Свабода Вольгі Іпатавай

Не палічыце банальнасцю, але я заўсёды, калі чую выступ Вольгі Іпатавай, чытаю яе вершы, яе гістарычную прозу, разумею (выбачайце несур’ёзны каламбур), што цалкам не разумею, чаму жанчын называюць «слабым полам». Якая моц слова, якая моц духу, якая моц талента, якая моц жыццялюбства і нескаронасці абставінам! Таму эпітэт «слабы» прапаную памяняць на «лепшы», бо пад такімі сюжэтамі лёсу, што выпалі на яе шляху, здольны не схіліцца далёка не кожны з нас.

Аляксандр Тамковіч



Не палічыце банальнасцю, але я заўсёды, калі чую выступ Вольгі Іпатавай, чытаю яе вершы, яе гістарычную прозу, разумею (выбачайце несур’ёзны каламбур), што цалкам не разумею, чаму жанчын называюць «слабым полам». Якая моц слова, якая моц духу, якая моц талента, якая моц жыццялюбства і нескаронасці абставінам! Таму эпітэт «слабы» прапаную памяняць на «лепшы», бо пад такімі сюжэтамі лёсу, што выпалі на яе шляху, здольны не схіліцца далёка не кожны з нас.
Аляксандр Тамковіч
--------------------------------------------------------------------

Дзіцячыя сюжэты
У маім нараджэнні магічна спляліся тры рэчы — месца, час і абставіны. Навагодняя ноч 1945 года ў Міры. Былыя партызаны з сем’ямі сабраліся ў нашай хаце, але гаспадыні Марыі няма — яна ў шпіталі, раджае. Шпіталь непадалёку і ад хаты, і ад Мірскага замку. У 00.15 медсястра прыбягае са шпіталю, каб сказаць бацьку, што ў яго нарадзілася дачка. Можа, ён чакаў сына, але радуюцца ўсе, і ўсе п’юць за Новы год, за будучыню, пасля чаго ідуць пад вокны шпіталю, каб павітаць маму. Бацька Міхаіл ідзе з гітарай (у яго быў прыгожы, артыстычны голас), і ўсе падхопліваюць ягоную серэнаду ў гонар жонкі і дачкі...
Муза Гісторыі, безумоўна, была там, як і іншыя феі — добрыя і не вельмі. Над Мірскім замкам, з якога зусім нядаўна, меней за год, з’ехаў апошні ўладальнік, кружыліся сняжынкі, цені мінулага слізгалі ў велічэзныя ваканіцы. Я недзе чытала, што ў нованароджаных энергетычны канал да году як бы адчынены іншым вымярэнням, так што, калі верыць гэтай гіпотэзе, я магла бачыць тое, што адбывалася тут у стагоддзях, — бо іначай адкуль у мяне такая любоў да мінулага і жаданне ведаць пра сваю гісторыю?
 Замак увайшоў у мае першыя дзіцячыя ўспаміны. Выломваю з лужыны ля самага ўвахода лядок і смакчу яго, як цукерку, а ружовыя ў вечаровым святле сцены нібы атуляюць мяне, захіляюць ад усяго нядобрага.
 Нядобрае ўсё ж прыйшло. Бацька, загадчык Мірскага райфінаддзела, у 1949 годзе атрымаў прызначэнне на тую ж пасаду, але ў Навагрудак. Святкавалі ўжо ў Навагрудку, дзе атрымалі палову шыкоўнага жылога дома з ваннай (непадалёку ад сённяшняй аўтобуснай станцыі). Быў там Башарымаў — ён ехаў у Мір на бацькава месца, бо атрымаў паніжэнне за развод з жонкай Нінай, якая заставалася ў Навагрудку з дзвюма дзяўчынкамі — Светай і Валяй.

Вольга Іпатава з бацькам.

