Дзень смутку: Дваццаць першая гадавіна тэрактаў у Нью-Ёрку

19 баевікоў, звязаных з ісламскай экстрэмісцкай групоўкай «Аль-Каіда», 11 верасня 2001 года захапілі чатыры самалёты і ўчынілі тэракты ў ЗША. Два самалёты ўрэзаліся ў вежы-двайняты Сусветнага гандлёвага цэнтра ў Нью-Ёрку, трэці самалёт урэзаўся ў Пентагон у Арлінгтоне, штат Вірджынія. Чацвёрты самалёт разбіўся ў полі ў Шанксвілі, штат Пенсільванія. Былі забітыя амаль 3000 чалавек.

Дзень тэракту

11 верасня 2001 года ў 8:45 раніцы Boeing 767 American Airlines, загружаны 20 тысячамі галонамі рэактыўнага паліва, урэзаўся ў паўночную вежу Сусветнага гандлёвага цэнтра ў Нью-Ёрку. Удар пакінуў ззяючую падпаленую дзірку ў сцяне 110-павярховага хмарачоса, у выніку чаго сотні людзей загінулі імгненна, а яшчэ сотні апынуліся ў пастцы на верхніх паверхах. Затым, праз 18 хвілін пасля ўдару першага самалёта, у небе з’явіўся другі Boeing 767 — рэйс 175 United Airlines, раптам ён рэзка павярнуў у бок Сусветнага гандлёвага цэнтра і ўрэзаўся ў паўднёвую вежу каля 60-га паверха. Сутыкненне выклікала магутны выбух, з-за якога падпаленыя абломкі абсыпаліся на навакольныя будынкі і вуліцы ўнізе. Адразу стала зразумела, што Амерыка ўпершыню з часоў Другой сусветнай вайны падверглася нападу.

Угоншчыкамі былі ісламскія тэрарысты з Саудаўскай Аравіі і шэрагу іншых арабскіх краін. Яны належалі да тэрарыстычнай арганізацыі «Аль-Каіда» саудаўскага ісламіста Усамы бен Ладэна. Яны заявілі, што нібы дзейнічалі ў адплату за падтрымку Амерыкай Ізраіля, іх удзел у вайне ў Персідскім заліве і вайсковай прысутнасці на Блізкім Усходзе. Некаторыя з тэрарыстаў пражылі ў Злучаных Штатах больш за год і бралі ўрокі пілатавання ў амерыканскіх камерцыйных лётных школах. Іншыя прабраліся ў краіну толькі за некалькі месяцаў да 11 верасня.

Тэрарысты лёгка пранеслі нажы праз службу бяспекі ў трох аэрапортах Усходняга ўзбярэжжа — міжнародным аэрапорце Логан у Бостане, міжнародным аэрапорце Далес у Вашынгтоне і міжнародным аэрапорце Ньюарк у Нью-Джэрсі — і селі на чатыры ранішнія рэйсы, якія накіроўваліся ў Каліфорнію. Гэтыя рэйсы былі абраныя таму, што самалёты былі загружаныя палівам для працяглага транскантынентальнага падарожжа. Неўзабаве пасля ўзлёту тэрарысты захапілі гэтыя самалёты і ўзялі на сябе кіраванне, ператварыўшы звычайныя пасажырскія лайнеры ў кіраваныя ракеты.

Пакуль мільёны людзей назіралі за падзеямі, што разгортваліся ў Нью-Ёрку, рэйс 77 American Airlines некаторы час кружыў над цэнтрам Вашынгтона, перш чым у 9:45 урэзацца ў заходнюю частку вайсковага штаба Пентагона. Рэактыўнае паліва з Boeing 757 выклікала сапраўднае пекла, якое прывяло да абвальвання канструкцыі часткі гіганцкага бетоннага будынка, у якім знаходзілася штаб-кватэра Міністэрства абароны ЗША. Усяго ў Пентагоне было забіта 125 вайскоўцаў і цывільных асоб, а таксама ўсе 60 чалавек з борта авіялайнера.

Менш чым праз 15 хвілін пасля таго, як тэрарысты паразілі нервовы цэнтр Узброеных сіл ЗША, жах у Нью-Ёрку прыняў катастрафічны размах, калі паўднёвая вежа Сусветнага гандлёвага цэнтра ўпала ў масіўным воблаку пылу і дыму. Канструкцыйная сталь хмарачоса, пабудаваная так, каб супрацьстаяць ветру з хуткасцю больш за 200 міль у гадзіну і звычайнаму пажару, не змагла вытрымаць велізарную колькасць цяпла, якое было выклікана падпаленым рэактыўным палівам. У 10:30 абрынуўся ўжо паўночны будынак веж-двайнят. Толькі шэсць чалавек унутры Сусветнага гандлёвага цэнтра на момант іх абвальвання выжылі. Яшчэ амаль 10 тысяч чалавек атрымалі траўмы, многія з якіх былі цяжкія.

Гераічны ўчынак пасажыраў

Чацвёрты самалёт United Flight 93, які накіроўваўся ў Каліфорнію, быў угнаны прыкладна праз 40 хвілін пасля вылету з міжнароднага аэрапорта Ньюарк Ліберці ў Нью-Джэрсі. Паколькі самалёт затрымаўся з узлётам, пасажыры на борце даведаліся пра падзеі ў Нью-Ёрку і Вашынгтоне па мабільным тэлефоне.

