«Мой заробак у тэатры складаў 300 рублёў»: Беларуская акторка і рэжысёрка Паліна Дабравольская

Тэатральнае жыццё ў Польшчы літаральна віруе. Таму беларусы могуць знайсці сабе ўсё, што заўгодна. Але ці застаюцца сілы пайсці на спектакль? Пра гэта ўдзельніца фэсту INEX ФЭСТу Паліна Дабравольская распавяла «Люстэрку».

Летам гэтага года ў Варшаве пройдзе фестываль INEX ФЭСТ, на якім пакажуць беларускія спектаклі, створаныя за мяжой. Сярод іх дзве пастаноўкі Паліны Дабравольскай — акторкі і рэжысёркі, што з'ехала з Беларусі ў 2021-м. Паразмаўлялі з ёй пра чатыры гады працы ў краме бялізны, гастролі ў Францыі і Чэхіі, успрыманне тамтэйшымі жыхарамі беларускіх пратэстаў 2020 года, а таксама новыя праекты Паліны ў Польшчы і за яе межамі.

Паліна Дабравольская нарадзілася ў Мінску. Скончыла Акадэмію мастацтва як акторка і працавала ў сталічнай «Тэрыторыі мюзікла». Як рэжысёрка ставіла спектаклі ў Мінску, Магілёве, Варшаве і Брно. Як спявачка Chornabrova выпусціла альбомы «Слова» і «Сарматыя».

У 2020 годзе стала адной з актыўных удзельніц «Кульпратэсту» — серыі акцый работнікаў беларускай культуры, нязгодных з гвалтам і рэпрэсіямі пасля прэзідэнцкіх выбараў. Пасля ператрусу ў яе доме і затрымання маці ў сакавіку 2021 года разам з сям’ёй з’ехала ва Украіну. Цяпер жыве ў Польшчы.

«Мой заробак у тэатры складаў 300 беларускіх рублёў»

— Мне расказвалі, што ў Мінску вы — паралельна з творчасцю — працавалі ў краме бялізны.

— Так, пры велізарнай нагрузцы мой заробак у тэатры складаў 300 беларускіх рублёў. Такой сумы хопіць хіба што на бензін.

— Досвед працы ў краме можна выкарыстаць у мастацтве? Ці гэта быў проста заробак грошай, каб жыць і займацца мастацтвам?

— Па-першае, гэта праца дапамагла маім сяброўкам-акторкам. Як мінімум, у Мінску я ўзяла да сябе на працу ўсіх маіх дзяўчат з тэатра. Яны дагэтуль там працуюць. І зараз, калі ўсе прыватныя калектывы пазакрываліся, у іх ёсць нармальны больш-менш стабільны прыбытак.

Па-другое, гэта быў прыбытак і для мяне. Бо я — мінчанка, мусіла здымаць кватэру толькі апошнія тры месяцы перад ад’ездам са сталіцы. Таму за грошы, што зарабіла ў краме, зрабіла свой першы спектакль «Пакой памірае» (у тым ліку сама набывала касцюмы і рабіла дэкарацыі). Ды і далейшыя праекты станавіліся магчымымі, бо я мела стабільную працу. А яшчэ мы з дзяўчатамі знаходзіліся шмат часу разам і маглі штосьці планаваць.

Зараз я маю досвед працы як кіраўнічка продажаў і афлайн, і анлайн у розных краінах — у Беларусі, Украіне, Польшчы. Калі мы пераехалі ў Варшаву, то польская бухгалтэрыя і дакументацыя, усе гэтыя падаткі падаліся жахам. Вельмі шмат тонкасцяў, дробязяў, якія змяняюцца амаль кожны месяц. Таму ў мяне сапраўды гіганцкі досвед. Калі што, не будзе праблемай пайсці кудысьці працаваць (усміхаецца).

— Вы працавалі «за прылаўкам» ці кіраўнічкай?

— У Мінску ўсё пачыналася «за прылаўкам». Але потым, як толькі мы пачалі пашырацца, то я ў тым ліку стала кіраўнічкай для тых, каго брала на працу. Калі пераехала ва Украіну, то засталася толькі кіраўнічкай і перайшла на анлайн. А ўжо ў Польшчы мы адкрыліся анлайн, і я стала кіраваць еўрапейскім кірункам.

— Падчас працы даводзілася нешта па-акцёрску сыграць у размовах з пакупнікамі, каб вырашыць нейкае пытанне?

