Чаму Канстытуцыя — гэта пастка

«Модная» тэма рэформы Асноўнага закона адцягвае ад галоўнага.

У кароткім выкладзе план выхаду з палітычнага крызісу, які ўлады Беларусі прэзентуюць свету, выглядае так: нацыянальны дыялог з нагоды змены Канстытуцыі, прыняцце новага больш «ліберальнага» Асноўнага закона, а пасля гэтага – правядзенне датэрміновых прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбараў.
Гэтая інфармацыя РБК па стане на раніцу 9 верасня не была афіцыйна пацверджана або аспрэчаная. Аднак фактам з'яўляецца тое, што аб канстытуцыйнай рэформе пастаянна кажа Аляксандр Лукашэнка, на яе зрабіў стаўку арыштаваны экс-прэтэндэнт на пасаду прэзідэнта Віктар Бабарыка і, што ўжо зусім цікава, аб гэтай перспектыве згадаў расейскі міністр замежных спраў Сяргей Лаўроў.
Мы цяпер для сцісласці нават не будзем абмяркоўваць механізм «нацыянальнага дыялогу», з якога Аляксандр Лукашэнка ўжо выключыў сваіх галоўных апанентаў. Спынімся толькі на тым, што вырашае Канстытуцыя сама па сабе.
НІ-ЧО-ГА!
Каб пераканацца ў гэтым дастаткова простага прыкладу. У снежні 1936 года была прынятая новая Канстытуцыя СССР, якая сярод іншага надавала савецкім грамадзянам дэмакратычныя правы: свабоду слова, сходаў, друку, шэсцяў і дэманстрацый, адпраўлення рэлігійнага культу, недатыкальнасць жылля і таямніцу перапіскі.
І адразу пасля ўвядзення ў дзеянне такога прагрэсіўнага Асноўнага закона ўлады ўчынілі вялікі тэрор. Ды і наогул наступныя паўстагоддзя кіравалі краінай жалезнай рукой.
Звернемся да больш свежых прэцэдэнтаў. Віктар Бабарыка высунуў ідэю (якая ужо, праўда, згубілася сярод маштабных падзей мінулага лета) рэферэндуму аб вяртанні да Канстытуцыі 1994 года. Зноў жа пакінем у баку рэалістычнасць гэтага праекта. Для пачатку проста задамося пытаннем: хіба тая версія асноўнага закона перашкодзіла Аляксандру Лукашэнку ўсталяваць цяперашні рэжым?
У 1996-м, згодна з тагачасным заканадаўствам, старшыню Цэнтральнай выбарчай камісіі прызначаў і звальняў Вярхоўны Савет. Але гэта ніяк не перашкодзіла Аляксандру Лукашэнку сілай выкінуць Віктара Ганчара з кабінета кіраўніка ЦВК і пасадзіць туды свайго «салдата» Лідзію Ярмошыну.
Цяпер да будучыні. Мала сумненняў у тым, што Лукашэнка перапіша Канстытуцыю так, як выгадна яму, а не дзеля ўсталявання дэмакратыі ў Беларусі. Але нават, калі ў новым Асноўным законе будуць разумна пераразмеркаваны паўнамоцтвы паміж галінамі ўлады, гэтая асобна ўзятая рэформа нічога не мяняе. Хай нават будзе выкананы яшчэ нідзе не зафіксаваны намер правесці датэрміновыя прэзідэнцкія і парламенцкія выбары. І што?
Механізм фармавання выбарчых камісій і допуску назіральнікаў да падліку галасоў у Канстытуцыі не прапісваецца. Значыць, і пры новай правесці іх можна гэтак жа сама як усе папярэднія на працягу чвэрці стагоддзя — намаляваўшы «элегантную перамогу» хоць Лукашэнку, хоць табурэтцы.
Нават цяперашні асноўны закон дэкларуе, да прыкладу, што «ніхто не павінен падвяргацца катаванням, жорсткаму, бесчалавечнаму альбо зневажальнаму яго годнасць абыходжанню або пакаранню». Гэта перашкодзіла «зверу» (вызначэнне гарадзенскага мэра Мечыслава Гоя) здзекавацца над затрыманымі падчас паслявыбарчых пратэстаў?
Ды і прама зараз мы бачым, як выконваецца, скажам, артыкул Канстытуцыі, які абвяшчае «свабоду сходаў, мітынгаў, вулічных шэсцяў, дэманстрацый і пікетавання». Прыхільнікі Лукашэнкі карыстаюцца ёй бесперашкодна, а праціўнікаў АМАП дубасіць па поўнай праграме.
Таму мяняць, у першую чаргу, неабходна існуючыя практыкі, а не тоненькую брашурку. Новая Канстытуцыя мае сэнс толькі ў комплексе — і гэта галоўнае! — з цэлым шэрагам практычных пераўтварэнняў.
А вышэйзгаданы план у цяперашнім выглядзе толькі дае магчымасць Лукашэнку выйграць час. Прапанову мяняць Канстытуцыю на фоне тварыцца бязмежжа – гэта пастка, у якую ўлады спрабуюць злавіць і частку незадаволеных беларусаў, і заходніх палітыкаў, не цалкам якія ўяўляюць сабе, як тут у нас што ўладкавана.
Рэформу Асноўнага закона можна і трэба абмяркоўваць, але перад гэтым, як мінімум, неабходна спыніць гвалт у дачыненні да апанентаў улады і блакаванне дзясяткаў незалежных медыя. А размова на гэтую тэму ў сітуацыі, калі кіраўнік дзяржавы называе незадаволеных грамадзян «пацукамі» і заахвочвае збіццё мірных дэманстрантаў, выглядае здзекам са здаровага сэнсу.
Паводле udf.by