Вялікабрытанія хоча даць грамадзянства жыхарам Ганконга

Урад Борыса Джонсана абяцаў даць брытанскае грамадзянства жыхарам Ганконга — калі там уступіць у сілу закон, які пашырае правы кітайскіх спецслужбаў. Прэм'ер-міністр Вялікабрытаніі называе гэта «жэстам добрай волі». Чыноўнікі не ўдакладняюць, што міграцыйнае заканадаўства, прынятае ў 1980-х, было накіравана на тое, каб не дапусціць на тэрыторыю Каралеўства менавіта грамадзян Ганконга. Вялікабрытанія наогул не вельмі добра ставіцца да жыхароў сваіх былых калоній.

Паводле сусветнай практыкі, краіны, якія з сярэдніх стагоддзяў вялі каланіяльную палітыку, у XIX-ХХ стагоддзях далі сваім калоніям незалежнасць, а жыхарам гэтых краін — сваё грамадзянства.
Напрыклад, Іспанія дае падвойнае грамадзянства жыхарам былых калоній з Паўднёвай Амерыкі, а выхадцы з іншых былых калоній маглі атрымаць сталы від на жыхарства пасля двух гадоў пражывання ў краіне. Не менш за 300 тысяч жыхароў Сурынама пераехалі ў Нідэрланды, калі краіна падала гэтай амерыканскай дзяржаве незалежнасць. Партугалія сышла з Макао (цяпер горад носіць статус адмысловага адміністрацыйнага раёна Кітая), пакінуўшы магчымасць атрымаць свой пашпарт усім жадаючым.
Часам былыя каланізатары прымалі меры для таго, каб знізіць міграцыю з калоній. Напрыклад, Францыя з 1830-га да 1946-га года давала грамадзянства толькі тым жыхарам паўночнаафрыканскіх калоній, хто адмовіцца ад ісламу. За 115 гадоў, напрыклад, у Алжыры знайшлося не больш за шэсць тысяч чалавек, гатовых на гэта. Пасля Другой сусветнай вайны Францыя адмовілася ад гэтага правіла.
«Вельмі важна разумець, што людзі, якім далі такое грамадзянства, нікуды не пераехалі, — кажа Бі-бі-сі эксперт па грамадзянстве, прафесар Універсітэта Гронінген (Нідэрланды) Дзімітрый Качанкоў. — У большасці выпадкаў ім хапіла толькі пашпарта, які абараняе іх і дае магчымасць свабодна перасоўвацца па свеце».
Вялікабрытанія ў першай палове ХХ стагоддзя спакойна давала грамадзянства грамадзянам былых калоній — краіна развівалася, былі патрэбныя працоўныя рукі. Так тут з'явіліся самыя вялікія ў Еўропе абшчыны індыйцаў і пакістанцаў. Аднак з 1960-х гадоў заканадаўства пачала ўзмацняцца жорсткасць, прычым даволі мудрагеліста.
Вялікабрытанія распрацавала некалькі тыпаў пашпартоў — пашпарт звычайнага грамадзяніна і некалькі разнавіднасцяў пашпарта жыхара заморскіх тэрыторый. Фармальна такі пашпарт даваў грамадзянства, але па факце правоў у яго ўладальніка было не болей, чым у звычайнага турыста: нельга прыязджаць у Каралеўства больш, чым на паўгода, нельга працаваць.
Гэтыя пашпарты распаўсюдзіліся на працягу 1960-1980-х гадоў. Выключэнні рабіліся толькі для тэрыторый, дзе ў Вялікабрытаніі былі канфлікты. Так, жыхары Гібралтара (тэрытарыяльную спрэчку з Іспаніяй) або Фальклендзкіх выспаў (узброены канфлікт з Аргенцінай) атрымлівалі паўнавартасныя брытанскія пашпарты.
«Вялікабрытанія — адзіная краіна свету, якая не дазваляе як бы сваім грамадзянам сяліцца на яе тэрыторыі. Прычына — расізм, і гэта нават не маё меркаванне, так суд вырашыў», — кажа Качанкоў.
Ён прыводзіць у прыклад рашэнне Еўрапейскай камісіі (правобраз Еўрапейскага суда па правах чалавека), вынесенае ў 1975 годзе. Некалькі дзясяткаў жыхароў Уганды і Кеніі, у якіх былі азіяцкія карані, сутыкнуліся з пагрозамі і праявамі нецярпімасці ў свой адрас і вырашылі пераехаць у Вялікабрытанію па пашпартах жыхароў Заморскіх тэрыторый. Брытанія адмовіла ім — і суд вырашыў, што гэта было незаконна і парушыла іх базавыя правы.
У 1980-х гадах Вялікабрытанія і Кітай ўступілі ў актыўную фазу перамоваў аб статусе Ганконга, які быў брытанскай калоніяй з 1842 года. Да канца ХХ стагоддзя ўклад жыцця, узровень правоў і свабод, судовая і фінансавая сістэмы там прынцыпова адрозніваліся ад мацерыковага Кітая.
У 1997 годзе Ганконг — як і да гэтага Макао — стаў адмысловым адміністрацыйным цэнтрам Кітая са значна больш шырокімі магчымасцямі. Аднак з 1986 па 1997 год улады Вялікабрытаніі прынялі некалькі заканадаўчых актаў, кожны з якіх быў накіраваны на адно — не даць пераехаць сюды прыкладна 3,5 мільёнам жыхарам Ганконга.
Закон адмаўляў у грамадзянстве нават жонкам і мужам грамадзян Вялікабрытаніі.
«Самым багатым далі паўнавартасныя брытанскія пашпарты, астатнім — пашпарты жыхароў заморскай тэрыторыі», — канстатуе Качанкоў.
Ён кажа, што такі крок быў зроблены нібыта для таго, каб не раззлаваць Кітай у ходзе перамоваў аб статусе Ганконга. Хоць папярэднія такія ж перамовы з Партугаліяй аб статусе Макао ніякіх пратэстаў ў Пекіна не выклікалі.
Жыхары Ганконга былі вельмі незадаволеныя такім рашэннем — у 1990-х на тэрыторыі праходзілі масавыя акцыі пратэсту супраць такой дыскрымінацыі, але тады Вялікабрытанія насустрач жыхарам не пайшла.
Калі Кітай прыняў закон, рэзка які пашырае паўнамоцтвы сваіх спецслужбаў на тэрыторыі Ганконга, прэм'ер-міністр Вялікабрытаніі Борыс Джонсан апублікаваў артыкул у газеце Times, дзе сказаў, што Ганконгцы цяпер змогуць атрымаць сапраўдныя пашпарты Злучанага Каралеўства.
У прыватнасці, ён напісаў, што Брытанія не зможа проста паціснуць плячыма і адысці ў бок, яна выканае свой абавязак і зробіць гэта па добрай волі. Па факце гэта азначае, што ўраду краіны прыйдзецца адмяніць ўласныя законы і прыняць супрацьлеглыя.
bbc.com