Год таму на Плошчы Пераменаў з'явіўся мурал з Дыджэямі. Яўген Атцецкі зняў жыццё двара, які стаў сімвалам пратэсту

Гэтая гутарка здарылася ў лістападзе мінулага года, калі пасля забойства Рамана Бандарэнкі аглядальнік Reform.by сустрэўся з фатографам і жыхаром Плошчы Пераменаў Яўгенам Атцецкім. Тады ў сілу абставінаў інтэрв'ю было адкладзена на нявызначаны тэрмін, як і публікацыя дакументальнай фотасерыі аўтара, паколькі суразмоўцу пагражала небяспека. «Час гэтай гутаркі прыйдзе», — сказаў тады Яўген.

Сёння, у знакавы дзень для Плошчы Пераменаў, гэтая публікацыя стала магчымай. У першую чаргу, дзякуючы таму, што Яўген Атцецкі зараз знаходзіцца за мяжой. Як і многія з нас.
І тым не менш гісторыя двара, аб супраціве якога ўжо ведае ўвесь свет, працягваецца. Многія рэчы, пра якія казаў суразмоўца, сёння, на жаль, спраўдзіліся, многае — нават стала горш, аднак сталенне беларускага грамадства, пра якое мы таксама казалі, не спынілася.
А значыць, — і «адкладзенае» інтэрв'ю не страціла сваёй актуальнасці.

Яўген Атцецкі — фатограф-блогер, праекты і фатаграфіі якога вылучаюцца асэнсаванай падачай, чалавечнасцю, і персанальным стаўленнем да «прадмета» здымак. Гэта ён — аўтар вядомага здымка Ніны Багінскай са сцягам на фоне Кафедральнага сабора, street-фота і камерных партрэтаў, розных фотасерый, і, у прыватнасці, праекта «Messed Up» — пра дзявочую панк-групу з Гродна.

Па іроніі лёсу, у гэтым годзе Яўген трапіў у самую, бадай, важную і вузлавую кропку Мінска — Плошча Пераменаў. Фатограф жыве ў доме, які знаходзіцца насупраць вядомага двара — і гісторыя праекта з аднайменнай назвай нарадзілася сама сабой. Пачынаючы са жніўня Яўген здымае жыццё невялікай дваровай тэрыторыі, якая цяпер ужо стала сімвалам самаарганізацыі і мужнага пратэсту. Зачыстка і аднаўленне мурала Дыджэяў пераменаў, канцэрты, затрыманне Сцяпана Латыпава, салідарнасць жыхароў у адстойванні права на свой пункт гледжання, мемарыял у памяць пра Рамана Бандарэнку — у серыю ўвайшлі фота ключавых этапаў жыцця Плошчы Пераменаў 2020. Праўда, зачыстку двара органамі правапарадку Яўгену не ўдалося зняць — у гэты дзень, 15 лістапада, ён быў затрыманы за выказванне сваёй грамадзянскай пазіцыі.
— Жэня, адкуль пайшла гэта назва — Плошча Пераменаў? Яе ж хтосьці прыдумаў.
— Не ведаю. Але відавочна, што назва звязана з песняй Цоя «Перамен». Песню летам на мітынгу паставілі дыджэі Улад Сакалоўскі і Кірыл Галанаў — мурал з іх выявай з'явіўся ў нас на будцы і стаў сімвалам двара. Нехта назваў так плошчу, і прыжылося.
— Які момант можна лічыць нараджэннем Плошчы Пераменаў?
— 12 жніўня. Тады днём на вуліцы выйшлі жанчыны ў белым. З кветкамі. І ў гэты ж вечар жыхары нашых дамоў пачалі свяціць ліхтарыкамі з вокнаў і крычаць «Жыве Беларусь!» . Гэта стала свайго роду пачаткам. Потым на сцяне з'явіўся мурал, на даху будкі — бел-чырвона-белы сцяг. Праз некалькі дзён усе перазнаёміліся і сталі мець зносіны. Ужо праз тыдзень двор было не пазнаць.
— Што цябе прыцягнула ў гэтым руху як фатографа?
— Нізавая актыўнасць, самаарганізацыя. Тое, што людзі сталі аб'ядноўвацца ў гарызантальныя сеткі і праводзіць мерапрыемствы, выказваць сваё меркаваньне. А далей ужо непрапарцыйная рэакцыя ўладаў на гэты безлідарны пратэст адыграла сваю ролю. Яны сталі задзейнічаць міліцыю, АМАП, ціхароў, — і супрацьстаянне стала разгарацца. Па сутнасці, далей гэты кантраст толькі ўзмацняўся — заставалася яго фіксаваць.
— Як ты лічыш, ці ёсць нейкая прычына, чаму ўсе гэтыя драматычныя падзеі адбыліся тут? Ці можна казаць пра тое, што Плошча Пераменаў, прашу прабачэння за тэрмін, — асаблівая?
— Яе асаблівасць, у першую чаргу, у людзях, якія тут жывуць. Яны больш незалежныя. Часта працуюць у недзяржаўных кампаніях. Многія з жыхароў — творчых прафесій. Усе гэтыя фактары спрыяюць больш свабоднаму мысленню. У многіх раёнах «закасцянелага» пажылога насельніцтва больш, і яно да гэтага часу глядзіць тэлевізар, які з'яўляецца для іх асноўнай крыніцай інфармацыі. Тут сітуацыі іншая: шмат маладых сем'яў, актыўных людзей, якія нечага дамагліся, якія цэняць сябе, і іх, вядома, максімальна абурае тое, што адбываецца ў краіне. Гэта такая вельмі яркая рэакцыя. Умоўна кажучы, ёсць фактар ​​шанцавання, але так склалася, што такія актыўныя людзі жывуць тут.

