Беларусы не павінны прыраўноўвацца да рэжымаў у Мінску і Маскве
У беларусаў, што ўцякаюць ад рэпрэсій, не так шмат хаўруснікаў у свеце, які ўсё больш варожа глядзіць у іх бок. Але гэта пройгрышная стратэгія.
Замест варожага настрою ў інтарэсах ЕС пайсці насустрач беларусам. Ілюстрацыйнае фота: lrt.lt
Праз тры гады пасля дэмакратычнага паўстання беларусаў у Еўропе сустракаюць з нарастаючым падазрэннем, але цяпер, больш чым калі-небудзь, еўрапейскія лідары павінны гарантаваць пастаянную падтрымку беларускім выгнаннікам, пішуць на lrt.lt Павел Слюнькін і Габрыэле Валадскайце.
Пасля сфальсіфікаваных прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі ў жніўні 2020 года Аляксандр Лукашэнка і яго ўрад жорстка задушылі дэмакратычнае паўстанне. За наступныя тры гады краіна ператварылася ў міжнароднага ізгоя і ваеннага агрэсара. У выніку больш за 200 000 беларусаў уцяклі на Захад, прычым дзве траціны — праз адсутнасць абароны, а палова — праз боязь рэпрэсій.
Але пасля ўварвання Расіі ва Украіну і ўмацавання сувязей Лукашэнкі з Крамлём еўрапейскія ўрады пераглядаюць свае адносіны з беларускімі эмігрантамі, усё часцей ставячыся да іх з падазрэннем праз асцярогу, што яны могуць выступаць у якасці марыянетак таго самага рэжыму, ад якога яны імкнуліся збегчы.
Польшча і Літва былі галоўнымі хаўруснікамі беларускага дэмакратычнага руху. Абедзве краіны прынялі дзясяткі тысяч беларускіх палітычных уцекачоў, а Офіс лідаркі беларускіх дэмакратычных сіл Святланы Ціханоўскай знаходзіцца ў Вільні.
Аднак, хоць польскія і літоўскія ўлады працягваюць афіцыйна падтрымліваць дэмакратычны рух, іх падыходы да беларускіх выгнаннікаў пачынаюць разыходзіцца. Цікавасць з боку іншых еўрапейскіх сталіц працягвае слабець. Але ігнараванне барацьбы беларускіх эмігрантаў — ці, што яшчэ горш, стаўленне да іх з падазрэннем — гуляе проста на руку Лукашэнку.
Як адзначае Ціханоўская, «калі пра Беларусь забудуць, [Лукашэнка] можа рабіць усё, што захоча». Такім чынам, калі спадзевы на збавенне Беларусі ад Лукашэнкі — і абдымкаў Крамля — маюць хоць нейкі шанец, еўрапейскім лідарам варта атрымаць урокі з гасціннасці Польшчы і недарэчнай асцярожнасці Літвы, каб гарантаваць пастаянную падтрымку беларускім выгнаннікам і дапамагчы ім пабудаваць дэмакратычную будучыню.
Літва: барацьба паміж падазронасцю і падтрымкай
Хоць апошнія гады Літва актыўна вітала тых, хто ўцякаў ад прыгнёту Лукашэнкі, многія беларускія эмігранты цяпер пачынаюць сумнявацца ў тым, што палітыка гасціннасці краіны будзе працягвацца. Змены ў стаўленні літоўцаў да беларусаў пачаліся з вайны Расіі супраць Украіны, у якой урад Лукашэнкі адыграў неад'емную ролю.
З тых часоў пытанне пра падтрымку ранейшых беларускіх эмігрантаў і новапрыбылых усё часцей увязваецца з дэбатамі вакол нацыянальнай бяспекі Літвы. У сваю чаргу, Літва прыпыніла падачу заяў на атрыманне віз і ўвяла візавыя абмежаванні для грамадзян Беларусі (і Расіі), і некалькі дэпутатаў сцвярджалі, што такія меры маюць вырашальнае значэнне для цэласнасці бяспекі Літвы. Гэтыя дэбаты збольшага падсілкоўваюцца неабгрунтаванымі перакананнямі ў тым, што ўсе беларусы з'яўляюцца марыянеткамі варожых рэжымаў у Мінску і Маскве і могуць быць «непрыдатнымі» для заходняга свету, а таксама асцярогамі беларусаў, якія прэтэндуюць на гісторыю і спадчыну Вялікага Княства Літоўскага як выключна сваіх.
