Дзяніс Мельянцоў: Запыт на рэформы ў беларускім грамадстве ёсць
Пра «чоўнавую дыпламатыю» і чаму беларусы маюць патрэбу не ў рэвалюцыйных праграмах, а ў ідэях, якія могуць быць рэалізаваны тут і цяпер, — старшы аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (BISS) Дзяніс Мельянцоў.
— У студзені 2014 было абвешчана пра старт «Рэфорума». Прайшло чатыры месяцы. Як развіваецца праект?
— Мэта праекта — распрацоўка канкрэтных прапаноў па рэформах у розных галінах. Самы галоўны выклік праекта — неабходнасць аб'яднаць інтарэсы і чакання, якія дамінуюць у розных групах беларускага грамадства. Для гэтага плануецца правесці некалькі форумаў, ключавая задача якіх якраз у тым, каб звесці разам ініцыятывы ўсіх гэтых груп: і бізнэс-асацыяцый, і ўладных структур, і палітычнай апазіцыі, і трэцяга сектара. Некалькі месяцаў у нас сышло на «чоўнавую дыпламатыю» — мы імкнуліся максімальна задаволіць інтарэсы ўсіх зацікаўленых бакоў.
З урадам, вядома, у нашай сітуацыі працаваць складаней за ўсё. Хоць кантакты ў нас ёсць, хоць бы на нефармальным узроўні. Няпроста было і з грамадзянскай супольнасцю, і з апазіцыяй — бо розныя групы глядзяць на гэты праект па-рознаму. Але разам нам удалося стварыць схему, і зараз мы гатовыя да таго, каб на наступным тыдні правесці пасяджэнне рады «Рэфорума», а тыдні праз два — першы форум для прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці і палітычнай апазіцыі. Так што цяпер мы якраз на старце актыўнай фазы праекта.
Акрамя таго, на падрыхтоўчым этапе мы правялі нацыянальнае апытанне. Быў распрацаваны спецыяльны апытальнік, праведзеныя інтэрв'ю з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці, палітычнай апазіцыі. Атрыманыя дадзеныя ўжо ў апрацоўцы ў сацыёлагаў. Пакуль я не магу выдаваць вынікі даследавання, але скажу так: некаторыя дадзеныя прывялі нас у замяшанне. Іншыя — узрадавалі. Вядома, апытанне праводзілася ў разгар украінскага крызісу, і гэта не магло не адбіцца на стаўленні да рэформаў і шляхах іх правядзення. У бліжэйшы час мы апублікуем вынікі гэтага апытання, але ў цэлым відавочна: запыт на рэформы ў нашым грамадстве ёсць.
Цяпер слова за форумамі, якія вызначаць тыя прыярытэты і напрамкі, за якія возьмуцца канкрэтныя экспертныя групы.
— А што выклікае ў вас аптымізм? Неаднаразова на працягу апошніх гадоў шматлікія структуры і інстытуты распрацоўвалі розныя канцэпцыі рэформаў. І ўсе гэтыя канцэпцыі так і засталіся незапатрабаванымі і нерэалізаванымі. У вас ёсць падставы меркаваць, што распрацоўкі «Рэфорума» чакае іншы лёс?
— Наш праект адрозніваецца ад таго, што рабілася да гэтага часу. Па-першае, усе папярэднія канцэпцыі распрацоўваліся даследчымі цэнтрамі або па ўласнай ініцыятыве, або па замове палітычных партый. І іх аўтары зыходзілі з уласнага разумення таго, як гэта павінна быць. Інавацыйнасць нашага праекта ў тым, што мы імкнёмся аб'яднаць інтарэсы розных груп і зачапіць максімальны спектр магчымых рэформаў. Мы хочам зрабіць прадукт, які могуць выкарыстоўваць у сваіх праграмах і палітычная апазіцыя, і грамадзянская супольнасць, і дзяржава, і бізнэс-супольнасці. І такія прыклады ёсць — наша аналітычнае даследаванне ў тым, як Беларусі ўвайсці ў ТОП-30 краін з найлепшымі ўмовамі для вядзення бізнэсу, было часткова выкарыстана дзяржавай.
— І ў ТОП-30 мы ў выніку ўвайшлі.
— Вось іменна.
Па-другое, мы з партнёрамі зрабілі рэестр усіх напрацовак у галіне рэформаў, якія ў нас былі зробленыя за гэтыя гады. Нешта будзе ўлічана, хоць многае там, вядома, ужо састарэла. Але нішто, па меншай меры, не будзе забыта.
— Але пры такім падыходзе ёсць і іншая рызыка: ствараючы канцэпцыю, якая задаволіць усіх без выключэння — а ва ўсіх гэтых групах з вялікай доляй верагоднасці можа быць зусім рознае бачанне будучыні нашай краіны — мы атрымаем замест комплексу рэформаў набор супярэчлівых адзін аднаму крокаў.
