Гендарная роўнасць — пытанне прывілеяў і ўлады
Адна з заснавальніц і каардынатарак Фемсуполкі Каардынацыйнай рады Юлія Міцкевіч у інтэрв'ю для «Цэнтра новых ідэй» тлумачыць, чаму важныя пытанні гендарнай роўнасці і што рабіць з тым, што свет усё яшчэ заточаны пад мужчын.
«Гендарныя ролі абмяжоўваюць жанчын, прадугледжваючы, што яны павінны займацца хатнімі справамі». Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
— Давайце пачнём з агульных праблем з рэпрэзентацыяй жанчын, якія існуюць не толькі ў Беларусі. Што спыняе дзяўчат ад таго, каб станавіцца публічнымі эксперткамі?
— Практычна ўсе сферы грамадскага жыцця раней лічыліся мужчынскімі. З гэтага вынікаюць складанасці, з якімі сутыкаюцца жанчыны ў палітыцы, медыя або падчас удзелу ў канферэнцыях. Гэта комплексная праблема, мы выхоўваемся па-рознаму ў залежнасці ад полу, нам прад'яўляюцца розныя чаканні і магчымасці. І гэтыя гендарныя ролі абмяжоўваюць жанчын, прадугледжваючы, што яны павінны займацца хатнімі справамі, а мужчыны могуць займацца «больш важнымі» задачамі. Гэтыя стэрэатыпы навязваюцца з дзяцінства і працягваюць уплываць на нас у дарослым жыцці.
— Так, мне бацькі часта казалі, што «дзяўчынцы не трэба займацца палітыкай». Мне даводзілася адстойваць свае інтарэсы да дваццаці гадоў. Мае знаёмыя з медыйнай сферы таксама часта аказваліся ў такіх сітуацыях. І я ўпэўненая, што, калі прысутнічае такі магутны ціск, многія дзяўчаты адмаўляюцца ад сваіх жаданняў.
— Вось гэта і ёсць пацвярджэнне таго, што свет усё яшчэ пабудаваны пад мужчын і для мужчын. І так, няроўнасць і гендарныя абмежаванні асабліва заўважныя ў менш дэмакратычных краінах, напрыклад, у Беларусі ці Расіі, дзе пераважаюць строгія патрыярхальныя ўстаноўкі. Але нават у дэмакратычных грамадствах, якія спрабуюць пераадолець гэтыя бар'еры, працягваюць існаваць стэрэатыпы і абмежаванні. Мы ўсе чулі пра «шкляную столь», якая перашкаджае прасоўванню жанчын на кіруючыя пасады.
— Ёсць даследаванні, якія кажуць пра прамую сувязь паміж аўтарытарызмам, патрыярхатам і гвалтам. Наяўнасць аднаго элемента цягне за сабой з'яўленне іншых. Мы прывыклі, што ў Беларусі падобнае адбываецца толькі з аднаго боку — праўладнага. Але пасля пратэстаў 2020-га года я даволі часта чула пра тое, што ў прадэмакратычных арганізацыях рэалізуецца ўсё тая ж «Беларусь у мініяцюры» — з элементамі аўтарытарызму і патрыярхату. Што рабіць з гэтым?
— Безумоўна, гэтыя арганізацыі не знаходзяцца ў адрыве ад грамадства. Нават у дэмакратычных дзяржавах людзі ўсё яшчэ пагружаныя ў кантэкст патрыярхальных установак. А вось убачыць прывілеі і абмежаванні, якія часта ўспрымаюцца як норма, можна толькі надзеўшы «гендарныя акуляры». І калі мы гаворым, напрыклад, пра мужчын, у якіх няма развітай гендарнай адчувальнасці, яны могуць не заўважаць гэтых праблем. Многія з іх прайграваюць пэўныя патэрны паводзінаў несвядома, таму што яны прывыклі да іх з дзяцінства.
Глядзіце таксама
Усё гэта — пытанне прывілеяў і ўлады. Адмовіцца ад яе складана, асабліва калі яна абсалютная. Мы бачым гэта на прыкладзе Лукашэнкі.
Але калі казаць пра маштабныя змены, для гэтага неабходны сістэмны падыход. Няроўнасць структурна ўбудаваная ва ўсе сферы нашага жыцця, уключаючы асабістую. Гендар — скразны кампанент. І для дасягнення вынікаў патрэбныя рэформы. Дэмакратыя прадугледжвае разуменне гендарнай роўнасці і правоў жанчын — у еўрапейскіх краінах гэта дакладна вызначана. І калі палітычны лідар заяўляе, што гендарнае пытанне з'яўляецца прыярытэтам, гэта мае вялікае значэнне для грамадскай свядомасці. Палітыкі з'яўляюцца ролевымі мадэлямі, іх заявы і дзеянні спрыяюць зменам.
— Калі я працавала журналісткай, я заўважала, як па-рознаму да сваіх каментароў могуць ставіцца эксперты — мужчыны і жанчыны. Другія вельмі асцярожныя, больш акуратна падбіраюць словы. Першыя хутчэй часта ўпэўненыя ў тым, што гавораць. Пры гэтым узровень экспертызы ў іх аднолькава добры. Я падазраю, што многія дзяўчаты баяцца ісці ў публічную сферу, таму што адчуваюць сябе менш упэўненымі і кампетэнтнымі, нават калі гэта не так. Што рабіць з гэтым?
