Непазбежная грамадзянская вайна: пошук ворагаў і рэвалюцыя

Пра тое, якую карціну будучыні нам прапануе рэжым, разважае на «Свабодных навінах» Сяргей Нікалюк.

З размовы дзвюх жанчын, якія гулялі з каляскамі вакол дома: «Чула, зноў нарвежцы нашае дзіця адабралі?» — «Што ты ад іх хочаш, яны ж усе гомасэксуалісты».

Вось такі абмен рэплікамі. Ён не прыдуманы. Ён ад жыцця. Я яго запазычыў з артыкула расійскага палітолага Уладзіміра Пастухова «Сіндром адключанай свядомасці». Аўтару ён спатрэбіўся для ілюстрацыі тэорыі псіхалагічнай ўстаноўкі, згодна з якой з усяго спектру даступнай інфармацыі чалавек выбірае і запамінае толькі тую, якая адпавядае яго чаканням і прыярытэтам.

Як тут не ўспомніць анекдот пра кукурузнік, які спікіраваў на вясковы сарцір, са зразумелай кожнаму постсавецкаму чалавеку мараллю: «якая краіна — такія і тэракты».

Анекдот народжаны чаканнямі, сфармаванымі на падставе штодзённых кантактаў з паўсядзённай рэальнасцю (анлайн-свет). Дыялог дзвюх жанчын — вынік мэтанакіраванай працы дзяржаўнай прапаганды (афлайн-свет).

Дзве рэальнасці ўзаемадзейнічаюць паміж сабой мудрагелістым чынам. Але па меры развіцця інфармацыйных тэхналогій свет усё ў большай ступені кіруецца не навукай, а эмоцыямі, не розумам, а пачуццямі, не разлікам, а інстынктамі.

Прыкладаў не злічыць. Але, мабыць, галоўны з іх — народжанае страхам перад нявызначанасцю будучыні імкненне абаперціся на мінулае, у якім, падобна да біблейскага Града, на ўзгорку ззяе «наша перамога».

Пра карціну будучыні ніхто не спрачаецца. Нікога не хвалюе адказ на пытанне «Куды ідзём мы з Пятачком?». Ды і як ён можа хваляваць, калі ў публічнай прасторы пытанне пра кірунак руху ніхто не ставіць?

Гэта нашы дзяды былі народжаныя для таго, каб казку зрабіць быллю. Яны жылі ў эпоху -ізмаў. Але напрыканцы XX стагоддзя гісторыя пад -ізмамі падбіла канцы. На ролю галоўнай задачы ў межах Саюзнай дзяржавы з моманту яе ўтварэння прэтэндуе барацьба за захаванне традыцый. Асноўны праціўнік у гэтай барацьбе — падступныя «англасаксы», якія спрабуюць навязаць нам свае нібыта ўніверсальныя каштоўнасці.

«Гомасэксуалізм» у ролі ўніверсальнага тлумачэння

Ад бяскрыўднай на першы погляд размовы дзвюх жанчын з дапамогай гісторыка і па сумяшчальніцтве акадэміка РАН Юрыя Піваварава адважуся перайсці да абагульнення:

«Жыццядзейнасць таталітарных рэжымаў заключаецца ў тым, што неабходна ажыццяўляць пастаянную экспансію — як унутры ўласнай супольнасці, так і па-за яе межамі. А чаму? Таму што трэба змагацца з ворагамі. Гэтыя рэжымы існуюць тады, калі яны называюць ворага. Вось яны адказваюць на пытанне: "Хто вінаваты?" і "Што рабіць?". Гэта можа быць для Савецкага Саюза які-небудзь сусветны імперыялізм, а ўнутры — ворагі народа. Для Гітлера гэта плутакратыі — краіны, дзе пануе капітал з Захаду, а ўнутры гэта габрэі, гэта лібералы, камуністы, сацыял-дэмакраты. Яны заўсёды выразна паказваюць ворага».

Спіс ворагаў пастаянна абнаўляецца. На змену класічным нацыстам прыйшлі неанацысты ва Украіне. Дзеля барацьбы з імі і задумана «спецаперацыя». А як інакш растлумачыць маладым жанчынам з дзіцячымі вазкамі і бабулькам на лавачках баявыя дзеянні, што працягваюцца вось ужо сямнаццаты месяц?

Вядома, не абысціся без гомасэксуалаў. Гэтая тэма добрая тым, што дазваляе гаварыць пра геапалітычных ворагаў на даступнай для неадмыслоўцаў мове.

Аднак час рухацца далей, для чаго мне спатрэбіцца чарговая цытата, але гэтым разам запазычаная ў расійскага палітолага Уладзіміра Пастухова:

«Мне часта наракаюць:" Ды дзе вы бачыце грамадзянскую вайну?" А чаму? Таму што чалавек прывык, што грамадзянская вайна — гэта кінафільм "Чапаеў". Грамадзянская вайна — гэта трэба, каб па адзін бок — Васіль Іванавіч, Пецька і Анка-кулямётчыца, па другі бок — каб якія-небудзь маркаўцы ішлі. Вось гэта грамадзянская вайна.

Не, грамадзянская вайна — гэта любы стан грамадства, калі ў ім перастаюць дзейнічаць прававыя інстытуты. Гэта значыць, грамадзянская вайна — гэта і ёсць натуральны стан грамадства. А вось калі ён ўжо даходзіць да Чапаева — гэта ўжо фінальная частка, гэта фінал. Гэта перад заслонай, гэта калі ўжо апошняму ідыёту зразумела, чым гэта заканчваецца».

Падобна да чорцікаў з табакерак

Нешта я не згадаю, калі апошні раз спрабаваў растлумачыць бягучыя падзеі з дапамогай тэарэтычнага канструкта «напружаныя сістэмы», распрацаванага амерыканскімі сацыёлагамі Лі Росам і Рычардам Нісбетам.

У першым набліжэнні сутнасць яго зводзіцца да таго, што «любая сацыяльная сістэма з'яўляецца напружанай сацыяльнай сістэмай». Наяўнасць стабільнасці, якая з'яўляецца хутчэй правілам, чым выключэннем, дадзенай выснове не супярэчыць, бо стабільнасць у сацыяльных сістэмах ёсць вынікам не адсутнасці ўнутраных супярэчнасцей, а іх ўзаемнага пагашэння.

Для страты стабільнасці не абавязкова ўзмацненне аднаго з удзельнікаў унутранага супрацьстаяння. Значна часцей канфлікт са схаванай стадыі пераходзіць у адкрытую — праз паслабленне аднаго з удзельнікаў. Для таго, каб у гэтым пераканацца, дастаткова згадаць адно з азначэнняў рэвалюцыі: рэвалюцыя — гэта якасныя і маштабныя колькасныя змены ва ўмовах слабой улады.

Варта было толькі Гарбачову адмовіцца ад падтрымкі камуністычных рэжымаў у краінах Усходняй Еўропы, як, падобна да чорцікаў з табакерак, выскачылі сілы, здольныя перахапіць уладу. Хто іх стварыў за такі кароткі тэрмін? Ніхто. Яны існавалі заўсёды, стаіўшыся пад ліштвой у чаканні сваёй гадзіны.

***

Грамадзянская вайна непазбежная там і тады, дзе і калі эліты не паклапаціліся пра стварэнне прававых інстытутаў. А раз такіх няма, то стабільнасць сацыяльных сістэм даводзіцца ўтрымліваць гвалтам або пагрозай ягр прымянення. Паслабленне ж дзяржавы, незалежна ад прычыны, вядзе да рэвалюцыі.