Хто мог ведаць, што мяса, якое ўсе дружна елі, не прайшло ветэрынарны агляд? Першай захварэла цяжарная мама. Дактары змаглі паставіць ёй дыягназ толькі ў Мінску, але было позна. 15 снежня мы хавалі яе на могілках у дзвюх хвілінах ад нашага новага жытла і з пахавання пайшлі разам з Башарымавымі ў бальніцу, адкуль я рэгулярна збягала на маміну магілу.
 Хаця мне там, у шпіталі, споўнілася пяць гадоў, я нічога з гэтага не памятаю — як адрэзала. Псіхолаг аднойчы сказаў мне, што без гэтага я магла б проста не перажыць усяго, што адбылося.
 Праз кароткі час з’явілася мачыха (выхавацелька дзіцячага садка, куды я хадзіла), і я стала ў сям’і лішняй. Неўзабаве мяне «выкінулі» ў Віцебскую вобласць у глухую вёсачку Забелле да бабулі Вольгі.
...Кожны раз, калі ўзгадваю яе, адчуваю бязмерную любоў і шкадаванне. Непісьменная сялянка, яна дала мне Бога ў душы, беларускую мову ў сэрцы, старадаўняе, яшчэ ад паганскіх часоў, адчуванне Вады і Зямлі, народных звычаяў і традыцый.
Памятаю — будзіць мяне, вядзе да стала — памінаць Продкаў на Дзяды. Стаіць куцця, гарыць свечка (электрычнасці яшчэ не было), і яна расказвае мне пра дзеда Якава, што згарэў ад тыфу з дзвюма дачушкамі (маімі цёткамі) за адзін тыдзень у 1933 годзе. Адчыняе дзверы, запрашае за стол усіх — прадзеда Іллю, маю маму, нашых дзедаў і прадзедаў. Мне і страшна, і цікаўна — дзе ж яны?

Вольга Іпатава ў пяцігадовым узросце на фоне наваградскіх муроў

(Сёння я раблю тое ж і веру — душы нашых продкаў прылятаюць да нашага жытла і дакранаюцца да куцці, якую мы пакідаем ім на стале...)
Альбо стаім на лужку, чуем першы гром. «Ілля на калясніцы неба трасе», — кажа бабуля і прымушае мяне кульнуцца тры разы на тым лужку. І смешна, і гэтак прыемна дыхаць пахам першай маладой травы... Гэта адтуль, з бабуліных павучанняў пра Матухну-Зямлю, склаліся радкі першай паэтычнай кніжкі:
А зямля так даверліва, проста
У сваім харастве паўстае,
Што здымаю з ног «шпількі»
вострыя:
Незнарок не ўкалоць бы яе...
Потым, праз чатыры гады беднага, але запоўненага любоўю бабулі і дзіцячых радасцей жыцця, зноў вяртанне ў Навагрудак — трэба няньчыць сястрычку, якая нарадзілася. Але — не склалася ў мяне з мачыхай. Не склалася ў яе разуменне і з уласнымі дзецьмі, што ж казаць пра мяне… Не вытрымаўшы, я збегла з гэтай сям’і. Тулялася па лесе, раздумваючы — ці кінуцца ў недалёкую рэчку, ці паехаць да Ніны Башарымавай, якая заўсёды шкадавала мяне і цішком падкармлівала ў галодныя дні.
Жыццё перамагло, Ніна прытуліла мяне на тыя месяцы, якія спатрэбіліся для афармлення дакументаў у Гродзенскі дзіцячы дом. Я катэгарычна адмовілася вяртацца да мачыхі. Бацька то пагражаў мне, то прасіў: «Ты што, хочаш, каб у мяне забралі партыйны білет?» Але сябры адстаялі яго, ён застаўся са сваім партыйным білетам і на сваёй пасадзе.
 ...Калі ў 1982 годзе ў Магілёве разам з сям’ёй мачыхі мы хавалі яго, я зразумела, як моцна я хацела, каб ён мяне любіў і абараняў. Зразумела, чаму часта не складваліся адносіны з мужчынамі: у маёй душы на многія гады перапляліся прага любові, вялікая крыўда і вялікі недавер.