— Адказ просты: гэта звязана з «сіндромам самазванца». Дзяўчаты нават з вялікім досведам публічных выступленняў, уключаючы мяне, могуць адчуваць сябе няўпэўнена. Асабліва калі яны адзіныя жанчыны сярод мужчын-спікераў. Усё гэта моцна ўплывае на нас і звязана з нашай сацыялізацыяй. Калі жанчын менш запрашаюць для публічных выступаў, яны маюць менш досведу. Пры гэтым на канферэнцыях мужчыны часта гавораць гучней, больш, іх прамовы займаюць шмат часу. Адсюль расце няўпэўненасць, нам даводзіцца працаваць над сабой значна больш.
Жанчыны часта бываюць больш кваліфікаванымі экспертамі, але сутыкаюцца з руцінай, калі медыя пастаянна запрашаюць на размову публічных мужчын. Усё гэта прыводзіць да таго, што эксперткі становяцца менш упэўненымі і ў прынцыпе адмаўляюцца даваць каментары журналістам. Каб захоўваць баланс, важна забяспечваць роўную прастору ў медыя і для мужчын, і для жанчын.
Глядзіце таксама
— Я думаю, важную ролю адыгрывае і прэсінг незнаёмых людзей. Я шмат разоў аказвалася ў сітуацыі, калі пасля маіх эфіраў на тэлебачанні людзі абмяркоўвалі маю знешнасць, але не тое, пра што я гаварыла. Тое самае здараецца і з іншымі медыйнымі спікеркамі. Я не бачыла, каб мае калегі-мужчыны часта траплялі ў такія сітуацыі.
— Так, і пры гэтым досвед працы часта ігнаруецца, дзяўчыне даводзіцца даказваць сваю кампетэнцыю. Даказваць, што знешнасць — гэта не ўсё, што ў яе ёсць. Грамадская свядомасць не ўспрымае жанчыну як суб'екта, а факусуецца на яе цялеснасці. Трываць такі прэсінг бывае вельмі складана. Так, у нас ёсць паспяховы прыклад Розы Турарбековой, але нават яна расказвала, што доўгі час калегі на працы не лічыліся з яе меркаваннем. Усё змянілася, толькі калі ім спатрэбілася яе кампетэнцыя ў вузкай сферы.
— Вярнуся да вашых слоў, што жанчынам трэба даваць роўную прастору з мужчынамі для выступаў. Я часта чую аргумент, што калі мы пойдзем па шляху набору спікераў «па квоце», то ўсе будуць арыентавацца на пол, а не на экспертнасць. Маўляў, каму ад гэтага будзе лепш…
— Але ж ніхто не прапануе запрашаць жанчын, якія не кампетэнтныя ў той сферы, якая абмяркоўваецца. Хто вызначае вось гэтую экспертнасць і яе ўзровень? Гэта ж проста пытанне ўлады. І я нагадаю, што мужчыны стагоддзямі прасоўваліся па кар'ернай лесвіцы толькі таму, што яны мужчыны. Але пра гэтыя аргументах яны часта забываюць.
— Падобныя рэчы робяць не толькі мужчыны. Сярод жанчын унутраная мізагінія таксама вельмі развітая. Калі ты становішся публічнай, знаёмыя дзяўчаты могуць не раз сказаць табе пра «зорную хваробу» і недастатковую кампетэнтнасць. А вось мужчыны пры гэтым будуць падтрымліваць.
— Вядома, гэта частка агульнай сістэмы гендарнай няроўнасці. Жанчыны таксама могуць прайграваць звыклыя патэрны, якія ім навязвалі з дзяцінства. Выйсце адно: нам трэба пашыраць свядомасць і інфармаванасць, уключаючы адукацыю і публічны дыскурс. І для гэтага патрэбныя структурныя змены, роўнае прадстаўніцтва, прыняцце ўнутраных дакументаў і дэкларацый аб важнасці гэтых пытанняў.
У гэтым можа дапамагчы распрацоўка антыдыскрымінацыйнага заканадаўства, ратыфікацыя Стамбульскай канвенцыі, уключэнне закона «Аб супрацьдзеянні хатняму гвалту», адукацыйныя ініцыятывы, ліквідацыя спісу забароненых прафесій для жанчын і скарачэнне разрыву ў аплаце працы паміж мужчынамі і жанчынамі.
Глядзіце таксама
— Але гэта ўсё можна будзе ствараць толькі ў новай Беларусі. А што цяпер рабіць тым жанчынам, якія хочуць і могуць быць публічнымі спікеркамі ўжо сёння? Як ім пераадольваць страх, прэсінг і няўпэўненасць?
— Гэта вельмі складана. Па-першае, варта шукаць падтрымку ў фемінісцкіх супольнасцей (напрыклад, Фемсуполка Каардынацыйнай рады). Я думаю, нам усім трэба знаходзіцца ў асяроддзі, дзе жанчыны не становяцца канкурэнткамі, а падтрымліваюць адна адну. Але, зноў-ткі, калі мы задаём такія пытанні, атрымліваецца, што ўся адказнасць зноў ляжыць на нас. Гэта няправільна. Пераадольваць бар'еры і абмежаванні павінна не жанчына, іх проста не павінна быць. Гэта задача ўсяго грамадства — стварыць роўныя ўмовы і магчымасці для самарэалізацыі без выключэнняў для ўсіх.