Беларусь паступова асвойвае каштоўнасці і ўстаноўкі, закладзеныя ў Канвенцыі ЮНЭСКА

Паводле ацэнак экспертаў і па статыстычных дадзеных, сфера культуры ў Беларусі дэманструе пазітыўную дынаміку. Ва ўсякім разе, з пункту гледжання мэтаў і каштоўнасцяў Канвенцыі ЮНЭСКА.

Пра гэта гаворыцца ў справаздачы па выніках другога комплекснага даследавання-маніторынгу рэалізацыі Рэспублікай Беларусь Канвенцыі ЮНЭСКА аб ахове і заахвочванні разнастайнасці форм культурнага самавыяўлення. Маніторынг быў праведзены Цэнтрам еўрапейскай трансфармацыі (ЦЕТ).
Беларусь адна з першых падпісала Канвенцыю ЮНЭСКА, якая ўступіла ў сілу ў нашай краіне 18 сакавіка 2007 года. Адным з абавязацельстваў краін-удзельніц Канвенцыі з’яўляецца прадастаўленне рэгулярных дзяржаўных справаздач аб ходзе выканання ўзятых на сябе абавязацельстваў. Першая перыядычная справаздача Рэспубліка Беларусь падала ў 2016 годзе. Акрамя афіцыйнай справаздачнасці, у 2015 годзе Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі (НДУ «Аналітычная група ЦЕТ») распрацаваў уласную метадалогію ацэнкі выканання Канвенцыі і прапанаваў свой альтэрнатыўны справаздачу. У 2019 годзе ў той жа метадалогіі быў праведзены другі замер, дзе пададзеныя супастаўлення актуальнай сітуацыі з вынікамі маніторынгу за 2015 год.
Thinktanks.by на падставе дадзеных ЦЕТ публікуе асноўныя высновы другога комплекснага даследавання-маніторынгу.
Сітуацыя ў сферы культуры Беларусі ў параўнанні з 2015 годам характарызуецца наступнымі асноўнымі тэндэнцыямі:
Стрыманы прагрэс развіцця сферы культуры. Паводле ацэнак экспертаў і па статыстычных дадзеных, сфера культуры дэманструе пазітыўную дынаміку. З пункту гледжання мэтаў і каштоўнасцяў Канвенцыі ЮНЭСКА, умовы для дзейнасці становяцца больш спрыяльнымі, паступова фармуецца больш разнастайны культурны асяродак. Аднак гэты рух вельмі павольны, большасць адзнак застаецца ў межах «нізкага ўзроўню» развіцця.
Рост разнастайнасці суб’ектаў, формаў і ўтрыманняў. Культурнае поле Беларусі паступова прырастае не толькі колькасцю ініцыятыў, праектаў, падзей, але і разнастайнасцю. Гэта адносіцца як да разнастайнасці актыўных суб’ектаў у полі культуры (камерцыйныя і некамерцыйныя, дзяржаўныя і незалежныя), так і да розных формаў і зместу культурнага самавыяўлення.
Інавацыі і тэхналогіі на службе культуры. Адным з важных пазітыўных фактараў развіцця сферы з’яўляецца пашырэнне тэхналагічных магчымасцяў у творчасці, культурным вытворчасці і распаўсюдзе, а таксама розныя інавацыі ў галіне бізнес-мадэляў, фарматаў камунікацыі і г.д. Так, укараняюцца новыя мадэлі фінансавання (краудфандынг, анлайн-платформы па распаўсюджванні і продажах), якія дазваляюць выходзіць у культурнае поле невялікім праектам і прыватным ініцыятывам, а таксама ствараюць новыя адносіны спажывання і саўдзелу ў сферы культуры.
Рэгуляванне, якое не спрыяе развіццю. Дапрацоўка і прыняцце Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб культуры не далі дадатковага імпульсу да развіцця сферы, а хутчэй стварылі новыя абмежаванні і цяжкасці ў сувязі з неўрэгуляванасцю важных аспектаў арганізацыі дзейнасці і адносін у сферы культуры. Адсутнасць узгодненасці асобных нормаў, выключэнне шэрагу рэгулююць дакументаў, увядзенне дадатковых формаў ўзгаднення і г.д. — гэта няпоўны спіс таго, што робіць сучаснае заканадаўства ў сферы культуры фактычна не працоўным і стымулюе развіццё альтэрнатыўным нормам практыкі дзеянняў.
Выбіральнасць і непразрыстасць ў арганізацыі дзейнасці. Адзначаныя вышэй абмежаванні ў практыцы правапрымянення папаўняюцца выбіральнасцю ў іх выкарыстанні. З аднаго боку, гэта дазваляе працаваць і знаходзіць магчымасці для развіцця. З іншага боку, такая сітуацыя стварае зыбкую глебу ўстойлівых змяненняў. Усё больш прымаюцца рашэнні (як пазітыўнага, так і негатыўнага характару), узгаднення, дазволу, партнёрства і г.д. залежаць ад канкрэтных людзей, чыноўнікаў, выбудаваных сувязяў і адносін.
Захаванне манаполіі дзяржавы ў культурнай палітыцы. Па-ранейшаму і на ўзроўні нарматыўных дакументаў, і на ўзроўні арганізацыі дзейнасці дзяржава застаецца адзіным паўнапраўным суб’ектам для вызначэння напрамкаў развіцця.
Культура застаецца «на ўтрыманні» і ў баку ад рынкавых механізмаў. Канвенцыя ЮНЭСКА разглядае культуру як крыніцу грамадскага і эканамічнага развіцця, але пакуль беларуская сфера культуры з такой задачай не спраўляецца. Крокі ў гэтым кірунку робяцца толькі на ўзроўні недзяржаўных актараў, якія ва ўласнай практыцы ўкараняюць новыя схемы, мадэлі і ўяўленні аб культурных індустрыях. Дзяржаўная машына прытрымліваецца ранейшых уяўленняў, дзе культура з’яўляецца (затратнай) часткай сферы забеспячэння патрэб грамадзян.
Патэнцыял развіцця патрабуе ўзмоцненых укладанняў. Ацэнкі ўнутранага патэнцыялу развіцця сферы паказваюць, што ён знаходзіцца на мяжы вычарпання, бо не забяспечаны сістэмнай падтрымкай і ўзнаўленнем рэсурсаў.
Вонкавыя ўздзеянні мацней унутранага ўплыву. Сфера культуры Беларусі застаецца пад магутным замежным уплывам. Тут адыгрывае ролю як распаўсюд агульных глабальных тэндэнцый (масавае спажыванне, стандартызацыя, лічбавізацыя і даступнасць), так і адмысловы ўплыў культурнага зместу, вобразаў, ідэй і каштоўнасцяў постсавецкай прасторы, перш за ўсё, што імпартуюцца з Расіі.
Кіраванне рэсурсамі замест палітыкі. Адной з ключавых праблем, у пераадоленні якой пакуль не назіраецца прасоўвання, з’яўляецца праблема ажыццяўлення культурнай палітыкі. Сёння ў беларускай сферы культуры не назіраецца рэальнага дыялогу і раўнапраўнага ўзаемадзеяння розных груп і супольнасцяў.