 Але зараз я гляджу на яго іначай. Акружэнец, які падчас вайны аказаўся ў Заходняй Беларусі, ён змушаны быў выжываць. І вось жа (зноў магія, ці, як гавораць, збег абставінаў!) прыбіўся ён не куды-небудзь, а да сям’і Янкі Брыля, які на той час быў польскім салдатам у нямецкім палоне. Ёсць у мяне тэлевізійны запіс, дзе народны пісьменнік Янка Брыль расказвае, што, вярнуўшыся з палону ў родную хату, ён убачыў там прыгожага маладога чалавека, які на беларускай мове чытаў «Як гартавалася сталь». Убачыўшы Брыля, устаў, працягнуў руку і вельмі па-хатняму сказаў: «Вот и Ваня вернулся».
 Млела там, на Карэліччыне, па ім не адна дзяўчына. Яшчэ ў 2002 годзе, калі я ездзіла на дачу да Янкі Брыля, спыніла мяне жанчына з вёскі, якая абцалавала мяне як родную, прыгаворваючы: «Мішанькіна дачушка, мая ж ты дарагая!» Мне казалі, што яна замуж не выйшла — так яго кахала. Мы спяшаліся, і я паабяцала сабе, што заеду да яе і распытаю, як і што... Не паспела...
 Янка Брыль быў бацькавым сябрам да смерці. Разам пайшлі ў партызаны, разам прайшлі вайну. Бацька навучыўся беларускай мове, але так да канца і не мог зразумець, чаму яму, ветэрану, адвялі ў «БелСЭ» адзін радок, а мне, нейкай там паэтцы, цэлы артыкул, хаця і маленькі...
Гарадскія сюжэты
Дзіцячы дом у Гродна — гэта вялізны пласт уражанняў. Узгадаю першы, з 1956 года: дзетдомаўскія дзеці на той час, калі я прыехала, былі ў вёсцы. Я ехала туды на «палутарцы» з жанчынай, якая нядаўна вярнулася з сібірскіх лагераў і цяпер наведвала дачку Міраславу, з якой мы пасля сталі сяброўкамі на ўсё жыццё. Пані Фэля не была «палітычнай», на яе напісалі данос суседзі, якія занялі яе дамок над Нёманам і жылі там усе восем гадоў, пакуль яна сядзела. Як яна выжывала ў тых лагерах, я даведалася тады ж, у тыя першыя месяцы свайго дзетдомаўскага жыцця, і гэта зрабіла на мяне такое вялізнае ўражанне, што я проста не магла не стаць антыкамуністкай, зразумела, значна пазней. «Круты маршрут» Я. Гінзбург, творы Салжаніцына і Шаламава толькі пашырылі ў маіх вачах маштабы беззаконня і здзекаў з уласнага народа.
Недзе ў шостым класе я пачала складаць вершыкі. Хваліла мяне наша настаўніца рускай мовы, бо школа, зразумела, была руская, як і ўсе школы ў абласных гарадах. Але жыло, не змаўкала ў душы бабуліна беларускае, прыгожае і такое роднае для мяне слова. Таму побач з рускімі вершамі сталі спачатку рэдка, а пасля ўсё часцей з’яўляцца і беларускія.
І ўсё ж першы мой прыз я атрымала на конкурсе газеты «Зорька». Там праходзіў конкурс на лепшы верш аб прыродзе, і Янка Брыль, якому я паслала свае вершыкі, перадаў іх у рэдакцыю. Колькі было гаманы сярод нашых дзетдомаўцаў, калі мне ўрачыста ўручалі той прыз — фотаапарат «Змена»!
Пасля сёмага класа дзетдомаўцаў звычайна адпраўлялі ў прафтэхвучылішчы — краіне патрэбная была «рабсіла». Большасць дзяўчат з нашага класа паехалі ў Брэсцкае швейнае вучылішча. Павінны былі паехаць і мы з Мірай, але супраць гэтага рашуча паўстала пані Фэля.