— Калі рэфармаваць краіну, як кажуць, з падмурка, патрэбна, вядома, адзіная лінія. Але наш праект — спадчыннік і частка «Еўрапейскага дыялогу аб мадэрнізацыі Беларусі». У нас няма задачы рыхтаваць рэвалюцыйную праграму. Мы павінны выпрацаваць ідэі, якія могуць быць рэалізаваны тут і цяпер, у нашых сучасных умовах. Хутчэй, наша задача — вызначыць праблемныя месцы, «белыя плямы» ў дзейным заканадаўстве і прапанаваць напрацоўкі, якія палепшылі б сітуацыю і задаволілі б як грамадзянскую супольнасць, так і дзяржаву.
— Літаральна гэтымі днямі вядомы рэфарматар Каха Бендукідзэ перасцерагаў суседнюю Украіну ад страты часу на распрацоўку складаных канцэпцый, прапаноўваючы неадкладна вырашаць існуючыя праблемы, прычым хірургічным шляхам. А мы, не кажу ўжо пра хірургіі, які дзясятак гадоў усё ніяк не можам сабрацца з думкамі і нарэшце зразумець: а чаго мы наогул хочам? Гэта прэтэнзія, вядома, не да экспертнай супольнасці. Але калі ўжо закранулі гэтую тэму — сёння, па вашых адчуваннях, розныя групы гатовыя сесці і вырашыць, якой быць краіне? У тым ліку і пры дапамозе «Рэфорума»?
— Пытанне складанае. Тое, пра што вы кажаце — гэта, хутчэй, палітычны працэс. Мы, напэўна, пакуль далёкія ад такога кансэнсусу. Але, з іншага боку, дзяржаўныя структуры паступова паляпшаюць сітуацыю ў эканоміцы. Бізнэс-клімат стаў значна камфортнейшы. Па ўмовах падаткаабкладання для малога і сярэдняга бізнэсу Беларусь сёння лепшая ў рэгіёне. Наш урад гатовы нешта ўдасканальваць, адаптаваць нейкія ідэі да нашай сітуацыі. І ён гэта робіць досыць паспяхова, выкарыстоўваючы шматлікіх напрацоўкі незалежных даследчых цэнтраў.
— Прыкладна ў сярэдзіне чэрвеня адбудзецца першы форум у межах праекта. Вашы чаканні ад гэтага форуму?
— Першы форум збярэ прадстаўнікоў палітычных партый і грамадзянскай супольнасці. Форум па фармаце будзе адкрытым, а значыць, яго ўдзельнікі могуць запрашаць прадстаўнікоў іншых арганізацый, калі яны палічаць гэта неабходным.
Галоўная задача форуму — прыняць прыярытэт. Гэта значыць, кірунак для працы нашай экспертнай групы. Скажам, форум вырашае: найбольш актуальная для нас сёння рэформа ў галіне аховы здароўя. Значыць, эксперты пачнуць працу над гэтай задачай. Акрамя распрацоўкі канкрэтных прапаноў, яны будуць праводзіць скрынінг заканадаўства, каб зразумець, што менавіта і дзе трэба мяняць, каб рэформа запрацавала, і падлічваць кошт гэтых рэформаў.
Так што мы чакаем ад форуму пастаноўкі задачы. Прадстаўнікі палітычных партый і грамадзянскай супольнасці павінны будуць дамовіцца паміж сабой аб тым, які менавіта кірунак стане прыярытэтам.
Даведка «Заўтра тваёй краіны»
Праект «Рэфорум» уступае ў актыўную фазу. Ужо ў чэрвені пройдзе форум, удзельнікі якога вызначаць першы прыярытэт для рэфармавання, над якім пачне працу экспертная група. Першую задачу перад экспертамі паставяць партыі і трэці сектар.
У студзені 2014 года ў межах Еўрапейскага дыялогу аб мадэрнізацыі Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў (BISS) прыступіў да рэалізацыі праекта «Рэфорум». Асноўная задача — праз правядзенне нацыянальных апытанняў і камунікацыю з мэтавымі аўдыторыямі (улада, бізнэс, грамадзянская супольнасць) вызначыць сферы, якія маюць патрэбу ў рэфармаванні, і выпрацаваць канкрэтныя прапановы сіламі беларускіх і міжнародных экспертаў. Галоўная мэта праекта — павышэнне канкурэнтаздольнасці беларускага грамадства за кошт стварэння канкрэтных прапаноў па рэфармаванні розных сфераў.
Праект разлічаны на 2 гады і падзелены на 4 этапы працягласцю па паўгода кожны: 6 месяцаў — мінімальны тэрмін для распрацоўкі канкрэтных прапаноў пасля атрымання замовы. Вызначаць «замову» для экспертных груп будуць 4 мэтавыя аўдыторыі: улада, бізнэс, грамадзянская супольнасць і грамадства ў цэлым. У выніку гэтых мерапрыемстваў будуць атрыманыя 16 прапаноў рэформаў (4х4). Праект рэалізуецца пры падтрымцы Еўрапейскай камісіі.