Эксперт: Рэжым кажа, маўляў, напішыце самі пра склад злачынства, а то мы не ведаем, за што вас судзіць

Навошта ўлады клічуць беларусаў вярнуцца ў краіну і ці варта разлічваць на масавую рэпатрыяцыю?

6 лютага Лукашэнка падпісаў указ аб стварэнні камісіі для працы з беларусамі, якія жадаюць вярнуцца на радзіму. Для чаго ён зазывае «збеглых» назад і ў прынцыпе чаму надае столькі часу гэтай тэме, разважае эксперт у сферы адукацыі, прадстаўнік грамадскай платформы «Рэфармуем сістэму адукацыі разам!» Андрэй Лаўрухін.

— Відавочна, гэта інструмент легітымізацыі ягонай улады, — цытуе Лаўрухіна «Салідарнасць» са спасылкай на «6TV Bie*aruś». — Гаворка ідзе пра тое, што палітычныя тэарэтыкі, эканамісты называюць сацыяльным кантрактам або грамадскай дамовай. Калі ўлада ўтрымліваецца надзейна, забяспечвае свае кантралявальныя і іншыя функцыі? Калі ёсць кансэнсус у грамадстве, ёсць хаця б базавы давер.

Вядома, ніхто гэты грамадскі дагавор не падпісвае — ён дзейнічае па змоўчанні, ёсць нейкія няпісаныя правілы гульні.

Напрыклад, ёсць, з аднаго боку, дзяржаўная ўлада, якая кажа: я вам забяспечу, грамадзяне, як мінімум, бяспеку. І ў некаторых, досыць бедных, краінах грамадзяне згодныя ўжо на гэта. Хай жыццё не вельмі багатае і не вельмі высокай якасці, затое дзяржава забяспечвае гэты базавы ўзровень: няма грамадзянскай вайны і іншых пагроз.

Для нейкіх іншых дзяржаў гэтага недастаткова, і неабходны таксама камфортны ўзровень жыцця, якасная адукацыя, медыцына і гэтак далей — у залежнасці ад патрэб, развітых у грамадзян.

У нашай сітуацыі самае цікавае ў тым, што прапануе гэты сацыяльны кантракт тая дзяржава, якая і ўяўляе самую вялікую пагрозу для грамадзян. Яна не проста так кажа, а працягвае паперку, якую «збеглыя» павінны падпісаць — фактычна, данос на самога сябе.

А ўзамен што атрымаць? Гаворка не ідзе нават пра бяспеку. Гэта, скажам так, запрашэнне на пакаранне смерцю. Дзяржава цынічна і ляніва прапануе: «Напішыце, калі ласка, самі пра склад злачынства, а то мы не ведаем, за што вас судзіць».

Зрэшты, адзначае эксперт, ёсць і іншы бок медаля — яго Лукашэнка і чыноўнікі падаюць як жэст добрай волі і гатоўнасць ісці на кампраміс, прапаноўваючы «перагарнуць старонку».

Ці маглі стаць прычынамі з'яўлення ўказа іншыя фактары — кадравы голад, адток спецыялістаў, пагаршэнне сітуацыі ў эканоміцы і г. д.?

— Эканамічныя прычыны — збольшага, — лічыць Андрэй Лаўрухін. — Як мы ведаем, сур'ёзна агалілася сфера IT, не выключаю, што і ў сферы медыцыны не хапае менавіта тых лекараў, якія лечаць хваробы «вярхушкі». Але гэта не вызначальныя фактары. Першасны ўсё ж момант аднаўлення легітымнасці і хаця б ілюзіі грамадскай згоды.

На думку Лаўрухіна, павесціся на аб'юзіўную ініцыятыву могуць дзве катэгорыі людзей, якія з'ехалі з краіны: тыя, хто трапіў у адчайнае становішча і адчувае сур'ёзныя цяжкасці з легалізацыяй, працаўладкаваннем, адаптацыяй да ўмоў жыцця ў чужой краіне. А таксама тыя, хто, магчыма, з'ехаў прэвентыўна, больш з боязі, чым праз рэальны пераслед за грамадзянскую пазіцыю, і хто дастаткова наіўны, каб усё ж паверыць беларускім уладам.

Рэжым стварыў камісію па вяртанні беларусаў, якія ўцяклі ад рэжыму

— Я ўпэўнены, што жадаючых вярнуцца па новым указе будзе невялікая колькасць, — кажа эксперт, — усё ж такі беларусы ўжо даўно зразумелі, з кім і з чым яны маюць справу.