— Я бясплатна працавала на гэтую краіну сем гадоў, так што мая дачка мусіць скончыць дзесяць класаў за дзяржаўны кошт!
Яна хадзіла па інстанцыях і дабілася свайго, стварыўшы прэцэдэнт. Але паколькі дазволілі застацца адной дзяўчынцы, нашыя настаўнікі напісалі ліст з просьбай дазволіць далейшую адукацыю і мне.
Так мы з маёй сяброўкай сталі хадзіць у гродзенскую школу №7.
Гродна — горад, якому я прысвяціла нямала вершаў. Тыя гады ўзгадваюцца мне як чароўныя. Мы ўжо не хадзілі як вайскоўцы, шэрагамі — у сталовую і назад, пад пільным наглядам выхавацелек. Мы былі вольныя — і часам пасля школы ішлі на вуліцу Замкавую, да старажытных замкаў — Старога і Новага, гулялі па вуліцы Ажэшкі і марылі аб універсітэце ў Мінску.
Хачу ўзгадаць пра чалавека, якога я ніколі не бачыла, але які падарыў нам мноства цудоўных гадзін.
На рагу вуліц Ажэшкі і Савецкай быў некалі маленькі кінатэатр, здаецца, «Спартак». Ягоны дырэктар, «дзядзька Сцёпа», сам былы дзетдомавец, распарадзіўся, каб дзеці-сіроты глядзелі фільмы бясплатна. Адна ўмова — садзіцца на свабодныя месцы пасля таго, як згасне святло. Мы з сяброўкай хадзілі туды на кожны новы фільм.

Школьныя гады. 1959 г. На  творчым семінары -- з Янкам Маўрам.

Лаліта Торэс, Міліца Кэр’юс, «Сястра яго дварэцкага», «Сорак першы» — якімі ж шчаслівымі мы вярталіся на свой Тэлеграфны завулак і да паўночы, забраўшыся ў ложак адна да адной, дзяліліся пад коўдрай уражаннямі, замаўкаючы, калі дзяжурная выхавацелька набліжалася да дзвярэй!
...Мае вершы сталі друкавацца ў рэспубліканскім друку, і аднойчы дырэктарка перадала мне тэлефонную просьбу старшыні гродзенскага аддзялення Саюза пісьменнікаў Беларусі Аляксея Карпюка — зайсці да яго.
З таго часу ў маё жыццё ўвайшлі Данута Бічэль і Васіль Быкаў, Ларыса Геніюш і Анатоль Іверс, Міхась Васілёк і, у першую чаргу, сам Аляксей Карпюк.
Я бязмерна люблю іх усіх — кожны з іх даў мне нешта сваё, адметнае, нечаму навучыў, штосьці адкрыў. Данута рэдагавала маю першую кніжку (хаця на вокладцы пазначаны другі рэдактар), і дапісала канцоўку да аднаго верша:
І сосны глядзяць, стаўшы
на цыпкі,
Як плешчуцца ў хвалях чырвоныя
рыбкі
(«Вечар на Нарачы»)
Праца з ёю была сапраўднымі ўрокамі майстэрства. Сорамна прызнацца, але мая першая кніжка, мабыць, ніколі не выйшла б, каб не Аляксей Карпюк. Гэта ён засадзіў мяне за машынку — друкаваць з нейкіх лісточкаў накрэмзаныя радкі, якія пасля можна было правіць. Я не збіралася быць паэткай — мяне вабіла акторства. Шчасце, што ён высмеяў гэтую ружовую мару ўсіх маладых дурніц.
У шаснаццаць гадоў я паступіла ва ўніверсітэт і стала, разам з Рыгорам Семашкевічам, самай маладой студэнткай. Але жыць на адну стыпендыю было цяжка, і я на трэцім курсе перайшла на завочнае, а жыць пераехала да цёткі ў Віцебск, бо вярнуцца ў Гродна мне не было куды.
