Кітайская экспансія па беларускіх правілах

Чаму Мінск яе не баіцца, а спрабуе прыцягнуць.

Адносіны Беларусі і Кітая складана апісаць кароткай і адназначнай формулай. У іх ёсць расчараванні і асобныя поспехі, завышаныя чаканні і стабільна прыязны тон размовы. Але стаць новым «вялікім братам» Кітай для Беларусі відавочна не можа.
Яшчэ ў сярэдзіне 2000-х, калі адносіны Мінска з Масквой сталі штогод іскрыць спрэчкамі пра нафту і газ, у Беларусі задумаліся аб дыверсіфікацыі знешняй палітыкі і эканомікі. Тады і пачаўся росквіт беларуска-кітайскай дружбы. Кітай бачыўся Мінску камфортным партнёрам: краіна з вялікай і хутка растучай эканомікай, якая, у адрозненне ад Расіі, не замахваецца на беларускі суверэнітэт, і, у адрозненне ад Захаду, не патрабуе дэмакратычных рэформаў.
У 2005 годзе Беларусь абвясціла стратэгічны характар ​​адносін з Кітаем. Пекін трапятліва ставіцца да такіх фармулёвак і павысіў статус адносін з Мінскам да «стратэгічнага партнёрства» толькі праз восем гадоў. Гэты сімвалічны момант паказальны — Беларусь яшчэ не раз пакажа, што хоча ад гэтых адносін больш, чым Кітай гатовы даваць. Аднак сустрэчы і саміты на вышэйшым узроўні з тых часоў сталі рэгулярнымі. Усяго Лукашэнка быў у Кітаі 12 разоў.
Кітайскія інвестыцыі ў Беларусі вырашылі прыцягваць ўсур’ёз. Для гэтага пад Мінскам стварылі сумесны індустрыяльны парк (яго пазней назавуць «Вялікі камень») з ільготным падатковым рэжымам.
Але першы час прамых інвестыцый амаль не было, Кітай абмяжоўваўся звязанымі крэдытамі, якія трэба марнаваць на кітайскіх падрадчыкаў, іх жа тэхналогіі і працоўную сілу. Сёння Беларусь павінна Кітаю сумарна 3,3 млрд даляраў, гэта амаль 20% знешняга доўгу краіны.
Паралельна Мінск усімі сіламі пасылаў Пекіну сігналы аб тым, што хоча сябраваць. МЗС Беларусі рэгулярна выпускаў заявы пра тое, што прызнае Ганконг або Тайвань кітайскімі правінцыямі. Лукашэнка амаль заўсёды асабіста сустракаўся з кітайскімі чыноўнікамі і буйнымі бізнэсоўцамі, якія прыязджалі ў краіну. Пад гасцініцу «Пекін» аддалі адзін з самых маляўнічых участкаў у цэнтры Мінска. На табло ў менскім аэрапорце, акрамя ангглійскай і рускай, з’явіўся пераклад на кітайскую.

Сціплая аддача і гучныя правалы

У апошнія гады ўсё больш экспертаў загаварылі пра тое, што ўзровень рыторыкі і дэкларацый у адносінах Беларусі і Кітая абганяе рэальны прагрэс, асабліва ў эканоміцы.
Тавараабарот паміж дзвюма краінамі больш-менш стабільна рос апошнія 15 гадоў, і да 2018 года дасягнуў 3,7 млрд долараў. Але гэта было дасягнута коштам велізарнай адмоўнага сальда для Беларусі. Больш 3,2 млрд даляраў з аб’ёму гандлю за мінулы год — гэта кітайскі імпарт. І гэта пры тым, што Мінску ўдалося ў мінулым годзе павялічыць экспарт амаль на 30% за кошт новых пазіцый — у першую чаргу паставак малака.
Пры гэтым дыверсіфікацыя не асабліва і ўдалася. Доля Кітая ў знешнім гандлі Беларусі па-ранейшаму ў 10 разоў менш долі Расіі (4,9% і 49% адпаведна). А калі казаць толькі аб беларускім экспарце, то на Кітай і зусім прыходзіцца ўсяго 2%.
Шэраг гучных праектаў абгарнуліся не менш гучнымі скандаламі, якія падкрэслілі, што беларускія ўлады не збіраюцца зачыняць вочы на ​​павярхоўнае стаўленне кітайскіх падрадчыкаў да экалогіі і стандартаў працы
Тое ж датычыцца і кітайскіх інвестыцый. Нягледзячы на ​​асаблівую ўвагу на вышэйшым узроўні, льготы ў «Вялікім камені» і даволі прыкметны рост прамых інвестыцый у 2018 годзе (амаль да 190 млн даляраў), яны ўсё адно складаюць менш за 10% ад агульнага аб’ёму прамых замежных укладанняў у беларускую эканоміку.
У 2012 годзе карпарацыя «Сюань Юань» пачала будаваць завод па вытворчасці кардона недалёка ад горада Добруш. У 2015-м узбунтаваліся кітайскія рабочыя завода — яны пайшлі пешшу ў суседні абласны цэнтр Гомель, патрабуючы выплаты заробкаў за тры месяцы. Затым зацягнуліся тэрміны здачы аб’екта. У выніку беларускія ўлады скасавалі дамову з падрадчыкам, завод так і застаўся недабудаваны.
Яшчэ больш скандальная сітуацыя здарылася з заводам па вытворчасці цэлюлозы ў Светлагорску, пад будаўніцтва якога Кітай выдзеліў крэдыт ў 770 млн даляраў. Тэрміны яго запуску таксама ўвесь час мяняліся, але праблемы былі не толькі ў гэтым. Спачатку кітайскія падрадчыкі заклалі бракаваны кабель, потым смурод з прадпрыемства абурыў мясцовых жыхароў, якія выйшлі пратэставаць. Зусім нядаўна ў адным з цэхаў абваліўся дах.
У гэтай гісторыі беларускія ўлады доўга цягнулі і працягвалі працаваць з кітайскім падрадчыкам CAMCE. Але пасля таго, як на прадпрыемстве, па некаторых дадзеных, выявілі прыладу, якая магла выкарыстоўвацца для дыстанцыйных дыверсій, у 2019 годзе кантракт разарвалі.
Кітайскі генпадрадчык за сродкі кітайскага ж крэдыту будаваў і нашумелы акумулятарны завод пад Брэстам. Мясцовыя жыхары і актывісты больш за год пратэставалі супраць запуску гэтага прадпрыемства, баючыся выкідаў свінцу. У выніку ўлады сталі на бок незадаволеных, заводу не далі запусціцца з-за невыканання экалагічных нормаў, а супраць яго ўласнікаў завялі крымінальныя справы.
Зразумела, гэтыя кейсы — не паказчык усяго супрацоўніцтва Беларусі і Кітая. Але па іх відаць, што за валавымі лічбамі кітайскіх крэдытаў і інвестыцый часам хаваецца больш галаўнога болю, чым Мінск хацеў бы.

