Канец эпохі Філарэта

  Чалавек рускай культуры, Мітрапаліт Філарэт прысвяціў сваё жыццё Беларусі, хоць шматлікія і запомнілі яго аднойчы кінутую фразу, быццам заўсёды «служыў Расіі».  



Здарылася тое, чаго напружана чакалі на працягу апошніх гадоў, хтосьці рыхтуючыся, хтосьці проста назіраючы. Нягледзячы на пастаяннае чаканне, гэта падзея заспела беларускіх праваслаўных як «тать в ночи» - іх царкоўнага лідэра, Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Філарэта, адправілі ў адстаўку, або на царкоўным слэнгу, «почислили на покой», хітра назваўшы гэта задавальненнем яго ж просьбы «у сувязі з дасягненнем 75-годдзя», узросту, у якім усе царкоўныя іерархі «аўтаматам» абавязаны такое прашэнне падаваць.
 

14 снежня 2013 года Мітрапаліт адзначыў імяніны і 35-гадовы юбілей архіпастырскага служэння ў Беларусі, усіх закруціла пераднавагодняя завіруха, у якой ўсіх цікавяць зусім іншыя сівавалосыя барадатыя мужчыны з кіямі, якія замест расаў носяць чырвоныя футры. І вось, у дзень Раства Хрыстова, хоць і па грыгарыянскаму календару, але які адзначаецца ў Беларусі як афіцыйнае свята, Мітрапаліт Філарэт, які прыехаў на Сінод у якасці яго члена і Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі, атрымаў свой навагодні сюрпрыз.
 

Тую просьбу «у сувязі з 75-дзесяцігоддзем», на якую спаслаўся Сінод у сваім рашэнні, Мітрапаліт Філарэт падаў яшчэ ў 2010 г. , менавіта ў той год ён дасягнуў «статутнага ўзросту».

Сінод і Патрыярх не дачакаліся новай просьбы, не адправілі Мітрапаліта на пенсію па стане здароўя, як гэта было роўна тры гады таму, 24 снежня 2010 года з суседнім Мітрапалітам Віленскім Хрызастомам. Апошні, які падобным чынам падаваў годам раней статутнае «у сувязі з дасягненнем 75- гадовага ўзросту», зноў па сваёй ўласнай ініцыятыве звярнуўся да Сіноду, у гэты раз не з статутным - фармальным, а з непасрэдна змястоўным прашэннем аб адпраўцы на пенсію па стане здароўя, і пры гэтым не атрымаў ніякага «ганаровага» звання, сэнс якога наогул не зразумелы, хіба што ў сітуацыі, калі неабходна падсаладзіць пілюлю. Мітрапаліт Філарэт, які прысутнічаў на Сінодзе ў Маскве, быў практычна пастаўлены перад фактам змены ў яго біяграфіі.

35 гадоў - гэта некалькі пакаленняў вернікаў і святароў, абсалютная большасць якіх ніколі і не бачыла нікога іншага на Мінскай кафедры - калі пачаўся т.зв. рэлігійны бум пасля Тысячагоддзя Хрышчэння Русі, якое адзначалася ў 1988 г. - Мітрапаліт Філарэт ужо быў тварам Беларускай Царквы, ды і што казаць, у пэўным сэнсе, ён быў і тварам ўсёй РПЦ. Двойчы яго як аўтарытэтнага іерарха вылучалі ў якасці кандыдатуры на Патрыяршы пасад, ён займаў значныя пасады ў Рускай Праваслаўнай Царкве - узначальваў Аддзел знешніх царкоўных зносін, Сінадальнай багаслоўскую камісіі, удзельнічаў у шматлікіх унутрыцаркоўных і міжнародных сімпозіумах і канферэнцыях, чалавек вядомы і паважаны ва ўсім праваслаўным свеце, дзе назва горада Мінска і краіны Беларусь вядомыя ў звязку менавіта з мясцовым мітрапалітам.

У царкоўным народзе і сярод святарства Мітрапаліт Філарэт быў любімы (чаго вартая мода дадаваць пры памінанні яго на набажэнствах як «Вялікага Гаспадзіна нашага Высокапраасвяшчэннейшага Філарэта» да Гаспадзіна яшчэ і «Айца»). За знакамі любові, вядома, сустракалася і звычайнае жаданне выслужыцца перад начальствам і праспяваць яму дыфірамбы, але ў значнай меры гэта быў шчыры рух сэрца. А цяпер, як Мітрапаліта на пенсіі і амаль міфічную постаць, ды яшчэ і на кантрасце, яго могуць палюбіць яшчэ больш.

