Дзяржзакупкі: куды сыходзяць грошы

Да 10% грошай, выдаткаваных на дзяржзакупкі, сыходзяць наўпрост на хабары і адкаты.

Яшчэ каля 10% выдаткаў — страты, звязаныя з завышэннем коштаў, пастаўкай тавараў неналежнай якасці і тавараў, якія не выкарыстоўваюцца, адзначаюць аўтары даследавання «Дзяржаўныя закупкі з адной крыніцы ў Рэспубліцы Беларусь: аналіз і рэкамендацыі».
— Каля 90% кантрактаў і здзелак, якія здзяйсняюцца ў сферы дзяржзакупак у Беларусі, гэта закупкі з адной крыніцы. Праз іх траціцца прыкладна 40-60% размерканых у сферы дзяржзакупак бюджэтных грошай. Пры гэтым вы ніколі не ўбачыце ў адкрытым доступе ні запрашэння да ўдзелу ў такой працэдуры, ні вынікаў працэдуры такой дзяржзакупкі, — распавядае кіраўнік праекту «Адкрытыя закупкі» ў рамках праекта BIPART Уладзімір Кавалкін.
Па дадзеных даследавання, на долю дамоваў па закупках з адной крыніцы прыходзіцца каля 4,7 мільярда рублёў. Праз дзяржзакупкі размяркоўваецца каля 10% ВУП краіны.
Некаторыя палажэнні заканадаўства дазваляюць пераводзіць закупкі з адным пастаўшчыком ў закрытую працэдуру. Непразрыстасць працэдур закупак з адной крыніцы перашкаджае кантраляваць, як расходуюцца бюджэтныя грошы, адзначае сааўтар даследаванні Галіна Кашэўская.
— Праблема ў тым, што законам не прадугледжана адказнасць замоўцы за парушэнне прынцыпаў дзяржзакупак. Калі параўнаць гэта з расійскім законам, то там менавіта замоўца нясе адказнасць за выбар пастаўшчыка, параўнанне цэн і празрыстасць працэдуры. Няма таксама заканадаўчай магчымасці абскардзіць працэдуру закупкі з адной крыніцы, — каментуе Галіна Кашэўская.
«Заканадаўства ў частцы закупак з адной крыніцы змяшчае рызыкі для магчымых маніпуляцый, махінацый і карупцыі пры правядзенні дзяржзакупак», — адзначаецца ў даследаванні праекта BIPART.
— Публічнасць і адкрытасць размешчаных на сайце па дзяржзакупак дадзеных не азначае поўную падсправаздачнасць працэдур дзяржзакупак і не падвышае давер падаткаплацельшчыкаў да замоўцаў і ўраду, — кажа эксперт.
Існая практыка закрытасці працэдур, адсутнасць поўнай празрыстасці і падсправаздачнасці разам з заканадаўчымі абмежаваннямі па абскарджанні закупак па-за канкурэнцыяй і адказнасці замоўцаў ствараюць добрыя ўмовы для карупцыйных схем і хабараў, лічаць аўтары даследавання.
— Тэма дзяржзакупак — адна з самых корупцыйнаёмістых ў любой краіне. Гэта атмасфера, у якой чыноўнік марнуе не належныя яму заробленыя грошы. А калі марнуеш не свае грошы, вялікая спакуса ад вялікай ракі «адшчыкнуць» невялікі ручаёк, — кажа Уладзімір Кавалкін.
На думку экспертаў, знізіць карупцыйныя рызыкі і зэканоміць бюджэтныя грошы мэтазгодней не столькі праз пераслед і пакаранне нячыстых на руку прадстаўнікоў дзяржструктур і прадпрыемстваў, колькі мінімізацыяй такіх магчымасцяў. Улічыць гэта можна ў дакуменце пра змены ў закон аб дзяржаўных закупках, праект якога быў прыняты ў першым чытанні Палатай прадстаўнікоў у канцы мінулага года.
Аўтары даследавання прапануюць ліквідаваць дваістае тлумачэнне адкрытасці і закрытасці конкурсаў і працэдур па дзяржзакупках, выключыць супярэчнасці ў розных заканадаўчых дакументах, замацаваць адказнасць замоўцаў і пастаўшчыкоў тавараў і паслуг у межах дзяржзакупак, зрабіць усе працэдуры максімальна празрыстымі.
Цяперашняе беларускае заканадаўства добра спрацавала б у Швецыі, дзе ёсць доўгая гісторыя развіцця дзяржаўных структур і пэўная этыка дзяржслужачых.
— У Беларусі ж закрытыя працэдуры, наадварот, стымулююць чыноўнікаў да хабарніцтве. А галіновыя міністэрствы лабіруюць захаванне дзяржзакупак з адной крыніцы, таму што ім выгадна праводзіць такія працэдуры, што сведчыць аб сістэмнасці і іерархічнасці карупцыі. Калі гэтыя працэдуры будуць адменены, знікне вялізарная крыніца ўзбагачэння, — кажа Уладзімір Ковалкин.
На думку эксперта, у Беларусі, па прыкладзе Грузіі, варта пакінуць усяго дзве працэдуры дзяржзакупак: спрошчаны аўкцыён і звычайны. З выразным указаннем парогавага значэння расходаваных грошай. А таксама зрабіць электроннымі абсалютна ўсе закупкі.
Канкурэнцыя праз аўкцыёны і адкрытасць, якая дае грамадству магчымасць сачыць за марнаваннем бюджэтных сродкаў, дазволяць зэканоміць да 20% сродкаў праз дзяржзакупкі і грошай падаткаплацельшчыкаў і забяспечыць у рамках дзяржзакупак набыццё тавараў і паслуг належнай якасці па найбольш нізкай цане, адзначае эканаміст.
Па дадзеных Міністэрства фінансаў, да канца гэтага года можа запрацаваць новая інфармацыйная сістэма па арганізацыі дзяржзакупак, якая будзе ўтрымліваць усю адкрытую інфармацыю па закупках.
Міністэрства антыманапольнага рэгулявання распрацавала прапановы шукаць пастаўшчыкоў для дзяржзакупак з мінімальнай коштам, ад якога адштурхоўвацца з прапановамі, а з максімальна магчымай сумай, якую замоўца гатовы выдаткаваць за паслугу або прадукт. І калі хаця б адзін удзельнік таргоў прапануе цану, якая ўкладаецца ў названыя рамкі, то працэдуру будуць лічыць канкурэнтнай без пераходу ў фармат закрытай здзелкі з адным пастаўшчыком.
Паводле Заўтра тваёй краіны