Беларусь усё роўна хоча больш

Нягледзячы на ​​асобныя няўдачы, Беларусь не спыняе спробаў завабіць кітайскіх партнёраў. Дзяржбанкі льготнымі крэдытамі падтрымалі куплю насельніцтвам беларуска-кітайскіх аўтамабіляў Geely. Завод па іх вырабе знаходзіцца ў Мінскай вобласці, і ў траўні 2019 гады ён нарэшце даў справаздачу аб першым прыбытку пасля некалькіх гадоў невыканання плана па продажах і крытыкі з вуснаў Лукашэнкі.
Асобныя дасягненні ёсць не толькі ў прамысловасці. У 2018 года краіны ўвялі бязвізавы рэжым для турыстычных паездак. У выніку за год колькасць кітайскіх турыстаў у Беларусі вырасла на 20%.
З нядаўніх часоў гісторыяй поспеху стала абароннае супрацоўніцтва. Не атрымаўшы ад Расіі сучасныя «Іскандэры», Беларусь у 2015 годзе распрацавала сваю сістэму залпавага агню «Паланэз» разам з Кітаем. З тых часоў Лукашэнкі з асаблівым гонарам падкрэслівае, што ў такім далікатным пытанні змог абысціся без Масквы. Ваенная дружба працягнулася нават на сімвалічным узроўні — кітайскія салдаты сталі маршыраваць у штогадовых парадах на Дзень незалежнасці Беларусі.
Мінск спрабуе дыверсіфікавацца за кошт Кітая і ў тым, што тычыцца фінансаў. У чэрвені 2019 года Мінфін Беларусі анансаваў, што звернецца ў кітайскі Банк развіцця па крэдыт у паўмільярда даляраў. Гэта адбылося пасля таго, як Масква па факце адмовілася вылучаць абяцаную пазыку на 630 млн даляраў, увязаўшы яе з паглыбленнем інтэграцыі Расіі і Беларусі.
Важна разумець, што цікавасць Кітая звязаная ў першую чаргу з транзітнай роляй Беларусі ў рамках ініцыятывы Пекіна «Адзін пояс — адзін шлях». 80% чыгуначных перавозак з Кітая ў ЕС ідуць праз беларускую тэрыторыю, гэта каля трох тысяч цягнікоў у год. Пакуль ва Украіне працягваецца канфлікт, стабільнасць у Беларусі працуе на яе транзітную прывабнасць для Кітая.
Але лагістычны цікавасць не азначае аўтаматычнай цікавасці да шырокіх інвестыцыяў. З пункту гледжання прагматычнага кітайскага бізнесу, Беларусь — маленькі рынак. Зайсці на прастору Еўразійскай эканамічнай саюза лёгка можна і праз суседзяў Кітая — Расію і Казахстан. Беларусь не можа стаць для Кітая і вакном у Еўрасаюз — у Мінска няма не тое што сур’ёзных гандлёвых пагадненняў з Бруселем, але пакуль нават сяброўства ў СГА.
Таму перад Беларуссю сёння стаіць не пагроза драпежнага кітайскага капіталу, а зусім зваротная праблема. Нягледзячы на ​​скандальныя эпізоды, Мінск хоча больш кітайскіх інвестыцый і больш экспарту ў Кітай, чым ёсць сёння. Беларуская ўлада не абараняецца ад кітайскай экспансіі, а спрабуе хоць неяк прыцягнуць яе.
Паводле Заўтра тваёй краіны