Чаму дзяржСМІ ў Беларусі абавязалі публікаваць артыкулы па замове ўладаў

Кіраўнік краіны абавязаў дзяржаўныя медыя "ствараць матэрыялы па заказах дзяржорганаў". Што гэта значыць і як суадносіцца са свабодай друку, высвятляла DW.

У Беларусі 2 жніўня ўступіў у сілу ўказ Лукашэнкі, які, як лічаць шэраг аналітыкаў, мяняе адносіны паміж рэдакцыямі медыя, якія фінансуюцца дзяржавай, і іх заснавальнікамі. Ва ўказе "Аб пытаннях сродкаў масавай інфармацыі" тлумачыцца, якім чынам СМІ, у статутных фондах якіх ёсць доля дзяржавы, павінны праводзіць дзяржаўную палітыку.
Пад яе правядзеннем праз сродкі масавай інфармацыі "разумеецца стварэнне рэдакцыямі па заказах дзяржорганаў інфармацыйных паведамленняў і матэрыялаў, накіраваных на забеспячэнне дзяржаўных і грамадскіх інтарэсаў, а таксама іх распаўсюд праз СМІ, у тым ліку з выкарыстаннем сеткі інтэрнэт", адзначаецца ў дакуменце.
У ім не сказана, якую менавіта колькасьць беларускіх СМІ закране новаўвядзенне. Згодна з пастановай Саўміна, у 2018 годзе ў спісе толькі друкаваных медыя, якім аказваецца падтрымка з рэспубліканскага бюджэту, значылася 25 выданняў.

"Рэдакцыі дзяржСМІ ўздыхнуць з палёгкай"

Дзяржава здымае паранджу, адкрыта паказвае свой твар і здымае адказнасць з рэдактараў, так пракаментаваў для DW указ мінскі палітаглядальнік Аляксандр Фядута. Пасля перамогі Аляксандра Лукашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах у ліпені 1994 года Фядута некалькі месяцаў кіраваў Галоўным упраўленнем грамадска-палітычнай інфармацыі (ГУОПИ) адміністрацыі прэзідэнта і адказваў за інфармпалітыку (прэс-сакратара і прэс-службы ў Лукашэнкі тады яшчэ не было).
Фядута мяркуе, што рэдакцыі цяпер уздыхнуць з палёгкай: "Калі раней рэдактар ​​не мог сказаць, што яму прынеслі нейкі тэкст з прэс-службы КДБ ці іншага дзяржоргана, то цяпер можна не хаваць: так, дзяржава фінансуе мяне, таму я абавязаны друкаваць гэтыя тэксты".
З гэтага пункту гледжання, указ, па выразе Фядуты, — гэта пэўны крок наперад, дэманстрацыя бессаромнасці беларускай сістэмы кіравання медыя. "Як бы парадаксальна гэта ні прагучала, я — прыхільнік таго, каб дзяржзаказ у дзяржмедыя быў упарадкаваны, уведзены ў прававое рэчышча", — адзначыў Фядута.

Улады павінны адмовіцца ад заснавальніцтва ў большасці медыя

Арганізацыя, якая публікуе тэкст на старонках дзяржСМІ, бярэ на сябе поўную прававую адказнасць за яго дакладнасць. Калі заказ будзе зроблены пісьмовым паведамленнем, судзіцца з крыніцай — дапусцім, паклёпніцкай інфармацыі, — будзе нашмат прасцей, кажа Аляксандр Фядута.
Самым вядомым прыкладам таго, што практыка публікацый па замове дзяржорганаў існуе ў Беларусі ўжо даўно, па яго ацэнцы, з'яўляецца цыкл артыкулаў аб апазіцыянерах у газеце "Савецкая Беларусь" (адзін з заснавальнікаў — адміністрацыя прэзідэнта РБ) пасля масавых арыштаў у снежні 2010 года.
Фядута перакананы, што дзяржава павінна адмовіцца ад заснавальніцтва ў большасці медыя, пакінуўшы за сабой адну агульнанацыянальную газету. А з іншымі — тымі, з якімі яна лічыць патрэбным, — уладам, на думку палітаглядальніка, варта заключыць афіцыйны дагавор аб публікацыі матэрыялаў у рамках якой-небудзь дзяржпраграмы. І ўсё медыя — незалежна ад формы ўласнасці — мелі б права ўдзельнічаць на конкурснай аснове ў выкананні гэтай праграмы.

