Вадзім і яго машынкі. Як звольнены за страйк азотавец трапіў у хвалю салідарнасці

Былы апаратчык цэха «Цыклагексанон-2» «Гродна Азота» 38-гадовы Вадзім Венскі — адзін з тых супрацоўнікаў завода, які сышоў у канцы кастрычніка ў страйк, і праз некалькі дзён быў звольнены па артыкуле. Быццам бы радавацца няма чаму — рашэнне ідэйнае, ды цмяная будучыня, — але тут Вадзіма нечакана накрыла хваляй салідарнасці.

Справа ў тым, што ён ужо некалькі гадоў робіць драўляныя цацкі — і беларусы, каб падтрымаць рабочага, за зусім кароткі перыяд часу літаральна сталі ў чаргу за яго вырабамі: усё распісана да лета-2021! Звольнены апаратчык такой славы не чакаў і ўпэўнены, што цяпер згубіцца ў яго ўжо «няма ніякіх шанцаў». Ён распавёў TUT.BY пра тое, чаму сышоў у страйк і што з усяго гэтага выйшла.

26 кастрычніка ў Беларусі абвясцілі ўсеагульны страйк, да якога па выніку далучыліся некаторыя рабочыя розных прадпрыемстваў, у тым ліку і супрацоўнікі «Гродна Азоту». Тады, у той панядзелак, побач з прахадной прадпрыемства сабралася каля 100 чалавек: частка рабочых не здавала змену, частка адмаўлялася прымаць.

Патрабаванні былі такія ж, як і ў жніўні гэтага года: правядзенне сумленных выбараў і спыненне гвалту.

Але людзей каля завода ўжо чакалі сілавікі — у той дзень было затрымана 32 чалавекі.

«Да апошняга спадзяваўся, што мяне не зменяць»

— Вядома, я ведаў аб страйку, — кажа Вадзім. — Працаваў з нядзелі на панядзелак. Тады, ноччу, было адчуванне чакання, што вось-вось нешта адбудзецца. Я да апошняга спадзяваўся, што мяне не зменяць, чакаў, што ніхто не прыйдзе. Але раніцай мяне змянілі. Усё гэта адбывалася пад размовы, што вось, маўляў, там на прахадной людзі сабраліся, камусьці пропуск заблакавалі. Да таго часу я ўжо прыняў рашэнне, што на завод не вернуся. Так супала, што ў тыя дні прыйшлі навіны пра Гродзенскі дзіцячы хоспіс — што да іх прыйшлі, дырэктара затрымалі, нешта капаюць — якія сталі для мяне апошняй кропляй. І я напісаў заяву на страйк. Пасля змены сабраў нейкія рэчы, пакінуў нешта ў шафцы: маўляў, вярнуся яшчэ. І пайшоў. Убачыў побач з прахадной хлопцаў з нашага і іншых цэхаў. Усе стаяць у чаканні чагосьці. У адным з чатаў была інфармацыя, што, калі нашыя патрабаванні не выканаюць, то ў цэхах нешта будуць рабіць.

У выніку да нас выходзіў гендырэктар і спрабаваў нешта казаць. У той момант усе павярнуліся да яго спіной. Мы размаўлялі ў жніўні з кіраўніцтвам — і нічога, як мы бачым, не змянілася. У жніўні мы верылі, што адміністрацыя і мы — гэта адзін завод, а аказалася што мы і яны — гэта два розныя светы. Мы шчыра спадзяваліся на дыялог, на дапамогу. Класічная формула «Ты менеджар, я рабочы — разам мы сіла», не спрацавала. Аказалася, нас падманулі. Стала канчаткова зразумела, што з гэтымі людзьмі не пра што размаўляць — вось і 26 кастрычніка размовы не атрымалася.

Раніцай 26 кастрычніка, ідучы да прахадной, Вадзім бачыў за тэрыторыяй завода тэнтаваную вайсковую машыну.

— Вырашыў, што выходзіць менавіта ў гэты момант на вуліцу я не буду: не хацелася падсілкоўваць бюджэт свае штрафам. Таму застаўся каля прахадной на тэрыторыі завода. Там я прастаяў з астатнімі амаль да поўдня, нічога не адбывалася — і я паехаў дадому. Увечары паднялася тэмпература, я пайшоў на бальнічны: патэлефанаваў на працу, сказаў, што не выйду. У аўторак мне адкрылі бальнічны, а ў сераду патэлефанавалі з працы і сказалі, што ў іх ёсць спіс, што я звольнены. Спыталі, ці праўда я на бальнічным. Увечары патэлефанаваў сусед: «Правер баланс карткі». Гляджу, а мяне разлічылі.

У чацвер прыйшоў заказны ліст — забярыце працоўную. У пятніцу я яе і забраў. Усё адбылося без лішні рухаў, ніякіх узгадненняў, як гэта павінна быць, з прафсаюзам не было.

— Ну ты ж разумеў усе рызыкі, сыходзячы ў страйк? Меркаваў, што звольняць?

