«Навошта вы дапамагаеце прастытуткам?», альбо Што не так з талерантнасцю беларусаў?

Ці сапраўды беларусы — талерантная нацыя? Што мы разумеем пад талерантнасцю: цярпімасць, прыняцце, а можа, раўнадушша? Ці павінна быць мяжа ў талерантнасці і дзе яна мусіць праходзіць?

Над гэтымі пытаннямі падчас панэльнай дыскусіі, арганізаванай Цэнтрам новых ідэй, разважалі праваабаронца Наста Лойка, экспертка ў галіне гендарнай роўнасці і абароны правоў жанчын Ірына Альхоўка ды грамадскі актывіст, кіраўнік Лідскага міжраённага грамадскага аб'яднання «Рэспубліканская асацыяцыя інвалідаў-калясачнікаў» Аляксандр Аўдзевіч.

Талерантны — не значыць абыякавы

Апошнія дні інтэрнэт-супольнасць Беларусі абураецца, што ў Гомелі суседзі не дазваляюць жыльцу з інваліднасцю ўсталяваць у пад’ездзе пад’ёмнік, каб можна было на калясцы трапіць на вуліцу. Але здзіўленне перастае быць такім моцным, калі ўзгадаць вынік апублікаванага паўгода таму даследвання амерыканскіх спецыялістаў узроўню талерантнасці ў розных краінах Еўропы, паводле якога Беларусь увайшла ў тройку неталерантных дзяржаў. Краіну ўтвараюць яе грамадзяне, значыць, і асноўная праблема — у нас саміх.
— Усе мы ў чымсьці неталерантныя. Але калі паназіраць за дзецьмі, яны вельмі часта не адрозніваюць людзей па знешніх прыкметах. Таму больш натуральна — быць талерантнымі, — лічыць Наста Лойка. — Але ў нейкі момант з’яўляюцца стэрэатыпы, і пасля гэта ўвасабляецца ў адкрытыя формы дыскрымінацыі. Я бачу дзве прычыны неталерантнасці: сацыяльна-культурныя і псіхалагічныя. Калі пакапацца, выяўляецца, што вельмі шмат рэчаў нам навязваецца звонку, — гаворыць праваабаронца.

Свет вельмі мабільны, мы ўсе кудысьці перасоўваемся. Нам трэба ўмець камунікаваць, і талерантнасць — добры спосаб рабіць гэта спакойна і прадуктыўна, упэўнена праваабаронца.
Яшчэ адна ўдзельніца дыскусіі Ірына Альхоўка нагадвае, што талерантасць — зусім не значыць адсутнасць свайго пункту гледжання.
— Мы можам быць талерантнымі да людзей, якія адрозніваюцца ад нас, але і можам указваць ім на іх памылкі — гэта ўсё можа ўжывацца разам, — кажа яна.
У той жа час, па яе словах, талерантнасць часта блытаюць з раўнадушшам: маўляў, мне ўсё роўна — значыць, я талерантны. Аднак гэта няслушная інтэрпрэтацыя талерантнасці. Аляксандр Аўдзевіч вызначыў яе як цярпімасць, уменне прымаць новае і дапамагаць там, дзе гэта неабходна.

Раскоша быць сабой

У Беларусі, у тым ліку дзякуючы сродкам дзяржаўнай прапаганды, талерантнасць пераўтварылася ў нацыянальную рысу. Часткова гэта звязана з тым, што доўгі час нашы продкі мірна ўжываліся разам у мультыкультурнай, шматрэлігійнай і полінацыянальнай краіне. Аднак і без скажэння і падмены паняццяў таксама не абыйшлося.
— Пад беларускай талерантнасцю прымаецца штосьці падобнае на гасціннасць — існуе і такі стэрэатып. Але калі мы будзем параўноўваць з іншымі народамі, то гэты стэрэатып можа распадацца, — гаворыць Наста Лойка.
На думку Ірыны Альхоўкі, «беларусы — гэта тыя, хто ўвесь час церпіць».
— Талерантнасць беларусаў для мяне — ва ўменні цярпець. Але ўсе розныя: для кагосьці гэта сінонім недыскрымінацыі, а для кагосьці — раўнадушша. Талерантным складана быць у закрытым, іерархічным грамадстве, дзе многія рашэнні прымаюцца з пазіцыі сілы. Калі мы расцем у культуры, дзе ўсіх параўноўваюць (пачынаючы з дзіцячага садка і школы), то гэта не спрыяе талерантнасці і самадастатковасці, мы заўжды хочам быць на кагосьці падобнымі. Быць самім ці самой сабой і ганарыцца гэтым — вельмі цяжка.