У значнай меры выхаваны ў савецкім праваслаўі, а значыць, які нёс адбітак шматлікіх недахопаў савецкай царквы, Мітрапаліт Філарэт праславіўся і даволі смелымі адносінамі з дзяржаўнай уладай і адкрытасцю да дыялогу з іншымі хрысціянскімі канфесіямі і грамадзянскай супольнасцю.

З яго прыходам у 1978 яшчэ ў савецкую і «застойную» Беларусь, згаслае царкоўнае жыццё Беларусі рэзка змянілася, тут пачалася свая «перабудова». Мітрапаліт быў малады, натхнёны і «па-сталічнаму» служыў, а за кожным набажэнствам прамаўляў вельмі змястоўныя пропаведзі.

У «ліхія», але свабодныя 1990-я атрымалася яго стараннямі закласці асновы даволі унікальнай з'яве для ўсёй РПЦ - багаслоўскаму факультэту ў Еўрапейскім гуманітарным універсітэце, выспачцы вальнадумства, з традыцыйнымі багаслоўскімі канферэнцыямі з удзелам сусветных імёнаў сучаснага тэалогіі.

У лукашэнкаўскі перыяд, праўда, гэта лінія стала слаба выразнай - у нясмелых заявах, як напрыклад, нядаўняя - аб адмене смяротнага пакарання. Але ў цэлым, калі ўжо і сам Мітрапаліт слабеў, слабела і яго незалежная пазіцыя, яна змянілася лініяй цеснага супрацоўніцтва з дзяржавай у якасці нават не ідэалагічнай асновы, але ідэалагічнай дэкарацыі аўтарытарнага рэжыму і асабіста Аляксандра Лукашэнкі.

Чалавек рускай культуры, Мітрапаліт Філарэт прысвяціў сваё жыццё Беларусі, хоць многія і запомнілі яго аднойчы кінутую фразу, быццам заўсёды «служыў Расіі». Працэс ўзрастання аўтарытэту беларускай царквы пачаўся задоўга да таго, як Беларусь стала самастойнай дзяржавай. І аўтарытэт гэты вырастаў не толькі на ўзроўні РПЦ, але і, дзякуючы дзейнасці мітрапаліта Філарэта ў сусветных царкоўных арганізацыях, у еўрапейскім, і нават сусветным маштабе.
 

Зараз пасля мітрапаліта Філарэта застаецца замест адной - 11 епархій, паўтары тысячы парафій. Хоць і не вельмі пераканаўча, а для людзей нацыянальна свядомых і жадаючых тут і цяпер мець калі не аўтакефалію, дык хаця б пераважна беларускамоўную і беларускакультурную праваслаўную царкву - дыкк і наогул непераканаўча, звяртаўся Мітрапаліт Філарэт і да нацыянальнай тэматыцы, асабліва, калі яна стала актуальнай ў палітычным дыскурсе - дастаткова паглядзець на першыя выпускі Мінскіх епархіяльных ведамасцяў, надрукаваных тарашкевіцай і з адзінкай замест беларускага «і».

Вось, напрыклад, № 8 1989 года, там, разам з іншымі велікоднымі матэрыяламі змяшчаецца перакладзены на беларускую мову ўрывак Евангелля ад Яна, чытаны у Велікодную ноч, якi прымушае святароў Беларускай епархіі зачытаць яго на самым галоўным набажэнстве года па-беларуску. Або вось № 15 таго ж года, дзе Мітрапаліт Філарэт, хоць і адзначае фундаментальнае адзінства рускага, украінскага і беларускага народаў, аргументуе неабходнасць стварэння Беларускага Экзархата «асаблівай гістарычнай роляй і дзяржаўным становішчам Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі» як краіну - заснавальніцу ААН. Гэта ўсё можа здацца дробязямі, статыстычнай хібнасцю, і было б няправільна рабіць іх цэнтральнымі мазкамі на партрэце, але гэта дэталі, рысы, без якіх партрэт Мітрапаліта Філарэта будзе далёкі ад рэальнасці.

Гэта значыць, што адпраўлены на пенсію Мітрапаліт Філарэт так і не скончыў справы свайго жыцьця - стварэння Беларускай памеснай Царквы.

Наталля Васілевіч, belaruspartisan.org