Але нястомны Карпюк «дастаў» мяне і там. Знайшоў мне ў Гродна працу, дапамог прапісацца. Я працавала і завочна заканчвала ўніверсітэт. Пісала дыпломную пра Міхася Васілька, навуковым кіраўніком у мяне быў Сцяпан Александровіч. Тады ж пачала часта ездзіць у Вільню, займацца архівамі заходнебеларускіх выданняў, што дапамагло мне пазней зрабіць шэраг тэлевізійных перадач, якія карысталіся вялікім поспехам, таму што прапагандавалі яны імёны, абсалютна невядомыя для шырокага чытача — паслоў Грамады, паэтаў, што пісалі з-за кратаў, выдаўцоў забароненых кніг...
Як я шкадую, што нічога з гэтага не захавалася! Відэастужак на студыі было няшмат, і сённяшнюю ўнікальную літаратурную перадачу заўтра сціралі падчас запісу якой-небудзь пасяўной. Я запісвала Зоську Верас (у мяне захоўваюцца яе лісты), Антона Луцкевіча, Паўла Крынчыка, прафесара-арабіста Антановіча, сяброў Грамады і ТБШ.
 Помню, у вёсцы Труханавічы запісала трох былых актывістаў, якія сядзелі за сваю беларускасць пры паляках, пры немцах, пры Саветах. Старыя людзі прыслалі мне калектыўны ліст падзякі, дзе пісалі, што яны пасля тэлеперадачы ўпершыню адчулі сябе людзьмі і што сельсаветаўскае начальства пачало з імі вітацца...
 Забаўны выпадак быў, калі ехала з Мінска з дыпломам, начапіўшы на сукенку ромбік аб вышэйшай адукацыі. Нейкі стары прычапіўся да мяне: маўляў, сапліўка такая, сцягнула ў некага ромбік і красуецца. Як я ні даказвала, што маю вышэйшую адукацыю, ён так і не паверыў ды доўга яшчэ сарамаціў мяне голасна, на ўвесь вагон. Я заўсёды выглядала маладзейшай за свае гады, і гэта было прычынай розных забаўных рэчаў. Напрыклад, канадыйскі пісьменнік Кастусь Акула, які скрупулёзна прачытаў мае гістарычныя раманы, аднойчы шчыра сказаў мне: «Ніяк не магу скласці разам твае раманы і цябе! Ну ніяк ты на іх не цягнеш!»
«Няправільныя» сюжэты
...Дык вось, той час у Гродна быў даволі шчаслівы. Першыя ганарары, першая кватэра, замуства, нараджэнне дзіцяці. Ды ў жніўні 1968-га, калі савецкае войска ўвайшло ў Чэхаславакію, у горадзе імгненна зніклі запалкі, соль, крупы. Не было з чаго зварыць кашы майму васьмімесячнаму Руслану. І я каторы раз адчула, што значыць жыць без родзічаў, без аніякай падтрымкі. Да таго ж, пачалі псавацца адносіны з дырэкцыяй студыі тэлебачання, дзе я працавала. Не тыя былі мае героі, уключаючы ансамбль «Лявоны». Пасля іх выступлення «нагарэла» і дырэктару, і рэжысёру Альгісу Дзяргінчысу і, вядома, мне. І за што? За доўгія валасы, за «несавецкі выгляд». Анекдот у тым, што гэта былі будучыя «Песняры», якія зрабіліся візітнай карткай Беларусі, — але пазней, праз колькі там гадоў...
Апроч таго, на мне вісеў і больш цяжкі «грэх»: на рэспубліканскім семінары творчай моладзі ў 1969 годзе, калі стала вядома, што пяцёра «семінарыстаў», у тым ліку і я, атрымаюць граматы ЦК ЛКСМБ, мы вырашылі ад гэтых узнагарод адмовіцца. Якраз тады з універсітэта выгналі «нацыяналістаў» А. Разанава і В. Яраца, пачалася хваля ганенняў на людзей, якія спрабавалі гаварыць аб цяжкім становішчы з беларускай мовай.
