«Мы цяпер знаходзімся ў фазе, калі рэжым Лукашэнкі заканчваецца»

Беларускія палітыкі — пра эвалюцыю дыктатуры і перспектывы рэжыму.

Калі пачалася нелегітымнасць кіраўніка Беларусі і што дапамагала яму заставацца ва ўладзе больш за 25 гадоў? «Маланка Медыя» сабрала ў новым дакументальным фільме меркаванні вядомых беларускіх палітыкаў на гэтую тэму. «Салідарнасць» выбрала самае цікавае.

Праграмны дырэктар «Creative Politics Hub» Мікалай Халезін лічыць, што трэба глядзець не ў 2020-ы, а значна глыбей — у 1996 год:

— Тады пайшла рэакцыя сусветнай супольнасці на тое, што выбары лічацца непразрыстымі і несумленнымі. Патэнцыйныя апаненты былі знішчаныя фізічна, а апазіцыю ён увесь час заганяў у такую маргінальную нішу, што яна не магла праявіць сябе годным чынам. Уласна кажучы, ужо тады стала зразумела, як пойдзе далей працэс.

Пры гэтым, адзначае Халезін, ЕС і ЗША ўсе наступныя гады працягвалі ўзаемадзейнічаць з рэжымам Лукашэнкі: «Дэ-юрэ ні парламенцкія, ні мясцовыя, ні прэзідэнцкія выбары ў Беларусі не прызнаваліся. Але дэ-факта ўлады іншых краін працуюць з тым, хто знаходзіцца ва ўладзе».

«Беларусь была гэткай "чорнай скрыняй"»

— Усе разумелі, што ў нас няма дэмакратыі, што ў нас парушаюцца правы чалавека, у нас б'юць журналістаў, садзяць у турму за іншадумства. Але ў Еўропе распаўсюджанае меркаванне (і яно мае права на жыццё): для таго, каб пазітыўна ўплываць на краіну, усё роўна трэба сустракацца, патрэбны дыялог — нават з чалавекам, які не адпавядае стандартам АБСЕ, — кажа экс-кандыдат у прэзідэнты Аляксандр Мілінкевіч.

На думку незалежнага эканаміста Яраслава Раманчука, шмат у чым дапамагла беларускаму кіраўніку нескаардынаваная пазіцыя Захаду:

— Беларусь была гэткай «чорнай скрыняй», таму былі нейкія палітычныя заявы, асуджэнні, але сур'ёзнай палітыкі не было ні ў ЕС, ні ў ЗША. Усімі гэтымі фактарамі Аляксандр Лукашэнка скарыстаўся і таму столькі часу заставаўся на плыву, маючы вельмі сумнеўную легітымнасць.

Гэтую легітымнасць надавалі яму і самі людзі, лічачы, маўляў, хоць сікась-накась, але мы галасуем, і падтрымка Расіі, і Захад, які высылаў (у Беларусь. — Заўв. рэд.) паслоў, даверчыя граматы…

Чаму сітуацыя змянілася ў 2020-м? Улада здзейсніла занадта шмат грубых памылак, кажа Яраслаў Раманчук:

— Самым галоўным фактарам з'яўляецца сам Лукашэнка, улада, якая настолькі адарвалася ад рэальных праблем людзей. Перш за ўсё, кавід — гэта бязладдзе, хлусня, грубыя гульні з жыццём і здароўем людзей, якіх раней не было.

Другое — гэтыя 80% (галасоў, нібыта набраных Лукашэнку на выбарах 2020-га. — Заўв. рэд.). Калі б гэтыя лічбы не былі ўзятыя на шчыт людзьмі, якія лічылі, што могуць зрабіць нешта падобнае, як у 2001-2006 гадах, то была б зроблена спроба круглага стала, размовы, абяцанне правядзення парламенцкай кампаніі. Гэта ўсё можна было цалкам спакойна разруліць, нейтралізаваць і перавесці ў рэжым «брыючага палёту», але гэта не было зроблена.