— Скажу так: дзякуючы прафесіі маім дзяўчатам (ды і мне) было нашмат прасцей. Бо яны выглядалі разняволена падчас размоў з пакупнікамі. А вось у тых, хто не працаваў у тэатры, бачыла вялікую колькасць «зажымаў», ім было цяжка раскруціць кліентку ці кліента.

Натуральна, гэта крыху гульня ў рэлаксаванага персанажа. Насамрэч у жыцці я б так з людзьмі не размаўляла (усміхаецца). Але мы выбудавалі сістэму, і я вучыла, як размаўляць з кліенткамі, тлумачыла, што б ім было прыемна чуць. І гэтыя прынцыпы мы ўводзілі ў продажы.

— Раскруціць на што? На кантакт, размову, пакупкі?

— На ўсё. Вядома, у продажы галоўнае — раскруціць на пакупку. Але мне вельмі падабалася ў нашай краме, што ніколі не даводзілася хлусіць. Бо здараюцца выпадкі, калі прадаўцам даводзіцца ўцюхваць абы-што, бо гэта іх праца. У нас так не было: прадукт быў клёвым. Я адчувала пазітыўную энергію ад таго, што жанчыны прымяраюць бялізну і самі знаходзяцца ў прыемным шоку. Ім вельмі падабаецца — у выніку яны ўдзячныя табе. Гэта крыху іншая энергія продажаў. Такіх жывых кантактаў мне вельмі не хапала, калі я з’ехала з Беларусі. Усё ператварылася ў «заробак-заробак-заробак», а я гэта ненавіджу.

— Таму вы і сышлі?

— Не толькі. У продажах я адпрацавала амаль чатыры гады. І ўжо ў Польшчы зразумела, што адна ўсё не выцягну. Дакладней, так: пэўны час я ўсё якраз выцягвала, але зразумела, што атрымліваю за гэта не тыя грошы. У мяне не было ніякага вольнага часу для сваіх праектаў. Праца ператварылася ў справу, якой займаешся вельмі даўно, але яна перастае цікавіць, ды яшчэ і не дапамагае фінансава. Умоўна, плануеш развіццё аддзела, а ўся кампанія цябе стрымлівае ў гэтым. Шмат было сітуацый, калі я думала: ай, навошта мне гэта. Немагчыма цягнуць адным чалавекам цэлы цягнік. Лепш накіраваць сябе на тое, што сапраўды любіш.

Я амаль скончыла працаваць у продажах у пачатку гэтага года. Засталіся пэўныя дробныя пытанні, якія я дапамагаю вырашыць. Галоўнае, да канца ўсвядоміла, што зараз ужо магу зарабляць сваёй прафесіяй.

У мяне ёсць некалькі праектаў, у якіх я выступаю як акторка. Ёсць планы на будучыню: у верасні ў Агульным тэатры (Teatr Powszechny) у Варшаве адбудзецца прэм’ера спектакля «Хор жанчын падчас вайны» з маім удзелам. Ужо распісаныя гастролі па розных гарадах Еўропы.

Таму ведаю, што палову кватэры змагу аплаціць. Усе мае рэжысёрскія і музычныя працы, правядзенне майстар-класаў — гэта ўжо дадатковыя грошы на ежу. Таму ў мяне ўжо няма страху, што не хопіць грошай, калі я не буду працаваць у краме бялізны або дадаткова не знайду працу ў бары. Ведаю, што мы з жонкай дакладна выжывем (Паліна ажэненая; яна тлумачыць, што «ў нашых мовах няма адпаведнага слова для небінарнай персоны — альбо «муж», альбо «жонка» — і ў гэтым патрыярхальным сусвеце мы абралі карыстацца словам "жонка"». — Заўв. рэд.). Таму зараз мы жывем спакойна і нават можам штосьці планаваць.

Дзякуючы пастаноўцы спетакля ў чэшскім Брно я планую купіць — ужываную, вядома — машыну, каб можна было падарожнічаць са сваімі пастаноўкамі. Загрузіцца, узяць жонку, сабаку, дэкарацыі і паехаць кудысьці. Не думала яшчэ год ці два таму, што буду будаваць такія планы.

«Адказваеш па-беларуску, запытваеш у жонкі па-польску, кажаш актрысам па-англійску, табе адказваюць па-чэшску»

— Летам гэтага года ў Варшаве пакажуць два вашыя спектаклі. Раскажыце пра іх.