Мабыць, такі ўжо быў мой лёс — першай атрымліваць тую злашчасную грамату выклікалі якраз мяне. Было там шмат журналістаў, а таксама і сакратар ЦК ЛКСМБ Анціпаў. Я ўрачыста абвясціла, што адмаўляюся ад гэтай узнагароды ў знак пратэсту супраць русіфікацыі і ганенняў на інтэлігенцыю.
Цяжка апісаць, што там узнялося! Памятаю, як парторг Саюза пісьменнікаў А. Кулакоўскі крычаў, што мяне пагоняць па шпалах назад у Гродна, а другі заўзяты камуніст абвяшчаў, што калі і была такая паэтка Вольга Іпатава, то яе з гэтай хвіліны ўжо няма. Калі галас скончыўся і ад мяне запатрабавалі зараз жа раскаяцца, я адказала, што не яны далі мне нейкія здольнасці, і не ім іх адбіраць, гэта можа зрабіць адзін Бог. Галас узняўся нанова, але я ўжо не слухала...
Усё гэта зрабіла такое ўражанне на чатырох астатніх, што яны пакорліва ўзялі свае граматы-ўзнагароды, якія, пэўна, палілі ім рукі.
Што праўда — усе яны ці то сталі, ці засталіся — беларускімі патрыётамі, добрымі творцамі, а таксама, нягледзячы на ўсё, і маімі сябрамі.

Вольга Іпатава з сынам – прызыўніком

Забягаючы наперад, скажу, што амаль такі ж самы момант быў у мяне 1 лютага 2001 года, калі на Рэспубліканскай нарадзе работнікаў культуры мне, в.а. старшыні Саюза беларускіх пісьменнікаў, далі слова. Я адбівалася ад гэтага «гонару» як магла, бо ведала, што ад мяне, як і ад іншых кіраўнікоў творчых саюзаў, чакаюць ліслівых просьбаў і падтрымкі дзеючай уладзе. Але — ці то колішні міністр культуры спадзяваўся, што я, хаця і сцяўшы зубы, буду ісці ў агульнай шарэнзе «плакальшчыкаў», ці то больш высокім асобам хацелася пісьменніцкіх «кніксенаў», маё прозвішча паставілі ў ліку выступоўцаў, хаця і перадапошнім.
 Не скажу, што маё выступленне было рэвалюцыйным. У пяці хвілінах усяго не скажаш. Але там былі «экспрапрыяцыя нашага пісьменніцкага дома», гаротнае становішча нацыянальнай мовы і нават Машэраў, які хоць колькі ды лічыўся з пісьменнікамі.
Кіраўнік дзяржавы ажно сорак хвілінаў «дэзавуяваў» маё выступленне. Увесь гэты час я сядзела тварам да залі і адчувала позіркі больш за чатырохсот чалавек, скіраваныя на мяне. Ведаючы, што А.Л. не саромеецца ў словах і выразах, я была гатова пры першым жа абразлівым слове ўстаць і з высокай паднятай галавой выйсці з гэтае залі. У думках я праклала маршрут — вось тут спушчуся са сцэны і пайду пасярэдзіне — спакойна, роўна, не азіраючыся... Але тое не спатрэбілася — у яго, А.Л., сапраўды нейкі звярыны «нюх» на такія рэчы. Затое я назірала сапраўдны сеанс Воланда — спачатку не надта прыязная да яго зала, якая ўзарвалася апладысментамі на маё выступленне, паступова «закалыхвалася», успыхвала смешачкамі...
Вяртаючыся да семінара творчай моладзі, узгадваю, як пасля семінара Анціпаў і яго камсамольская каманда паспешліва з’ехалі, не застаўшыся на традыцыйную вячэру з шампанскім. З пісьменнікаў з намі засталіся толькі кіраўнікі семінару І. Шамякін і Я. Брыль. Яны былі трохі разгубленыя. Мяне абкружылі «семінарысты» і амаль сілай павялі на тую вячэру, гаворачы, што гэта прынцыпова, што я павінна там быць.