Асцярогі з нагоды бяспекі, выкліканыя мяцяжом ПВК «Вагнер» і пасяленнем «вагнераўцаў» у Беларусь, толькі павысілі недавер Літвы да беларусаў. У святле гэтага галасы, якія выступаюць за ўзмацненне абмежаванняў у дачыненні да беларусаў, каб яны падпадалі пад правілы, накіраваныя супраць расійцаў, сталі яшчэ гучнейшымі.
Глядзіце таксама
Абавязковая анкета, якая ўключае пытанні пра мінулыя сувязі грамадзян Беларусі і Расіі і іх погляды на вайну, з'яўляецца яшчэ адной ілюстрацыяй падазронасці Літвы. Паводле вынікаў апытання больш за тысячу беларусаў і расіян былі прызнаны «нацыянальнай пагрозай», што прывяло да соцень ануляваных відаў на жыхарства і віз. Хоць больш строгія правілы, прымененыя да грамадзян Расіі, яшчэ не былі распаўсюджаны на беларусаў, гэтае пытанне, верагодна, зноў падымецца ў маючых адбыцца палітычных дэбатах.
Хоць ёсць моцныя галасы, якія выступаюць супраць абмежаванняў і за пастаянную падтрымку беларускіх эмігрантаў, нядаўнія падзеі ў Літве паказваюць на рызыкі падрыву такой неабходнай дапамогі беларусам, якія пакідаюць сваю краіну: як неаднаразова адзначала Ціханоўская, гэта нашкодзіць беларусам, якія прагнуць дэмакратыі, і пойдзе на карысць Лукашэнку. Замест гэтага яна заклікае літоўскіх заканадаўцаў пазбягаць суровых мер у дачыненні да грамадзян Беларусі.
Польшча: бяспечны прытулак на дадзены момант
У адрозненне ад Літвы, Польшча дагэтуль не адмовілася ад сваёй падтрымкі беларускіх эмігрантаў і неаднаразова адаптавала заканадаўства для задавальнення іх патрэб. Дзейнічаючы такім чынам, Польшча прадэманстравала, як палітыка гасціннасці можа не толькі дапамагчы беларускім выгнаннікам у іх барацьбе за дэмакратыю, але і прынесці карысць краіне, у якой яны шукаюць бяспекі.
З 2020 года колькасць беларусаў, якія маюць дазвол на знаходжанне ў Польшчы, павялічылася больш чым утрая, і, паводле неафіцыйных ацэнак, цяпер у краіне можа знаходзіцца больш за 300 000 беларускіх грамадзян. У Польшчы беларусам даецца некалькі варыянтаў легалізацыі, свабодны доступ да рынку працы і дзяржаўная падтрымка з боку мясцовых органаў улады. Польшча таксама вызваліла беларусаў ад некаторых падаткаў і дазволіла ім бясплатна атрымліваць праязныя дакументы.
Кампаніі з беларускім капіталам таксама могуць лёгка ўязджаць у Польшчу, чаму спрыяе польская праграма «Poland.Business Harbour», якой часта карыстаюцца ІТ-спецыялісты з Беларусі для пераезду. Усяго за тры гады Польшча выдала беларусам больш за 100 000 віз гэтай катэгорыі, што спрыяла развіццю польскага IT-сектара. Польшча таксама гатова прыняць беларускіх лекараў, многія з якіх пакінулі Беларусь праз рызыку арышту, і распрацоўвае спрошчаныя працэдуры пацвярджэння іх кваліфікацыі.