— Іх паказы адбудуцца падчас фестывалю беларускага тэатра, якая арганізоўвае новая прадзюсерская ініцыятыва INEXKULT. Удзячная, што мяне туды запрасілі. Бо шукаць пляцоўку для паказаў спектакляў незалежнага тэатра цяжка. Я не ўмею займацца самаменеджментам, не ўмею сябе прасоўваць і рэкламаваць, пісаць людзям і дамаўляцца на паказы сваіх спектакляў. Таму заўжды кажу ў інтэрв'ю: «Прадзюсер(ка), знайдзі мяне! Вы можаце на мне зарабіць. Я раблю шмат добрых рэчаў» (смяецца).

Першапачаткова гэтая пастаноўка была спецыяльна створана для канцэртнай прасторы, каб глядач, стоячы, знаходзіўся ўсярэдзіне працэсу, усярэдзіне спектакля. Нават сцэнаграфія была ў выглядзе куба. Для варшаўскага паказа мне ўпершыню давядзецца выходзіць з «Сарматыяй» на стандартную пляцоўку, дзе глядач будзе сядзець у залі, а я — знаходзіцца на сцэне. Таму спектакль давядзецца змяняць. Якім ён будзе, сама да канца не ведаю. Таму нават тым, хто раней бачыў «Сарматыю», раю прыйсці на яе паглядзець.

— Чаму менавіта на гэтай мове?

— Мы знаходзімся ў Польшчы. І мне ўжо больш хочацца выходзіць за межы беларускага кантэксту. У гэтым спектаклі сямёра актрыс з Польшчы, Беларусі і Украіны. Падчас репетыцый у мяне часта запытвалі, чаму кожнай актрысе не размаўляць на сваёй роднай мове. Але потым зразумела, што гэта дадасць яшчэ больш разыходжанняў. Бо для мяне было вельмі істотна знайсці ў гэтым праекце агульную прастору. А польская мова дапаможа нам пабудаваць мост паміж нашымі нацыямі і людзьмі.

Гэты спектакль музычны, з жывым гукам. Усе акторкі адначасова ствараюць музычны бэнд і нібы ўвасабляюць фармат «канцэрта-маналога». Выбрала такі фармат, бо на складаныя тэмы трэба размаўляць лёгка. Праз стасункі адной з адной мы спрабуем паразмаўляць з гледачамі на розныя тэмы. Але ўсё не так проста. Крок за крокам ад маналога да маналога мы ўсё больш паглыбляемся ў розныя складаныя тэмы — у тым ліку пра жыццё жанчын у гэтым свеце, у краінах, у якіх мы знаходзімся і адкуль мы паходзім. Спрабуем зазірнуць усярэдзіну кожнай з нас і адчуць сябе хоць крышачку свабадней, чым у навакольным асяроддзі.

— Прагучала фраза пра выхад з беларускага кантэксту. Яна выклікана вузкасцю беларускамоўнай аўдыторыі? Ці вам увогуле хацелася б арыентавацца на польскіх гледачоў?

— Зараз у свеце шмат усяго адбываецца. Для мяне вельмі істотна не засяроджвацца на нейкіх вельмі дробных праблемах, а размаўляць на агульначалавечыя тэмы, якія ёсць паўсюль і якія хвалююць усіх. Напрыклад, пра маленькую асобу чалавека ў глабальным сусвеце.

Я хачу закрануць сваім спектаклем як мага большую колькасць людзей. Калі рабіць гэта ў Польшчы па-польску, то колькасць людзей, якія прыйдуць і штосьці зразумеюць, павялічыцца. Зрэшты, і беларусы, і ўкраінцы, што даўно знаходзяцца ў эміграцыі, добра разумеюць польскую.

Толькі што ў мяне была прэм’ера ў Чэхіі, і там, натуральна, спектакль ішоў па-чэшску. Мая наступная прэм’ера будзе праз месяц, і яна ўжо будзе па-англійску. Я чыста тэхнічна разумею колькасць аўдыторыі і лічу, што праз тэатр можна размаўляць з людзьмі, а не толькі цешыць сваё эга. Бо ёсць адчуванне, што гэта нешта зменіць.

— Вы вучылі раней чэшскую мову?

— Не.

— А як тады ішлі рэпетыцыі?

— Я размаўляла з акторкамі па-англійску. Праз два месяцы працы ўжо разумела іх мову прыкладна на 60%. Апошні месяц я казала па-англійску, актрысы мне адказвалі па-чэшску, і я іх разумела.

