Фабіян Саковіч: забыты інтэлектуал Вялікага Княства Літоўскага

280 гадоў таму, 6 лістапада 1742 года, нарадзіўся Фабіян Саковіч. Ён быў чалавекам эпохі Асветніцтва, знакамітым паэтам і перакладчыкам, які пазнаёміў паспаліты люд з творчасцю Гарацыя і прыклаў руку да «Гісторыі…» Нарушэвіча.

Аб першых гадах жыцця Фабіяна Саковіча сёння нам вядома не шмат. У якім маёнтку якога павета нарадзіўся будучы інтэлектуал — невядома, як і невядома, кім былі яго бацькі. Энцыклапедычныя даведнікі сціпла паведамляюць, што Саковіч нарадзіўся на землях сучаснай Беларусі. Аднак вядома, што паходзіў ён з радавітай літвінскай шляхты. Родапачынальнік роду Саковічаў — Сак (ён жа Станіслаў) герба «Помян», да якога быў адаптаваны пры заключэнні вызначальнай Гарадзельскай уніі ў 1413 годзе.

Святло на жыццяпіс Фабіяна Саковіча пачынае праліваецца з гадоў яго навучання.  

Вучань, які стаў выкладчыкам

Яшчэ юнаком сваё жыццё Фабіян звязвае з Каталіцкім Касцёлам. Такі быў час: калі здольны юнак хацеў рухацца па сацыяльнай лесвіцы, то толькі і трэба было, што зрабіць выбар паміж манаскімі ордэнамі, звязаць лёс з адным з іх. А выбіраць у той час было з чаго! Дамініканцы, францыскане, бернардынцы і, натуральна, езуіты. Выбраць езуітаў — пайсці ў навуку, што і робіць Фабіян.

Сваё навучанне Саковіч пачынае ў Віцебску, у тамашнім калегіуме айцоў-езуітаў. Час яго навучання ў горадзе на Дзвіне прыйшоўся на час вялікай будоўлі. Пасля спусташэння ў гады Вялікай Паўночнай вайны на сродкі Марціна Міхала Агінскага езуіты ўзводзілі мураваны касцёл свайго ордэну і гмах навучальнай установы. Будаўніцтва калегіума скончылася толькі ў 1755 годзе.

Невядома па якіх прычынах Саковіч пакідае віцебскія езуіцкія муры і выпраўляецца ў Нясвіж — сталіцу вяльможных Радзівілаў, дзе працягвае навучанне ў мясцовым калегіуме. Можна меркаваць, што звязана гэта з імкненнем атрымаць вышэйшую адукацыю. Справа ў тым, што вучань, які скончыў 5 класаў калегіума, каб атрымаць вышэйшую адукацыю, паступаў у клас філасофіі, у якім навучаўся яшчэ 2 гады. Напэўна, у Нясвіжы для гэтага былі больш спрыяльныя ўмовы, чым у Віцебску.
Здольны да навук Саковіч паспяхова заканчвае езуіцкую вучэльню і з годнай для свайго часу адукацыяй пачынае выкладаць у калегіуме, дзе яшчэ нядаўна сам убіраў навукі нясвіжскіх айцоў-езуітаў. Таксама ён дае святарскія абяцанні і сам становіцца айцом Фабіянам. Шлях уверх па сацыяльнай лесвіцы і творчыя магчымасці для яго адкрытыя.

Стаяў ля вытокаў літаратурнай публіцыстыкі

З радзівілаўскай сталіцы ў 1766 годзе Саковіч выпраўляецца ў сталіцу Рэчы Паспалітай абодвух народаў.
Варшава! Час, у які ён пасяліўся ў гэтым месцы — драматычны і насычаны падзеямі: глыбокі крызіс дзяржавы, першы падзел Рэчы Паспалітай. Гэта з аднаго боку, а з іншага — час смелых рэформ, час магчымасцей. Асабліва на інтэлектуальнай глебе, бо на двары эпоха Асветніцтва.

У 1770 годзе ў Варшаве пачынае выходзіць штотыднёвы часопіс «Прыемныя і карысныя забавы» («Zabawy Przyjemne i Usężeczne»). Гэта першы ў Рэчы Паспалітай літаратурны часопіс. Штотыднёвік моцна ўплываў на ажыўленне літаратурнага жыцця, ён падштурхоўваў станаўленне новага тыпу літаратуры, пашыраў веды супольнасці аб творчасці тагачасных пісьменнікаў. На яго старонках друкаваліся мэтры — Адам Тадэвуш Нарушэвіч, Ігнацы Красіцкі, Францішак Дыянізы Князьнін…

Свае творы розных жанраў і стыляў (пераважна вершы) у часопісе друкуе і Фабіян Саковіч. Яго пяру, напрыклад, належаць оды ў адрас біскупа Адама Нарушэвіча і князя Адама Чартарыйскага. Для свайго часу ён становіцца знакамітым паэтам, не забыты і наступнымі пакаленнямі: яго творы ўваходзяць у многія польскія паэтычныя анталогіі.  