— Вядома, я разумеў. Сам крок трэба было рабіць у любым выпадку. Але як усё гэта будзе выглядаць — да канца не было зразумела. За 18 гадоў маёй працы на заводзе ніхто з нас у страйк не сыходзіў, у нас няма такога вопыту і расказаць таксама было няма каму. Ніхто не казаў: «Няма ўжо тых людзей, якія табе раскажуць, як у тым страйку было», — смяецца Вадзім. І ўжо сур'ёзна працягвае распавядаць. — Звольняць ці не звольняць, я не ведаў. Але дакладна разумеў, што не хачу вяртацца на завод.

— Звольнілі па артыкуле?

— Так. У мяне круты палітычны артыкул. Нешта там «удзельнічаў у мітынгах на тэрыторыі прадпрыемства». Веру, наступіць час, калі мяне з гэтым артыкулам будуць браць на працу проста для статусу: так, хлопцы, гэта ў нас працуе такі чувак, — зноў смяецца Вадзім.

— Гэта значыць, зусім не шкадуеш, што ўсё так атрымалася?

— Абсалютна не шкадую. У жніўні былі спробы арганізаваць страйкам. Спрабавалі ўсё зрабіць максімальна прыгожа, як напісана ў падручніках гісторыі, у якіх абмалявана, як выглядае перамога. Гэта значыць, ты нешта робіш — і вось ты перамог. Але тут сюрпрыз. Па факце аказваецца, што перамога можа выглядаць зусім не так, як ты сабе яе ўяўляеш. А, магчыма, ты ўжо перамог, але пра гэта яшчэ не здагадваешся. Гэта таксама вельмі важна разумець. Да мяне такое разуменне прыйшло яшчэ ў жніўні, потым усё здавалася шэрым, а цяпер дакладнае разуменне: ну ўсё, цягнік сышоў, проста апошні вагон не паспелі прычапіць, і вы там усё яшчэ спрабуеце нешта рабіць — але зусім хутка ўсё будзе па-іншаму.

«Сёння ў мяне 600 падпісчыкаў, а праз 3 дні — ужо 10 тысяч»

Вадзім захапляецца вырабам драўляных машынак. Кажа, што пасля таго, як стала вядома аб яго звальненні, на старонку ў Instagram, дзе ён выстаўляе свае вырабы, стала заходзіць вельмі шмат людзей.

— Сёння ў мяне 600 падпісчыкаў, а праз 3 дні — ужо 10 тысяч, - кажа Вадзім. Ён распавядае, што да захаплення дрэвам яго прывёў брат. — Ніколі не думаў, што буду займацца ўсім гэтым. А ён аднойчы прыйшоў і кажа: глядзі, што можна рабіць. Распавядаў нейкія пазітыўныя гісторыі: вось, мужык працаваў настаўнікам-а цяпер у яго фабрыка, а вось яшчэ адзін, у якога вырабы разыходзяцца па ўсім свеце. Першапачаткова для мяне гэта быў спосаб «падтрымаць штаны». Жонка не працуе з 2018 года: спачатку цяжарнасць, потым дзіця. Брат мне казаў: кідай усё, купляй станок і пачынай нешта рабіць. Паказаў мне польскага майстра, які робіць машынкі і прадае іх праекты. Я і адважыўся: прадаў частку сваіх пласцінак (Вадзім — вядомы ў горадзе ды-джэй Nobel. — заўв. TUT.BY), купіў станок і некалькі праектаў. Зрабіў сваю першую машыну. Збіраў я яе доўга, і калькуляцыя мне падказвала, што на гэтым я нічога не зараблю. Зноў жа брат, убачыўшы ўсё гэта, распавёў аб правільнай раскладкі, аб тым, як знізіць сабекошт. І паціху ўсё стала атрымлівацца.

— Дык усё ж — бізнес або хутчэй хобі?

— Заўсёды па-рознаму. Часам бывае, пасля кірмашоў прывозіш буйную суму — і сказаць, што гэта хобі, немагчыма. А былі месяцы, калі сыходзіў у нуль або ў мінус. Але гэтым займацца табе падабаецца, і людзі задаволеныя тваёй працай. За 18 гадоў на «Гродна Азоце» ніхто не сказаў: «Вадзім, вялікі табе чалавечы дзякуй за тое, што ты так класна акісляеш цыклагексан. Ведаеш, гэта нам усім так дапамагае! Ты такі малайчына, ты такі апаратчык добры». А тут кожны раз прылятае вось гэта: «Дзякуй, ты круты і машынка крутая!». І калі табе піша Святлана Ціханоўская і таксама хоча нешта замовіць — усё гэта, вядома, матывуе.