Дарэчы, у тыя месяцы было складана, атрымлівалася нават не білінгва, а трылінгва ці шматлінгва. Уявіце: прачынаешся, адказваеш па адным працоўным пытанні па-беларуску. Потым пытаешся ў жонкі, як справы, па-польску (мы размаўляем паміж сабой на гэтай мове). Пасля прыходзіш у тэатр і кажаш па-англійску, а табе адказваюць па-чэшску. А па выхадных стэлефаноўваешся з бабуляй і дзядулем, з якімі размаўляеш па-руску. І мой мозг такі: «Паліна, што адбываецца?» (смяецца)

— А што за праект па-англійску?

— Прэм'ера адбудзецца ў ліпені ў Варшаве. Як і «Сарматыя», гэта будзе мой монаспектакль, але больш з музычным, чым тэатральным кірункам. Нечакана зразумела, што ў мяне як у спявачкі Chornabrova з’явіліся свае польскія слухачы. Але яны не заўжды разумеюць, пра што я спяваю. Мне казалі, што было б класна паслухаць мяне на іншых мовах. Я доўга разважала, што не вельмі лагічна спяваць па-польску, бо я не полька. Часам я люблю дадаваць гэтую мову — у «Сарматыі» ёсць польская калыханка. Але збольшага новы спектакль будзе па-англійску.

Я мару, каб хтосьці ўбачыў ці пачуў маю мультымоўную працу, запытаўся, адкуль я. І калі б даведаўся, што беларуска, захацеў бы прагугліць, што такое «Сарматыя», паслухаць беларускія песні або паглядзець нашыя спектаклі. Не абавязкова мае (усміхаецца). Я ніколі не хачу выключаць з творчасці свае беларускія карані. Але адначасова было б добра падключаць да размовы розных людзей, якіх ніколі не бачыла ў жыцці. Бо звычайна аказваецца, што ў нас нашмат больш агульнага, чым можна падумаць.

«Пераважная большасць французаў увогуле не ведае, што такое Беларусь»

— Перад тым, як вы ставіце спектаклі, да вас прыходзяць з прапановай або вы сама грукаецеся ў дзверы?

— На жаль, яшчэ не прыходзяць. Гэта мая мара, каб так было. Хоць у Брно мне якраз прапанавалі паставіць спектакль. Гэта другі па ліку такі праект: першы раз мяне даўным-даўно запрашалі ў Магілёў.

Часцей адбываецца так: я падаюся на нейкую рэзідэнцыю (кароткатэрміновы праект, у межах якіх трупа можа зрабіць пастаноўку на базе нейкага тэатра ці інстытуцыі. — Заўв. рэд.) ці адпраўляю запыт, ці магу ажыццявіць пастаноўку на нейкай пляцоўцы. Бо знайсці яе — найскладанейшая рэч. Напрыклад, як было са спектаклем «Выйду з лесу…»? Я прачытала тэкст і зразумела, што хачу з ім штосьці зрабіць. Скажу шчыра, гэта было як роды, бо працэс заняў дзевяць месяцаў: ад ідэі да прэм’еры.

Але гэта не значыць, што мы з акторкамі працавалі так доўга. Я сабрала іх і прапанавала паўдзельнічаць у праекце. Натуральна, бясплатна. Я — не банк (усміхаецца), не магу плаціць людзям. Адбылося некалькі сустрэч, пасля нам сказалі «не» з фінансаваннем — і мы сышлі на летнія вакацыі. А потым я вырашыла рызыкнуць: «Дзяўчаты, давайце проста пачнем працаваць, а потым знойдзем пляцоўку». Яны пагадзіліся, за што ім удзячная. Не кожны згадзіцца працаваць, калі яму абяцаюць нешта няпэўнае ў перспектыве.

Мы пачалі працаваць з тэкстамі. Я падала заяўку на рэзідэнцыю. І тут мне кажуць: «Слухай, у нас тут адно месца засталося. Можаш пачаць рэпетаваць, груба кажучы, праз тыдзень?»

Згадзілася — і добра, што працу рабілі не з нуля. Вельмі хутка пачалі пісаць музыку з жонкай, будаваць нейкія дэкарацыі за свае грошы. У выніку паспелі і прэм’ера адбылася.