Трэці момант — уласна, эканоміка, таму што ў апошнія 10 гадоў гэта эканоміка стагнацыі і рэцэсіі…

«Ён не бачыць сябе па-за ўладай»

— Ніколі ў жыцці ў Лукашэнкі не было 75 або 81 адсотка, якія «маляваліся» на выбарах, — катэгарычны палітык Анатоль Лябедзька. — У яго падтрымка ў раёне 50% — гэта дакладна. Таму ўсё ў канчатковым выніку прыйшло да таго, да чаго павінна было прыйсці, калі на прэзідэнцкай кампаніі мінулага года Лукашэнка цалкам відавочна не атрымаў неабходных 50% галасоў.

Ён разумеў, што параза азначае пазбавіцца ўсяго: і ўласнасці, і кантролю фінансавых патокаў, і кіравання на гэтай тэрыторыі. Было, вядома, што губляць, і Лукашэнка пайшоў на тое, каб, магчыма, адмовіцца ад месца ў гістарычным пантэоне Беларусі. Мне здаецца, да 2020 года ў яго была такая думка — каб у гістарычнай галерэі Беларусі вісела ўсяго некалькі партрэтаў: быць можа, Леў Сапега і Аляксандр Лукашэнка і яго гістарычная місія.

Але пасля 2020-га ён дакладна перакрэсліў гэтую магчымасць, даўшы загад страляць і забіваць людзей.

— Сёння самае істотнае для Лукашэнкі — інстынктыўная самаабарона ад тых людзей, якіх ужо большасць, — мяркуе Аляксандр Мілінкевіч. — Я не ведаю, ці ў курсе гэтага ён, таму што ён жыве інфармацыяй, якую падаюць раніцай у тэчачках самыя блізкія людзі.

Ён кіруе краінай, не ведаючы, што адбываецца, не разумеючы: раз змянілася пакаленне, гэта зусім іншыя людзі, і яны не хочуць жыць у краіне, у якой яны не вызначаюць сваю будучыню. Вузкае кола людзей мае магчымасць маніпуляваць ім і, вядома, рашэнні, якія прымаюцца, абсалютна неэфектыўныя.

Але сёння пытанне стаіць проста пра самазахаванне рэжыму — Лукашэнка не бачыць сябе па-за ўладай, ён баіцца наступстваў, якія наступяць, калі ён пакіне свой трон. Адпаведная рэакцыя — любыя метады добрыя, каб у краіне запанавала атмасфера татальнага страху.

«Адыграць назад не атрымаецца»

«Акопнае супрацьстаянне», якое ўзнікла ў выніку, на думку Анатоля Лябедзькі, можа доўжыцца і месяц, і год, два, пяць гадоў:

— Тут узрастае значэнне іншых фактараў — эканоміка і знешняе ўздзеянне. Што будзе з эканомікай, гэта важна для многіх людзей, хто апалітычны, але жыве ў гэтай краіне і вымярае ўсё змесцівам халадзільніка і свайго кашалька.

Аднак вялікага запасу трываласці ў цяперашняга беларускага рэжыму палітыкі і эксперты не бачаць:

— Мы не закрытае грамадства, як Паўночная Карэя, і мы не востраў, як Куба, і цяжка ўявіць беларусаў венесуэльцамі, якія разаб'юцца на банды і будуць «адціскаць» адно ў аднаго ровары і наяўныя, — кажа Мікалай Халезін.

— Унікальнасць нашай сітуацыі ў тым, што (Лукашэнка. — Заўв. рэд.) не можа «адыграць» ні гвалт, ні эканоміку, ні кавід. Мы проста зараз знаходзімся ў фазе, калі яго рэжым заканчваецца...

Пратэст нікуды не дзеўся: хоць людзі не могуць выходзіць на вуліцы, але любові да персанажа няма, а нянавісць узмацнілася.

— Дакладна ведаю, што пераможа свабода, не ведаю толькі, якім коштам і калі, — рэзюмуе Аляксандр Мілінкевіч.