Глядзіце таксама
Варшава застаецца галоўнай прыхільніцай палітыкі, якая адрознівае рэжым Лукашэнкі ад саміх беларусаў. Прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда растлумачыў, што «яго краіна падтрымае і будзе працягваць падтрымліваць імкненне [беларусаў] да свабоднай, суверэннай, незалежнай радзімы. Але да таго часу мы заўсёды будзем рады бачыць [іх] тут». Гэта пераклікаецца з абяцаннямі, якія заходнія партнёры далі Украіне: «падтрымліваць Украіну столькі, колькі спатрэбіцца».
Аднак, у адрозненне ад Украіны, у беларусаў не так шмат міжнародных хаўруснікаў. На дадзены момант Польшча з'яўляецца іх галоўным абаронцам, але напружанасць, якая расце ў адносінах паміж Варшавай і Кіевам, дае наглядны ўрок таго, як падыходы могуць раптам змяніцца. Успрыманне беларусаў у польскім грамадстве ўжо змяняецца, паказваючы на тое, што сённяшняя добразычлівая палітыка не можа доўжыцца вечна, як гэта было ў выпадку з Літвой.
Еўрапейцы павінны прапанаваць беларускім выгнаннікам сваю пастаянную падтрымку
Маштаб дэмакратычнага паўстання ў 2020 годзе, дзейнасць беларускіх апазіцыянераў, якая працягваецца ў выгнанні, і велізарная колькасць палітычных зняволеных у Беларусі, што рызыкуюць сваім жыццём, выказваючы нязгоду, з'яўляюцца выразным доказам таго, што беларусы ў цэлым не могуць і не павінны прыраўноўвацца да рэжымаў у Мінску ці Маскве.
Еўрапейцам варта ўстрымлівацца ад таго, каб разглядаць беларусаў як небяспеку па змоўчанні, безнадзейную справу ці проста яшчэ адзін інструмент расійскай агрэсіі. Замест гэтага асобы, якія прымаюць рашэнні ў еўрапейскіх сталіцах, павінны дазволіць беларусам шукаць бяспечны прытулак, даць прастору для дыскусій і — асабліва ў святле ўказа Лукашэнкі, які пазбаўляе беларускіх грамадзян магчымасці падаўжаць свае пашпарты за мяжой — прапанаваць юрыдычную і бюракратычную дапамогу. Гэта можна было б зрабіць, дазволіўшы выгнанцам карыстацца дакументамі са скончаным тэрмінам дзеяння, выдаўшы праязныя дакументы, або жэнеўскія пашпарты, або нават падтрымаўшы амбіцыйную ідэю апазіцыі аб альтэрнатыўным беларускім пашпарце.
Глядзіце таксама
Разнастайная палітыка гасціннасці Варшавы ў дачыненні да беларусаў павінна паслужыць дарожнай картай для іншых еўрапейскіх сталіц. Невыкананне гэтага патрабавання можа яшчэ больш умацаваць дэспатычны, аўтарытарны рэжым. Гэта таксама можа ўяўляць значную стратэгічную рызыку, надаючы смеласці агрэсіўнаму пракрамлёўскаму рэжыму на ўсходняй мяжы ЕС — рэжыму, які ўжо размясціў наймітаў «Вагнера» і сцвярджае, што размясціў расійскую ядзерную зброю.
Замест гэтага еўрапейцы павінны пажынаць плён прысутнасці беларускіх эмігрантаў у ЕС, напрыклад, дзякуючы новым прадпрыемствам, якія ствараюць беларусы, талентам у IT-сектары і абмену ідэямі з актывістамі ў выгнанні.
Замест таго, каб думаць, што беларусы будуць назаўжды захоплены Лукашэнкам ці Пуціным, і выбіраць абмежавальную і варожую палітыку, еўрапейцам варта і далей інстытуцыяналізаваць сувязі з будучай дэмакратычнай Беларуссю і закласці асновы для яе. Прынамсі, беларусам (і расійцам) павінна быць прадастаўлена бяспечная прастора для жыцця ўдалечыні ад іх дэспатычных рэжымаў, таму што менавіта гэта робіць Еўропу мацнейшай, а не слабейшай.