Калі мы з жонкай размаўлялі пра тое, што я пайду ў страйк, я казаў, што калі нічога не зраблю, то не змагу далей з гэтым нармальна жыць. Жонка, вядома, рашэнне падтрымала. Я думаю: вось падыдзе Дачка аднойчы і спытае: «А што ты тады рабіў, а, тата?» А я скажу: «А нічога, дочка, забаяўся я»? Не, так не хачу. Ці вось людзі, якія на стаянцы машыны выбудоўваюць у надпіс «Азот — сіла». Што я ім скажу? Што забаяўся? Цяпер я магу глядзець людзям у вочы і распавядаць сваю гісторыю. Бо на самой жа справе ўсё добра: з цябе спадае вялікі груз, і ты пачынаеш адчуваць сябе сапраўды свабодным. Праз нейкі час пасля звальнення адпускае — і ты са здзіўленнем разумееш: ніякіх начных змен, ніякай арганікі, ніякіх крыкуноў-начальнікаў, ніякіх заданняў, якія супярэчаць здароваму сэнсу, ніхто над табой не стаіць і не кажа, што трэба рабіць. Цяпер я раблю тое, што мне падабаецца.

Я і раней разумеў, што драўляныя штукі мяне пракормяць. Машынкі машынкамі, але я раблю і такую-сякую мэблю. Камусьці патрэбная скрыначка, камусьці кораб ці нешта яшчэ. Я разумеў, што людзі, ведаючы маю гісторыю, хутчэй за ўсё, папросяць што-нешта зрабіць для іх, — і я зраблю з задавальненнем. Але я не думаў, што ўсё так панясецца — і вось ужо 10 тысяч падпісчыкаў і сотні заказаў. Так, можна заплаціць за рэкламу ў інсце ці яшчэ дзе — і гэтыя людзі таксама калісьці да цябе прыйдуць. Але да мяне яны прыходзяць не за грошы — проста разумеючы, што за мной стаіць true story [сапраўдная гісторыя]. Яны бачаць, што ёсць класныя вырабы, што чалавек імкнецца, любіць вось гэта вось усё, — і плюс з ім здарылася ў жыцці такая тэма. Я разумею, што людзі заказваюць з салідарнасці. Але гэта-не роўна жаль. Гэта не «Ой, ты бедненькі!» Гэта — «Мы разам!» Мяне не трэба шкадаваць. Ёсць людзі, якім падтрымка і дапамога зараз больш патрэбна. Я адназначна не прападу, у мяне на гэта проста няма шанцаў.

— Не баішся, што ты вось такі зараз публічна-пазітыўны пасля звальнення — а ў нас гэтага не любяць, у нас гэта прамы шлях «заехаць» у праблемы або на суткі?

— Слухай, ну ў нас цяпер наогул прававы дэфолт. Мне могуць нават «прышыць», што я ў Кенэдзі страляў — і вось яны мяне знайшлі, ну і што, што не сыходзіцца — смяецца Вадзім. — Адзін з удзельнікаў польскай «Салідарнасці» сказаў: «Калі мяне саджалі на суткі, я сядзеў і не хваляваўся: кожны аўторак і чацвер мая сям’я будзе есці курыцу, як яна рабіла гэта і раней. Пакуль я сяджу ў турме — з маёй сям’ёй усё будзе ў парадку, за ёй прыглядзяць і яны не знікнуць. А потым і са мной будзе ўсё ў парадку».

Гэта значыць страху, што будзе, калі — ой, трэба казаць «калі», так? — я туды траплю, няма. Цяпер пры такім каласальным узроўні падтрымкі і салідарнасці, пры ўсім тваім жаданні застацца галодным, без даху над галавой і без грошай, на гэта ў цябе няма шанцаў. Але не трэба чакаць ад усіх крокаў і казаць: о, як яны могуць нічога не рабіць?! Калі ты выбіраеш курылку, робу і сталоўку — то гэта таксама тваё права.

Калі ўсё гэта скончыцца і пачнецца іншы перыяд, я хачу адкрыць сваю вытворчасць, развіццё якой можа мець некалькі стратэгій. Можна выйсці на паток ці пакінуць усё на мяжы эксклюзіву: калі вось працуюць чатыры эльфы і адзін гном, і вы не можаце зрабіць за дзень шмат вырабаў, і ёсць вялі-і-і-ікая чарга, і ўсё гэта каштуе даражэй, — але ўсё расцякаецца па свеце, таму што за вытворчасцю стаіць нейкая цёплая легенда.

Цяпер я выразна разумею, што маё жыццё толькі пачынаецца. У 38 гадоў ты ўжо ўсё ўмееш, у цябе ёсць жыццёвы вопыт, нейкія сацыяльныя сувязі, але ты яшчэ малады і поўны сіл. І вось я ўяўляю, што даю працу тым людзям, якія любяць нешта рабіць: хтосьці масліцам шараваць дрэва, хтосьці размалёўваць, хтосьці — з заказчыкамі мець зносіны. І ты яшчэ плюс да ўсяго займаешся дабрачыннасцю, проста таму што хочаш і можаш аказаць нейкую дапамогу тым, хто мае патрэбу. Гэта вельмі крута, калі ты ў новай краіне робіш новую справу. Гэта тая самая лямпавая true гісторыя.

Пераклад НЧ