Пры нейкім пахавальным маўчанні я села, апусціўшы вочы ў талерку. Ніна Шклярава першаю ўзняла келіх з шампанскім і прамовіла: «Давайце вып’ем за Вольгу!»
Паўза. Цішыня. Уздымаецца Янка Брыль і кажа: «Тут за некага быў тост. Дык давайце вып’ем за гэты тост!»
І тут усе загаманілі, павесялелі, і ўсё пайшло сваім шляхам. Толькі Іван Пятровіч з жалем сказаў мне: «Ты сабе зачыніла дарогу ў літаратуру. Ды, можа, мы нешта выправім».
Пасля былі дзве ці тры ідэалагічныя камісіі з Мінску ў Гродна — як гэта яны, пісьменнікі, выгадавалі такога «монстра?» А. Карпюк расказваў, што пра гэты выпадак ён даведаўся ў Мінску, на прыёме ў загадчыка ідэалагічнага аддзела Паўлава. Той «чысціў» А. Карпюка за творы В. Быкава, а пасля дадаў: «А тут яшчэ вашая Іпатава...»
«А што Іпатава? — узгарэўся Аляксей Нічыпаравіч. — Здольная паэтка, цалкам пад маім уплывам...»
Што яму на гэта крычаў раз’ятраны ідэолаг, ён перадаў толькі В. Быкаву — як мужчына мужчыне...
Адным словам, у 1973 годзе (увесь гэты час шлях у рэспубліканскі друк быў для мяне зачынены), я пераехала ў Мінск. А. Кулакоўскі ўшчуваў: «Панаехала вас з правінцыі, ды яшчэ і дысідэнтаў».
Але і Максім Танк, і Іван Шамякін зрабілі ўсё, каб дапамагчы мне і з жыллём, і з працай. Праўда, Леанід Прокша, галоўны рэдактар газеты «Літаратура і мастацтва», толькі праз гады сказаў мне: «Дарагое маё дзіця, каб ты ведала, як мне за цябе дасталася!» — і паказаў рукой уверх, што азначала больш высокае, чым у СБП, начальства — мабыць, ЦК.
...Усё гэта дапамагло мне пазней выстойваць у куды больш суровыя часы, калі ўлада гвалтоўна адабрала ў пісьменнікаў Дом літаратараў і паліклініку і спрабавала ўсяляк задушыць наш творчы Саюз.
Мінск надаў мне «другое дыханне.» 1970-я гады — аспірантура Літаратурнага Інстытута ў Маскве, кніжкі, якія я пісала як апантаная, творчасць, якая прымушала забывацца на ўсё... Было і яшчэ адно ганенне — калі «гісторык №1» Л. Абэцадарскі надрукаваў у «Советской Белоруссии» разгромны артыкул на маю аповесць «Прадыслава» пра Ефрасінню Полацкую, а абласныя і мноства раённых газет падхапілі гэтае цкаванне. Але яно прайшло для мяне амаль непрыкметна, бо мноства лістоў ад розных людзей дапамагло мне асэнсаваць, наколькі ўсё, што тычылася нашай гісторыі, важна для грамадства. Таму з дваццаці сямі маіх кніг самыя дарагія дзве — «Прадыслава» і «За морам Хвалынскім».
Нечаканыя сюжэты
...Пра падзеі апошняга дзесяцігоддзя трэба пісаць асобна. Калі ў 1998 годзе я прыйшла ў Саюз пісьменнікаў працаваць намесніцай старшыні Саюза пісьменнікаў Уладзіміра Някляева, я і падумаць не магла, якімі драматычнымі стануць для мяне наступныя чатыры гады.