Ацэньваючы верагоднасць змякчэння рэпрэсій і ў дачыненні да тых апанентаў улады, якія знаходзяцца ў Беларусі, у прыватнасці, палітвязняў, Андрэй Лаўрухін нагадвае, што паказальныя «пакаянныя» акцыі, кампанію з памілаваннем і амністыяй улады ўжо праводзілі, але на волі ў выніку аказваліся адзінкі.

А калі так адразу пачаць быць добрымі, ёсць рызыка, што грамадзяне палічаць гэта слабасцю — і могуць адкрыцца шлюзы новай хвалі пратэстаў. Таму ўлада калі і будзе рабіць паслабленні, то піпетачнымі, аптэчнымі дозамі: крок наперад — два назад. На вялікі жаль, на масавыя вызваленні не даводзіцца разлічваць.

Больш за тое, перакананы Лаўрухін, нават пасля змены ўлады не варта разлічваць на масавую хвалю вяртання палітэмігрантаў.

— Калі людзі кажуць, што вернуцца адразу ж, як толькі сітуацыя ў краіне зменіцца, яны зыходзяць з ідэальнай карціны, намаляванай уяўленнем і падсілкаванай нашымі жаданнямі. Я цалкам разумею гэтыя жаданні і нават гатовы ўзяць валізкі і зняцца з месца. Але — мы павінны рэальна ацэньваць сітуацыю.

Каб усё адным махам, адразу перайшло ў дэмакратыю — такога няма і быць не можа.

Мы залежныя ад вонкавага фактару, ад таго, што будзе адбывацца ў Расіі. А там, прабачце, яшчэ конь не валяўся. Там грамадства, наадварот, мілітарызуецца, кансалідуецца вакол правадыра. Для мяне па-ранейшаму незразумела, як перамога Украіны можа разбурыць палітычны рэжым і кансерватыўны альянс, які склаўся ў Расіі. А гэта ключавы фактар.

Да таго ж унутры Беларусі не менш за 30% прыхільнікаў Лукашэнкі. Зноў круціцца старая думка ў новай абгортцы: маўляў, які малайчына, выратаваў нас ад вайны, а інакш «была б у нас цяпер Украіна». І гэтыя людзі нікуды не падзенуцца, і многія з іх знаходзяцца ва ўладзе.

І нават калі ўявіць сабе цудоўны момант, што раптоўна — няма ні Пуціна, ні Лукашэнкі, як вы думаеце, што будзе адбывацца ў адной і другой краіне? Хутчэй за ўсё, сілавікі, якія маюць дачыненне да злачынстваў, будуць старацца ўтрымаць уладу ўсімі спосабамі, уключаючы ваенную дыктатуру. Таму што ім няма куды дзявацца з падводнай лодкі.

Адпаведна, узнікае пытанне: у Беларусі цяпер ёсць сілы, якія гатовыя абараніць сваё права на дэмакратыю? Акрамя палка Каліноўскага, які ваюе ў іншай краіне, і запэўненняў Зянона Пазняка, што ў Беларусі ўжо ўсе гатовыя, вілы хаваюць пад ложкамі, ніякіх іншых гарантый або магчымасцей ніхто не ведае.

І яшчэ адзін вельмі важны момант: калі мы вяртаемся, то нас чакае вельмі жорсткая пасадка эканамічнага характару. Санкцыі, уведзеныя супраць Беларусі, так хутка не знікнуць, нават калі іх заўтра адменяць. А пакуль ідзе вайна, дамоклаў меч таго, што рэжым уляпаецца ў яе яшчэ больш і краіна атрымае новыя санкцыі і рэпарацыі, вісіць над усімі намі.

Акрамя таго, падкрэслівае Андрэй Лаўрухін, на дапамогу звонку ў аднаўленні эканомікі разлічваць асабліва не даводзіцца:

— Трэба будзе ўсім светам падымаць з руін Украіну, а гэта сотні мільярдаў долараў. І Беларусь калі і зможа разлічваць на дапамогу, напрыклад, ЕС, то толькі ў нейкай чарзе — далёка не першай.

І ў гэтай сітуацыі якая матывацыя будзе вяртацца ў тых, хто з'ехаў? Безумоўна, будуць патрыёты, і яны прыедуць, каб дапамагаць. Але шмат хто будзе разважаць проста як абывацелі: выдаткаваць столькі гадоў на пераадоленне цяжкасцей, наладжванне побыту, забеспячэнне бяспекі, а цяпер гэта мяняць — патрэбен нейкі раўнацэнны абмен.

А Беларусь будзе ўяўляць сабой раскіданы мурашнік. І трэба гэта цвяроза ацэньваць, прымаць узважаныя рашэнні на аснове не дэкларатыўных лозунгаў, а ацэнкі рэальных рызык.