— Мне таксама здаецца, што ў працэсе знаёмства, развіцця адносін вы і ўмацоўвалі вашу салідарнасць. Гэта відаць і па фотаздымках. Яна праходзіла нейкія этапы?
— Умоўна. Важна, што людзі пачалі знаёміцца асабіста, і далей падтрымліваць адзін аднаго.
Напрыклад, калі каму-небудзь з двара выпісваюць штраф, — у двары заўсёды падтрымліваюць грашыма. Калі кагосьці садзяць у турму, — то калі ён ці яна выходзяць на свабоду, двор сустракае, робіць падарункі тым, хто вызваліўся. Былі пэўныя дзеянні. У нас заўсёды памятаюць пра сваё. Так, гэта важны працэс, які адбываўся і адбываецца. І, напрыклад, для мяне не было праблемай скідвацца грашыма на такія рэчы, таму што гэта важныя, значныя справы. І такіх людзей — шмат.

Папярэдні слайдНаступны слайд

— Я ўважліва паглядзела тваю серыю — і для мяне гэта амаль гатовы фільм. Тут ёсць і пэўная завязка, кульмінацыя, і ... я не хачу гаварыць развязка. Як ты лічыш ў гісторыі Плошчы Пераменаў развязка ўжо здарылася? Ці яе час яшчэ не прыйшоў? І што можна назваць у тваёй серыі кульмінацыяй?
— Тут шмат кропак можна было паставіць. Але, думаю, той самай фінальнай — пакуль яшчэ няма. Звярні ўвагу, у мяне першы кадр — гэта дзіцячая пляцоўка, а апошні — мемарыял на гэтым жа месцы. Па сутнасці, мая серыя — гэта працэс трансфармацыі дзіцячай пляцоўкі ў мемарыял. І, здавалася б, гэта ўжо фінальная гісторыя, але на наступны дзень адбываецца знішчэнне гэтага мемарыяла. Татальнае жорсткае разбурэнне гэтага месца плюс паляванне за людзьмі па кватэрах. Усё гэта таксама можа быць кропкай, вядома ж. На жаль, я гэтыя падзеі не зняў, таму што мяне затрымалі ў гэты ж дзень у іншым месцы, дзе я выказваў сваю грамадзянскую пазіцыю.
Ці канец гэта? На мой погляд, не. Таму што жыццё двара працягваецца, людзі ўсё роўна ёсць і яны — супраць. Нават гэты нейкі неймаверны ўзровень зверства не зламаў дух людзей. Так, жыхары сталі больш асцярожныя, вядома ж яны баяцца за сваё здароўе, жыццё, але іх перакананні не мяняюцца. Вось які цікавы момант. У маім уяўленні ўлада не ўсведамляе, (а можа і ўсведамляе), што прыбраць незадаволенасць гвалтам немагчыма. Так, яе можна ў нейкай ступені заглушыць. Але такія дзеянні толькі дадаюць нянавісці. Я ўпэўнены, што людзі знойдуць спосабы як данесці сваю пазіцыю.

Папярэдні слайдНаступны слайд

— Ты быў знаёмы з Раманам Бандарэнкам?
— Вельмі шапачна. Мы віталіся. Я пераглядаў фота, калі даведаўся пра яго забойства, і знайшоў яго на пары фатаграфій. З многімі з двара маю зносіны, узаемадзейнічаю, гэта для мяне прынцыпова важна: я — частка кам'юніці, не прышлы чалавек. Бачыў перапіску ў дваровым чаце, але проста не звязваў, што ён—- гэта ён. Потым, калі ў мяне ўсё склалася ў рэшце рэшт, то «накрыла» крыху больш, чым я чакаў.

— Ці праўда, што Раман і быў тым самым мастаком, які падтрымліваў мурал?
— Дапускаю, што адзін з муралаў ён мог зрабіць. Але не больш. Справа ў тым, што Раман жыў на нашай вуліцы, але яму трэба быў нейкі час, каб дабрацца да Плошчы Пераменаў. Мяркую, што зараз адбываецца фарміраванне такога міфа. Адбылася сапраўды вялікая трагедыя, і чалавек становіцца сімвалам. Але па факце не думаю, што ён мае моцныя адносіны да мурала.
— Як ты ў цэлым глядзіш на тое, што адбылося?
— На жаль, гэта рана ці позна павінна было здарыцца. Падобная трагедыя. Яны, людзі ў цывільным адзенні, прыходзілі у двор неаднаразова: адзін раз, другі. Здараліся бойкі, і было зразумела, што тыя людзі, якія ўжываюць гвалт, у адзін дзень перасягнуць рысу. Спецыяльна ці выпадкова, але рана ці позна так адбудзецца. Вось толькі ў аўтазаку падчас майго затрымання чалавек ледзь не памёр ад сардэчнага прыступу. Гэта здараецца пастаянна. Шанцаванне, што такіх выпадкаў не так шмат, а можа і шмат, проста мы не ўсе ведаем.

Цалкам інтэрв'ю і больш фота глядзіце на сайце reform.by.