Перакладае Гарацыя

Як чалавек эпохі Асветніцтва, Фабіян Саковіч падзяляе яе каштоўнасці і ўвасабляе іх у творчасці. Якраз у той час актывізуецца перакладчыцкая дзейнасць, бо менавіта ў эпоху Асветніцтва з’яўляецца тэза аб значнасці сваёй мовы, імкненне ствараць на ёй літаратурныя творы, у тым ліку — увасобіць на мове свайго народа сусветную антычную класіку. Антычная літаратура лічылася ўзорам якаснай літаратуры.
Фабіян Саковіч бярэцца за пераклад на польскую мову (польская — мова эліты, мова палітычнага народа Рэчы Паспалітай) твора рымскага паэта «залатога стагоддзя» рымскай літаратуры. Гаворка ідзе аб «Песнях» Гарацыя.

Пры гэтым для перакладу Саковіч абраў не складаныя тэксты рымскага творцы (як, напрыклад, «Гутаркі» на філасофска-этычныя тэмы), якія маглі б выклікаць складанасці ў разуменні чытачоў, а засяродзіўся на любоўных, сяброўскіх і застольных одах, блізкіх па жанру да ўласнай творчасці і паспалітага чытача. Саковіч па-майстэрску перадаў на польскай мове ўласцівую одам Гарацыя яскравую вобразнасць, тонкі гумар, вытанчанасць мовы і кампазіцыі, рытмічнае багацце. Ужо гэтым Саковіч увайшоў у шэраг знакавых майстроў слова сваёй эпохі.    

Удзельнічае ў стварэнні фундаментальнай «Гісторыі»

У 1770-я, калі ў Рэчы Паспалітай ва ўсю моц набірала абароты адукацыйная рэформа, развіваліся гуманітарныя навукі і асвета, Фабіян Саковіч далучаецца да грандыёзнага навуковага праекта.
Па праву зорнай постаццю эпохі Асветніцтва лічыцца Адам Нарушэвіч, які выкладаў лацінскую мову ў Віленскай акадэміі, займаў там кафедру паэтыкі, выкладаў стылістыку і гісторыю літаратуры. У 1770-я ён бярэцца за амбіцыйную і фундаментальную працу — напісаць гісторыю краіны.

У эпоху, калі напісанне кніг суправаджалася іх шматлікім перапісваннем уручную, аўтару проста неабходны былі талковыя і руплівыя памочнікі, якія б рабілі гэтую адказную і карпатлівую працу. Для Адама Нарушэвіча такім дапаможным становіцца Фабіян Саковіч. У 1777 годзе з Варшавы фурманка прывозіць яго ў далёкі маёнтак Павець пад Пінскам у атачэнні маляўнічых палескіх лясоў, дзе Саковіч дапамагаў Нарушэвічу перапісваць тэксты для «Гісторыі…».

Так Фабіян Саковіч у прамым сэнсе прыклаў руку да стварэння 7-томнай «Гісторыі Польшчы», асобныя часткі якой выходзілі паслядоўна з 1780 па 1824 год. Сама гэта праца — наватарская ў маштабах усёй Усходняй Еўропы. Яна вылучаецца грунтоўнасцю высноў, дасканалым аналізам крыніц.
Далей лёс у 1778 годзе завёў Фабіяна Саковіча ў мястэчка Чарнаўчыцы каля Берасця. Цікава, што ў гэты самы час мястэчка належала вядомаму натуралісту Марціну Радзівілу, які ў Чарнаўчыцах праводзіў фізічныя і хімічныя доследы, спрабаваў адкрыць філасофскі камень, з дапамогай якога збіраўся ператварыць у золата іншыя металы…

Але тут сляды Саковіча губляюцца, а з 1787 года губляюцца і дакументальныя звесткі аб ім.
Сляды Фабіяна Саковіча згубіліся ў гістарычным віры, аб ім самім мала што вядома сучаснікам, мы нават не ведаем, як ён выглядаў і дзе знайшоў вечны спачын. Але яго руплівая праца засталася, яна — цаглінка ў вялікім гмаху культуры Вялікага Княства Літоўскага.