Няроўныя ўмовы для дзяржаўных і недзяржаўных СМІ

Недзяржаўныя і дзяржаўныя медыя ў Беларусі па-ранейшаму знаходзяцца ў няроўных умовах, канстатуе кіраўнік Беларускай асацыяцыі журналістаў (БАЖ) Андрэй Бастунец. На яго думку, указ новых нарматыўных палажэнняў не ўстанаўлівае, толькі расшыфроўваючы палажэнні папярэдняга, прысвечанага гэтай тэматыцы.
ДзяржСМІ, упэўнены Бастунец, будуць рабіць тое ж, што робяць ужо шмат гадоў. Магчыма, распрацоўшчыкі ўказа хацелі зрабіць яго больш сучасным і зразумелым для тых, хто назірае за сітуацыяй у Беларусі з-за мяжы, выказаў здагадку кіраўнік БАЖ.
Ён падкрэслівае, што дзяржпадтрымка дзяржаўных СМІ, якая складае штогод у пераліку каля 45-47 млн ​​еўра, вылучаецца яе атрымальнікам на пазаконкурснай аснове. Так што, наракае Бастунец, усё застанецца па-ранейшаму — пазаконкурсная падтрымка і засваенне бюджэтных грошай.
Кіраўнік БАЖ нагадаў, што дзённы наклад (400 тысяч асобнікаў) адной толькі "СБ. Беларусь сегодня" (так цяпер называецца "Савецкая Беларусь") больш, чым сумарны тыднёвы наклад усіх недзяржаўных грамадска-палітычных выданняў.
Пры гэтым "СБ. Беларусь сегодня" ўваходзіць у лік падтрымоўваных дзяржавай СМІ, спіс якіх зацверджаны пастановай урада ў снежні 2017 года.

"Мы і без заказу праводзім дзяржаўную палітыку"

"Баюся вас знерваваць, але ўсе газеты холдынгу на сённяшні дзень цалкам на самаакупнасці — за кошт даходаў ад падпіскі і рэкламы. І з бюджэту грошай мы не атрымліваем. Іншае пытанне, ці ёсць у нас на гэта права (на дзяржпадтрымку. — Рэд.) у будучыні. Магчыма, яно ёсць", — так для DW пракаментаваў указ галоўны рэдактар" СБ. Беларусь сегодня "Дзмітрый Жук.
Ён растлумачыў, што газета створана "для правядзення дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі, данясення да насельніцтва і абмеркавання рашэнняў, якія прымаюцца ўладамі, таму ніякіх дадатковых дамоваў або заказаў нам не патрабуецца".
З нагоды існуючай у Беларусі практыкі прымусовай падпіскі на дзяржвыданні (з мясцовых выканкамаў рассылаюцца на прадпрыемствы лісты з пералікам газет і колькасцю асобнікаў) Жук адзначыў, што "ці павінна гэта быць абавязковым — кожны вырашае сам".
Але, на яго думку, тым, хто працуюць на дзяржаўных пасадах, у тым ліку настаўнікам і лекарам, "чытаць дзяржаўную прэсу карысна, а тое, што пра гэта дбае мясцовая вертыкаль улады, — гэта нармальна". Каментаваць рэзанансныя тэксты са скандальнымі абвінавачваннямі ў адрас апанентаў цяперашніх уладаў, якія публікаваліся раней у "Савецкай Беларусі", Жук адмовіўся, спаслаўшыся на тое, што галоўным рэдактарам газеты стаў толькі ў 2018 годзе.