Свет на мяжы катастрофы. Дасье ў карыкатурах

На фоне вайны ва Украіне свет зноў загаварыў пра пагрозу ядзернай вайны. Гэтак жа сама было роўна 60 гадоў таму — у кастрычніку 1962-га, калі ядзерная катастрофа ледзь не стала рэальнасцю.

«Пусть запомнят все вокруг
У Кубы есть надежный друг!»
Падобныя вершы былі адным з тыповых лозунгаў савецкай прапаганды пачатку 1960-х. У СССР актыўна падтрымлівалі рэжым Фідэля Кастра, які прыйшоў да ўлады ў 1959 годзе. У сваю чаргу ЗША працягвалі будаваць планы звяржэння камуністаў Гаваны. У 1961-м Штаты высадзілі дэсант кубінскіх эмігрантаў у заліве Качынас (Заліў Свіней). Аперацыя правалілася, што актыўна высмейвалі сучаснікі-карыкатурысты. Яны параўноўвалі катастрофу ў Заліве Свіней з цыгарай, якая ўзарвалася прама ў роце прэзідэнта Джона Кэнэдзі.

Так ці інакш, авантура ў Заліве Свіней узмацніла антыамерыканскія настроі Кастра. Гавана пачала настойліва прасіць у СССР ракетныя сістэмы. Хрушчоў вагаўся. Але толькі да 1961-га, калі Штаты прынялі рашэнне размясціць ядзерныя ракеты сярэдняй далёкасці ў Турцыі, што на парадак скарачала падлётны час для амерыканскіх ракет з ядзернымі зарадамі да тэрыторыі СССР. Гэта прымусіла Хрушчова зрабіць сіметрычны крок. Савецкі правадыр паставіў пытанне аб размяшчэнні ядзерных ракет на Кубе. Замежныя карыкатурысты наступным чынам бачылі ўзмацненне ўзброенага рэсурсу Фідэля.

У пачатку верасня ракеты, якія маглі дабіваць да Вашынгтона, прыбылі на Кубу. Раніцай 16 кастрычніка інфармацыя пра іх легла на стол Кэнэдзі. Той сабраў на сакрэтнае пасяджэнне вышэйшых кіраўнікоў і найбліжэйшых паплечнікаў кіраўніка дзяржавы. Наяўнасць ракет, якія хутка маглі даляцець да Штатаў, успрымалася як вельмі небяспечная пагроза. Графічна сітуацыя выглядала як на малюнку аднаго з тагачасных мастакоў.

Але куды больш небяспечнай для Кэнэдзі была бяздзейнасць, якая была бы ўспрынята грамадствам як палітычнае паражэнне яго адміністрацыі. У выніку ў Вашынгтоне вырашылі пачаць марскую блакаду («каранцін») Кубы. Патрыятычная прэса ЗША вітала рашучы ход дзядзькі Сэма.

24 кастрычніка «каранцін» уступіў у сілу. У гэты час да Кубы набліжаліся савецкія караблі з ядзернымі боегалоўкамі. Было відавочна, што іх сутыкненне з караблямі амерыканскіх ВМС азначала пачатак вайны. У гэты ж дзень павышаную баявую гатоўнасць увялі ўсе арміі Варшаўскай дамовы. На наступны дзень, 25 кастрычніка, армія ЗША таксама была прыведзена ў ступень максімальнай гатоўнасці. Гэта быў пік Карыбскага крызісу, калі свет быў бліжэй за ўсё да ядзернай вайны за ўсю сваю гісторыю. Жорсткая сутычка геапалітычных гігантаў была тады тэмай шматлікіх карыкатур.

І ў гэты момант абодва бакі пачалі вагацца. Хрушчоў яшчэ раніцай 25 кастрычніка даў зразумець, што збіраўся выгандляваць у Кэнэдзі гарантыі ненападзення на Кубу і вываду амерыканскіх ракет з Турцыі. Пачалі шукаць варыянты кампрамісу і ў Белым доме. У ноч на 28 кастрычніка брат прэзідэнта, міністар юстыцыі Робэрт Кэнэдзі прыбыў у савецкую амбасаду на сустрэчу з амбасадарам Анатолем Дабрыніным. Менавіта на гэтай сустрэчы нарадзілася формула, якая і легла ў выніку ў аснову дамовы: СССР выводзіць ракеты з Кубы, Штаты гарантуюць ненапад на яе, а амерыканскія ракеты праз нейкі час выводзяцца з Турцыі. Савецкія ракеты ў выніку забралі ў Кастра, што мастакі адлюстравалі вельмі алегарычна.

Галоўным вынікам Карыбскага крызісу стала разрадка 1963 года, калі адносіны паміж Вашынгтонам і Масквой сталі лепшымі, чым калі-небудзь з часоў заканчэння Другой сусветнай. З таго часу ЗША і СССР ніколі так блізка больш не падыходзілі да мяжы ядзернай вайны. Заканчэнне крызісу прынесла Кэнэдзі ўсплёск папулярнасці (амерыканцы ўспрымалі разрадку як значнае памяншэнне пагрозы ядзернай вайны, якой усе баяліся). Адначасова ў СССР, як бачым па карыкатурах таго часу, галоўным аўтарам разрадкі лічылі Мікіту Сяргеевіча.

Як не дзіўна, сёння ўрокі Карыбскага крызісу вельмі актуальныя. Усё за кошт Украіны. Пры жаданні можна правесці прамыя аналогіі, калі ўявіць у ролі Кубы Украіну (краіна, якая пасля рэвалюцыі рэзка памяняла свой геапалітычны курс). Ролю ЗША ў крызісе 1962-га гуляе Расія, якая хоча вярнуць ўплыў на краіну, якая знаходзіцца ў яе пад бокам. Пры гэтым не выключаецца выкарыстанне атамнай зброі, што часта ілюструюць сучасныя карыкатуры.

Хаця, вядома, параўнанні гэтыя вельмі ўмоўныя. У любым выпадку, хочацца спадзявацца, што лідары супердзяржаў як і 60 гадоў таму будуць здольнымі зразумець, што геапалітычныя амбіцыі не могуць быць апраўданнем ядзернай вайны, здольнай знішчыць увесь свет.