Ведаючы, што самалёт не вяртаецца ў аэрапорт, як сцвярджалі тэрарысты, група пасажыраў і бортправаднікоў спланавала мяцеж. Адзін з пасажыраў, Томас Бернет-малодшы, сказаў жонцы па тэлефоне: «Я ведаю, што мы ўсе памром. Нас трое, і мы збіраемся нешта з гэтым зрабіць. Я кахаю цябе, мілая». Было чуваць, як іншы пасажыр — Тод Бімер — сказаў: «Хлопцы, вы гатовыя?» па адкрытай лініі. Сэндзі Брэдшоу, сцюардэса, патэлефанавала мужу і патлумачыла, што прабралася ў камбуз і напаўняе збаны гарачай вадой, каб пасля абліць ёю тэрарыстаў. Яе апошнімі словамі былі: «Усе бягуць у першы клас. Я павінна ісці. Да пабачэння».

Пасажыры змагаліся з чатырма ўзброенымі ісламістамі за сваё жыццё. Яны атакавалі кабіну з дапамогай вогнетушыцеля. Затым самалёт раптам перавярнуўся і панёсся да зямлі з хуткасцю больш за 500 міль у гадзіну. Ён упаў у сельскім полі недалёка ад Шанксвіля ў заходняй Пенсільваніі ў 10:10.

Усе 40 чалавек на борце загінулі. Канкрэтная мэта, куды напраўляўся самалёт, невядомая, але ў тэорыі гэта маглі быць Белы дом, Капітолій, рэзідэнцыя прэзідэнта ў Кэмп-Дэвідзе ў Мэрылендзе або адна з некалькіх атамных электрастанцый на ўсходнім узбярэжжы Злучаных Штатаў.

У выніку тэрактаў 11 верасня было забіта 2997 чалавек, не лічачы 19 тэрарыстаў-угоншчыкаў. У Нью-Ёрку, Вашынгтоне і Пенсільваніі загінулі грамадзяне 91 краіны. У гэтую лічбу ўваходзяць 343 пажарных і парамедыкаў, 60 паліцыянтаў і 8 супрацоўнікаў «Хуткай дапамогі», якія з усіх сіл спрабавалі выратаваць офісных работнікаў, што затрымаліся на верхніх паверхах будынкаў СГЦ.

Амерыка адказвае на напад

У 19:00 прэзідэнт Джордж Буш, які падчас тэрактаў знаходзіўся ў Фларыдзе і правёў дзень у паездках па краіне, хутка вярнуўся ў Белы дом.

У 21:00 ён выступіў з тэлезваротам з Авальнага кабінета, заявіўшы: «Тэрарыстычныя напады могуць стрэсці падмурак нашых самых вялікіх будынкаў, але яны не могуць закрануць падмурак Амерыкі. Гэтыя дзеянні разбіваюць сталь, але яны не могуць зламаць сталь амерыканскай рашучасці». Спасылаючыся на магчымы ваенны адказ ЗША, ён заявіў: «Мы не будзем рабіць адрозненняў паміж тэрарыстамі, якія здзейснілі гэтыя акты, і тымі, хто іх хавае».

7 кастрычніка пачалася аперацыя «Нязломная свабода», якую ўзначальвалі ЗША. Гэта была міжнародная аперацыя па звяржэнні рэжыму талібаў у Афганістане і знішчэнні тэрарыстычнай сеткі Усамы бен Ладэна, якая базавалася там. На працягу двух месяцаў сілы ЗША фактычна адхілілі талібаў ад улады ў краіне. Бен Ладэн схаваўся ў Пакістане.

Памяць аб трагедыі

18 снежня 2001 года Кангрэс зацвердзіў абвяшчэнне 11 верасня Днём патрыёта ў памяць пра тэракты. У 2009 годзе Кангрэс абвясціў гэтую дату Нацыянальным днём служэння і памяці.

Жудасны тэракт моцна ўразіў людзей у розных краінах. Людзі адразу пачалі несці кветкі да пасольстваў ЗША па ўсім свеце. У Вялікабрытаніі каралева Лізавета праспявала гімн ЗША падчас змены варты ў Букінгемскім палацы. У Рыа-дэ-Жанэйра ўсталявалі рэкламныя шчыты з выявай гарадской статуі Хрыста-Збавіцеля, якая ахоплівае гарызонт Нью-Ёрка. У першую гадавіну тэрактаў у Нью-Ёрку ў 2002 годзе два яркія слупы святла ўзляцелі ў неба з таго месца, дзе калісьці стаялі вежы-двайняты. Затым «Прысвячэнне ў свеце», як назвалі гэтую акцыю, стала штогадовай інсталяцыяй, якая праводзіцца Муніцыпальным мастацкім таварыствам Нью-Ёрка. У ясныя ночы прамяні бачныя з адлегласці больш за 60 міль. Яны сталі адначасова своеасаблівым помнікам ахвярам тэракту і сімвалам нязломнасці народа Амерыкі.