— У 2021 годзе ў варшаўскім Новым тэатры з вашым удзелам паставілі праект «1.8 M». У анатацыі адзначаецца, што менавіта столькі — 1,8 квадратнага метра — адводзілася чалавеку ў перапоўненых беларускіх турмах…

— Так, мы ўжо паказвалі яго на гастролях ў Чэхіі, а таксама ў Францыі, на восень запланаваная новая вандроўка ў апошнюю краіну.

— Ці адрознівалася ўспрыманне гледачоў у розных краінах?

— Мяне вельмі здзівілі французы, пераважная большасць якіх — за выключэннем найбольш адукаваных — увогуле не ведае, што такое Беларусь: «Што? Гэта ў Еўропе? Сапраўды?» Аднак амаль пасля кожнага спектакля адбывалася абмеркаванне ў фармаце «пытанні — адказы». Дык вось, французы збольшага задавалі вельмі канкрэтныя пытанні, як дапамагчы. Спачатку мы распавядалі пра ўсё. Але пасля другога ці трэцяга спектакля — у нас было шмат паказаў у Рэймсе і Парыжы — ужо падрыхтавалі адказы, куды можна адпраўляць грошы і гэтак далей.

У Чэхіі — мы паказвалі спектаклі ў Празе — было крыху па-іншаму. Там пераважалі палітычныя пытанні. Кшталту: «А як вы, беларусы, ставіцеся да вайны ва Украіне?» Але як можна лагічна не зразумець нашу пазіцыю пасля таго, што мы паказваем і як выказваем нашую думку ў самім спектаклі?

Асабіста мне вельмі падабаецца канкрэтыка і дзеянні. Ёсць пытанне — ёсць адказ. Магчыма, камусьці больш цікава паразважаць на такія тэмы. Але зараз 10 еўра, адпраўленыя французамі, рэальна могуць дапамагчы сям'і палітзняволенага. А для іх 10 еўра — дробязь, каву купіць.

Але і там, і там нас прымалі вельмі добра. Дарэчы, у Чэхіі на паказ нават завітала дзяўчына, якая стала прататыпам адной з гераінь гэтага спектакля.

— Акцёрская праца, рэжысура, кар’ера спявачкі — усё гэта зусім розныя прафесіі. Як іх сумяшчаць?

— У мяне ў галаве гэта як тэчкі на працоўным стале кам’ютара: рэжысура, музыка, акцёрства. Адзінае, што праца актрысы для мяне зараз крыху прасцейшая, яна рэлаксіць мой мозг і не такая для яго напружвальная, бо вырашаць пэўныя пытанні трэба не мне.

— Наколькі беларусы гатовыя да нетрадыцыйнага, авангарднага тэатра, які вы прапануеце?

— Пытанні да беларусаў, якія ходзяць у тэатры, — не да мяне. Жартую. Не хочацца так казаць, але сэнс усё роўна ў якасці. Спектакль можн размаўляць на вельмі авангардныя тэмы. Але калі ён зроблены суперякасна, суперцікава, калі музычны спектакль — дык не фальшыва, калі пластычны спектакль — не крыва (або крыва, але так спецыяльна задумана), дык вось тады ён усё роўна будзе вабіць людзей. Але галоўнае ўсё роўна ў рэкламе і прадзюсаванні. Калі зрабіць прыгожую афішу і добрую рэкламу, усе прыйдуць. Нават калі гэта лайно (усміхаецца).

Наогул, тэатральнае жыццё ў Польшчы літаральна віруе. Таму беларусы могуць знайсці сабе ўсё, што заўгодна. Або такія ж забаўляльныя тэатры, як мінскія Горкаўскі або Моладзевы. Калі хочуць традыцыйны тэатр — калі ласка да «Купалаўцаў». На больш зразумелы тэатр малой формы — ёсць TeamTheatre. Хочуць перфоманса, нечага рэйвавага — ёсць беларус Ігар Шугалееў. Калі авангард, то ў Свабодны. Хочуць больш музычнага і незразумелага, пойдуць на мае спектаклі (усміхаецца).

Але сэнс у тым, што мала хто ходзіць. Гэта наогул пытанне зацікаўленасці людзей тэатрам. Ці ў іх ёсць сілы пайсці на спектакль — або толькі на тое, каб выпіць увечары піва. Калі што, я іх цудоўна разумею. У мяне таксама няма сілы хадзіць у тэатр: за два гады амаль не была на спектаклях у Польшчы, бо дужа стамляюся. І вось гэта сапраўды праблема, якую — у тым ліку дзякуючы INEX ФЭСТу — мы паспрабуем вырашыць.