«Калі вы не з’едзеце, мы будзем пісаць скаргі»

Агулам досвед удзельнікаў дыскусіі паказвае, што беларусы неталерантныя. Наста Лойка з’яўляецца сузаснавальніцай арганізацыі Human Constanta, якая займаецца праблемай бежанцаў з Чачні, што не могуць выехаць у Еўропу і вымушаны заставацца ў Брэсце. Па яе словах, вельмі ўражвае, як звычайныя мінакі рэагуюць на чачэнцаў. Калі чачэнскія дзеці праяўляюць звычайныя для свайго ўзросту паводзіны — плёскаюцца вадой з фантана ці падыходзяць панюхаць кветкі — гэта выклікае асаблівую ўвагу берасцейцаў. Больш за тое, арганізацыя вымушана была змяніць офіс, які размяшчаўся ў жылым будынку з шэрагам іншых устаноў.
— Нас запрасілі на сход жыльцоў, дзе сказалі, што баяцца за сваіх дзяцей, баяцца жанчын у хустках, хаця не змаглі прывесці ніводнага прыкладу канфліктаў з гэтымі людзьмі. І нам сказалі, што калі вы не з’едзеце, мы будзем пісаць скаргі на што заўгодна. Скаргаў так і не паступіла, але мы ўсё адно мусілі з’ехаць праз агульную неспрыяльную атмасферу.

Падобныя прыклады прыводзіць і Ірына Альхоўка. Па яе словах, беларусы неталерантныя, асабліва ў адносінах да жанчын, што пацярпелі ад гвалту.
— На нас пісалі скаргі, што мы прапагандуем няправільныя каштоўнасці, хаця мы проста абараняем правы жанчын. Часта сутыкаешся не з адсутнасцю талерантнасці, а з недобрасумленным выкананнем людзьмі сваіх абавязкаў. Нам задавалі пытанне «Навошта дапамагаць жанчынам, якія сталі ахвярамі гвалту, калі яны самі выбралі такое жыццё?», прычым гэта казалі і супрацоўнікі праваахоўных органаў. Таксама, калі дапамагалі жанчынам, якія пацярпелі ад гандлю людзьмі, мы доўга чулі пытанне: «Навошта вы працуеце з прастытуткамі?» У нас існуе меркаванне, што калі жанчына не захоча быць згвалтаванай, яна не будзе згвалтаванай, і што трэба дапамагаць «добрым» людзям, а не «прастытуткам».
У адносінах да людзей з інваліднасцю беларусы таксама не заўжды талерантныя.
— Сёння я наведаў мінскі аквапарк, і было складана дамовіцца, каб мне дазволілі спусціцца з горкі, — распавядае Аляксандр Аўдзевіч. — Абмежаванняў не было ніякіх, але ўсе думалі, што калі я на калясцы, гэта небяспечна. Мне давялося сустракацца ледзь не з кіраўніком аквапарка, але насамрэч вырашыць праблему аказалася проста. Ва ўсіх ёсць свае клішэ, што «адразу не», але на пытанне «Чаму? Ці спрабавалі вы самі?» — адказ: «Ну гэта ж відавочна!»

Адзін з самых эфектыўных спосабаў лепш зразумець іншага — асабістая камунікацыя, перакананы эксперты. Нават калі ў вас не сходзяцца нейкія меркаванні і погляды, гэты момант вельмі збліжае.
— Калі вы не можаце нешта прыняць, я б параіла працаваць над сабой і шукаць адказы ў сабе, — дадае Наста Лойка.
Мы вельмі замкнёныя ў сабе і мыслім па сабе, і калі мы перастанем замыкацца, «мускул талерантнасці» пачне працаваць. Трэба быць адкрытымі і не ўспрымаць свет як пагрозу, раіць Ірына Альхоўка.
— Талерантнасці, як і эмпатыі, можна навучыцца, калі падыходзіць да гэтага свядома. Але гэта нараджаецца з пачуцця несправядлівасці.

І ўсё ж ёсць з’явы, калі не трэба быць талерантнымі. Напрыклад, калі людзі прапагандуюць варожасць, то іх трэба спыніць. Не варта цярпець і мовы варожасці ды распальвання канфліктаў. Мяжа талерантнасці можа быць там, дзе пачынаецца актыўны заклік да знішчэння, сыйшліся на думцы ўдзельнікі дыскусіі.  
Фота аўтаркі