Нечаканыя ўцёкі кіраўніка саюзу ў Польшчу, пра якія я даведалася з радыё «Свабода», штодзённая барацьба за выжыванне творчай арганізацыі, нечарговы з’ёзд, на якім мяне выбралі старшынёй саюза, ліст В. Быкава з падтрымкай маёй кандыдатуры, аспрэчванне гэтага ліста і паўторная падтрымка Васіля Уладзіміравіча, перададзеная праз А. Мальдзіса... Непрыняцце дэмакратычнага курсу Саюза пісьменнікаў усімі маімі трыма намеснікамі і гвалтоўнае адабранне ў нас усіх выданняў, заснавальнікамі якіх мы былі... Таямнічае выкраданне з сейфа дакументаў ХІІІ з’езда і бездапаможнасць міліцыі.... Эканамічная блакада СБП і подлая хлусня стукачоў... І зараз усё ўва мне пачынае вібрыраваць, калі ўзгадваю тыя дні. Праўда, былі і нечаканыя «радасці». Моцна нас тады даставаў Ціцянкоў і ягонае ведамства, якое патрабавала ў нас аплаты(!) за нашы пакоі ў нашым жа ўласным Доме Літаратара. Для мяне гэты гарылападобны прыслужнік быў асабліва ненавісны: уся Беларусь бачыла, з якой асалодай ён ірваў наш старажытны сімвал — бел-чырвона-белы сцяг — пасля незаконнага рэферэндуму 1995 года.
 Неяк у снежні пасля чарговай атакі я села, абсалютна спустошаная, за стол і ў адчаі прагаварыла: «Каб жа цябе чэрці ад нас вынеслі!» Мабыць, бываюць нейкія прарочыя хвіліны, бо не паспела я прыйсці дадому, як пачула па радыё, што Ціцянкова знялі... Ягоны наступца атакаваў нас ужо не так па-сабачы раз’юшана... Але — атакавалі, душылі, сціскаючы нас у самым надзённым — кантактах з чытачамі, магчымасці выказацца. Думалі, што, стварыўшы свой саюз і паабяцаўшы грошы і выданні, яны перацягнуць найбольш таленавітых, а за імі пойдуць астатнія. Пралічыліся — ніводзін з народных пісьменнікаў, нават І. Шамякін, які заўсёды падтрымліваў уладу, у «той саюз» не пайшоў.

На творчай сустрэчы. Злева ад Вольгі Іпатавай –  яе муж Ягор,
справа – прафесар Лідзія Савік, аўтар кнігі “Адна між замкаў
(Жыццё і творчасць Вольгі Іпатавай), паміж імі – мастак Мікола Купава

Магу толькі сказаць — праз усе нягоды, праз правакацыі, нянавісць і расчараванні ў людзях, якіх дзесяцігоддзі лічыла сваімі сябрамі, — я, як некалькігадовы кіраўнік Саюза пісьменнікаў, зрабіла ўсё, што магла (і чаго не магла), каб мы, пісьменнікі, як творчая арганізацыя не сталі на калені перад подлай і хлуслівай уладай і захавалі сваю духоўную незалежнасць і магчымасць сказаць тую праўду, без якой чалавечая душа ператвараецца ў ліпкае, дрыготкае месіва.
Не магу ўявіць сябе ў гэтым наскора скляпаным саюзе, які вымушаны ўхваляць рэпрэсіі супраць самых сумленных людзей краіны, спяваць «асану» там, дзе трэба сказаць рашучае «не!».
Так што — няхай без кніг, без ганарараў, без друкавання ў дзяржаўнай прэсе, у «чорным спіску», з выкіданнем тваіх кніг са школьных праграмаў...
Затое — у ладзе са сваім сумленнем, з душой — боскай іскрай, дадзенай табе як компас у жыццёвым моры. З надзеяй, што твае кнігі, нягледзячы ні на што, яшчэ паслужаць Беларусі.
Ганенні і нягоды праходзяць, яны не вечныя. І зараз я чакаю перамен і, як магу, спрыяю таму, каб яны наступілі. Два гады таму зрабіла тое, пра што марыла доўгія гады, — праехаць па Беларусі і напісаць пра людзей-герояў, людзей нязломнага лёсу, змагароў, магілы якіх яшчэ захаваліся ў нашай краіне. Так з’явілася кніга «Свабода да апошняга дыхання». Гэта — і маё жыццёвае крэда.