Беларусаў становіцца менш. Але гэта не так страшна, як усе думаюць

Разам з дэмографам Настай Бабровай разбіраемся, як пры правільным падыходзе выклікі становяцца бонусамі.

За апошні год насельніцтва Беларусі зменшылася на 16 тысяч чалавек. А змяншэнне праз натуральныя прычыны дасягнула 26 тысяч - на столькі людзей у мінулым годзе памерла больш, чым нарадзілася.

Рост колькасці людзей, старэйшых за 60 гадоў, зніжэнне эканамічна актыўнага насельніцтва і адносна невысокая нараджальнасць - такая рэальнасць, якая застанецца актуальнай для Беларусі і ў перспектыве.

Старэнне насельніцтва - выклік і бонус

- Актыўная сацыяльная і дэмаграфічная палітыка дае свае вынікі. Можа быць, не такія глабальныя, як хацелася б, але за кошт пенсійнай рэформы доля людзей старэйшых за тое, што называюць працаздольным узростам, не так моцна павялічваецца, - кажа загадчыца аддзела чалавечага развіцця і дэмаграфіі Інстытута эканомікі Нацыянальнай акадэміі навук Анастасія Баброва.
Калі ўлады ў бліжэйшыя гады не запусцяць другую хвалю павышэння пенсійнага ўзросту, то з пачатку 2022 года мужчыны будуць выходзіць на пенсію ў 63 гады, а жанчыны - у 58 гадоў.

- Працягласць жыцця, хутчэй за ўсё, будзе і далей павялічвацца, - адзначае эксперт.
Гэта разам з якасцю медыцыны, ростам ліку паслуг для людзей трэцяга ўзросту дазволіць падтрымліваць іх актыўнымі і здаровымі як мага даўжэй. У тым, што ў грамадстве расце колькасць людзей, старэйшых за 60 гадоў, заключаны не толькі выклікі, але і бонусы, якія пры правільнай арганізацыі можа атрымаць дзяржаву.
Здаровыя людзі даўжэй працуюць і плацяць падаткі. У краінах Еўрасаюза большасць пенсіянераў становяцца валанцёрамі, уносячы бясплатны унёсак у сацыяльнае жыццё грамадства.

Не страты, а змены на рынку працы

Традыцыйна асноўным эканамічным выклікам, звязаным з цяперашнімі дэмаграфічнымі зменамі, называюць абвастрэнне сітуацыі на рынку працы з-за зніжэння колькасці работнікаў, якія будуць укладаць сілы ў эканоміку.
- Так, іх колькасць скарачаецца. І ёсць верагоднасць, што мы сутыкнемся з недахопам людзей на рынку працы, - прызнае Анастасія Баброва.
Але калі ўлічыць беспрацоўе, якое па методыцы падліку Міжнароднай арганізацыі працы, дасягае ў Беларусі прыкладна 5%, і развіццё тэхналогій, што зніжае попыт на ручную працу, то гэтая тэндэнцыя не такая ўжо і страшная.
- Атрымліваецца, гэта не столькі выклік, колькі дапамога ў барацьбе з беспрацоўем, - падкрэслівае эксперт.

Згладзіць сітуацыю на рынку працы можна будзе за кошт структурнай трансфармацыі эканомікі, перападрыхтоўкі і змены дзейнасці прафесіяналаў і рабочых. А разам з гэтым сыход ад устояных чаканняў, напрыклад, пра тое, што прадпрыемствам і эканоміцы ў цэлым трэба ранейшае колькасць працоўных.

Замест колькасці - якасць, але справа не толькі ў даходзе

Гонка за абсалютным ростам жыхароў у краіне можа апынуцца не самай лепшай і выгаднай палітыкай. З аднаго боку, добры прыбытак дазваляе людзям надаваць больш увагі свайму здароўю і развіццю. Значыць, у іх павялічваецца працягласць жыцця, і яны даўжэй застаюцца актыўнымі. Але з іншага боку - непрадуманая або кропкавая палітыка падтрымкі людзей можа ўвагнаць іх у пастку беднасці.
Прынятыя ў пачатку 2010-х меры падтрымкі сем'яў з дзецьмі далі пэўныя вынікі. З таго моманту прыкметна вырас каэфіцыент нараджальнасці ў сельскай мясцовасці - дзе ўзровень жыцця ніжэй, чым у сярэднім у гарадах.
Але гэтая ж мера спарадзіла праблему адкладзенай беднасці. Калі дзяржава перастае выплачваць дапамогу па доглядзе дзіцяці да трох гадоў, сям'я з трыма-чатырма дзецьмі застаецца сам-насам з нізкім заробкам на сяле і неабходнасцю карміць, апранаць і вучыць гэтых дзяцей.
- Не, лепш няхай будзе скарачацца натуральным шляхам колькасць насельніцтва, але пры гэтым мы будзем рабіць акцэнт на якасці жыцця людзей, - лічыць Анастасія Баброва.
Дэмаграфія шмат у чым звязана з развіццём эканомікі. Калі сітуацыя добрая, з'яўляюцца новыя працоўныя месцы, растуць даходы, можа павялічвацца нараджальнасць і прыток мігрантаў. Але спадзявацца толькі на эканоміку памылкова, падкрэслівае эксперт.
- Нават калі ў сям'і высокі даход, гэта не абавязкова будзе азначаць, што муж і жонка гатовыя мець двух-трох дзяцей. З аднаго боку, таму што мяняецца інстытут сям'і. З іншага - высокая зарплата азначае больш высокія патрабаванні да працы. І як разарвацца, каб захаваць гэты высокі даход і выхоўваць траіх дзяцей? - заўважае Анастасія Баброва.
Сёння людзі больш часу марнуюць на сябе: самаразвіццё і адукацыя, вольны час, кар'ера. У той жа час бацькі надаюць нашмат больш часу выхаванню дзяцей і догляду за імі. У тым ліку таму сем'і ўсё часцей задумваюцца, ці гатовыя яны гадаваць другое і трэцяе дзіця, а некаторыя - ці змогуць са сваім графікам дазволіць сабе хаця б аднаго.
- Усё, што зроблена ў Беларусі ў гэтым кірунку, ужо сябе ў той ці іншай меры вычарпала, - лічыць Анастасія Баброва.
Асобныя прынятыя дзяржавай меры па зніжэнні разрыву паміж смяротнасцю і нараджальнасцю, працуюць. Але паступова іх эфект зніжаецца.
Трэба будзе рэгулярна карэктаваць іх і дапаўняць новымі. Пры гэтым ёсць пытанні, якія адсоўваюцца ў сацыяльнай палітыцы на другое месца. У прыватнасці, улады ўвесь час кажуць пра неабходнасць павышэння нараджальнасці, але забываюць пра сітуацыю са смяротнасцю.
- У лепшым выпадку, яна стаіць на месцы, у 2018 годзе яна нават павялічылася. Практычна ніякіх зрухаў не адбываецца ў статыстыцы смяротнасці сярод мужчын працаздольнага ўзросту, насельніцтва з сельскай мясцовасці. І гэта як раз тыя людзі, якія маглі б пакрыць натуральнае змяншэнне насельніцтва, - кажа Наста Баброва.
У Беларусі ёсць вялікі патэнцыял для зніжэння смяротнасці як сярод мужчын працаздольнага ўзросту, так і па прычынах позняй выяўляюць захворванні.
Паводле Заўтра тваёй краіны