Каментар: Імітацыя лібералізацыі ў абмен на крэдыты

 Беларускія ўлады задумаліся аб увядзенні інстытута амбудсмэна. Але далей дэкларацый справа не пойдзе, пакуль Мінск не пачне мадэрнізацыі ўсёй палітычнай сістэмы, якой чакае Захад, лічыць Наталля Макушына.



Улады Беларусі вырашылі абмеркаваць тэму ўвядзення інстытута амбудсмэна. Нацыянальны цэнтр заканадаўства і прававых даследаванняў (НЦЗПИ) пры адміністрацыі прэзідэнта Беларусі накіраваў беларускім праваабаронцам ліст з прапановай выказацца адносна магчымай дзейнасці ў краіне упаўнаважанага па правах чалавека.
Але для паляпшэння сітуацыі Мінск павінен заявіць аб мадэрнізацыі ўсёй палітычнай сістэмы, якой чакае ад яго Еўрасаюз. У адваротным выпадку абмеркаванне важнай праблемы стане толькі шырмай, за якой хаваецца элементарная неабходнасць выбіць заходнія крэдыты.
З чыстага ліста
Пасля вераснёўскіх парламенцкіх выбараў Мінск робіць відавочныя спробы паўтарыць поспех паляпшэння адносін з Захадам 2008-2010 гадоў. Прычына простая - пры самых цёплых адносінах з Крамлём без супрацоўніцтва з ЕС, гэта значыць, без інвестараў і крэдытаў з Захаду Беларусі не абысціся.
Гэтым тлумачыцца рыторыка высокіх беларускіх чыноўнікаў аб магчымасці ўвядзення пасады амбудсмэна, аб узмацненні ролі палітычных партый і трансфармацыі выбарчай сістэмы, а таксама аб далейшым развіцці мясцовага самакіравання. Аб мясцовай уладзе, як аб аснове дэмакратыі, заявіў нават Аляксандр Лукашэнка, які прызнаў сябе дыктатарам.
Пры ўмове вызвалення палітвязняў, існаванне якіх таксама пацвердзіў беларускі прэзідэнт, - у Беларусі будуць пазначаны ўсе прыкметы лібералізацыі, якой чакае Еўрасаюз. Іншая справа, наколькі шчыры Мінск у жаданні пачаць "жыццё з чыстага ліста".
Бясконцая гісторыя
Сцвярджэнне інстытута ўпаўнаважанага па правах чалавека ў Беларусі магло б стаць пацверджаннем сур'ёзнасці намераў уладаў, калі б ад дэкларацый ўлады перайшлі да справы. Выклікае сумневы толькі тое, як, у адрозненне ад Бруселя, уяўляе Мінск працэс дэмакратычных пераўтварэнняў. У Беларусі кажуць аб "неабходнасці павольнага шляху" усе 18 гадоў, якія трымае ўладу Лукашэнка.
Прыкладна столькі ж па часе агучваецца і тэма беларускага амбудсмэна, пра якую пастаянна нагадваюць праваабарончыя арганізацыі. Але распрацоўка заканадаўства была прыпыненая яшчэ ў пачатку 90-х гадоў на ўзроўні праекта. З тых часоў ўзровень рэпрэсій адносна грамадзянскай супольнасці, апазіцыйных палітычных партый і незалежных СМІ толькі ўзрастае.
Тым больш цяжка ўявіць, каб праваабаронцы пагадзіліся абмяркоўваць з уладамі фармат інстытута амбудсмэна, у той час як у зняволенні знаходзіцца кіраўнік праваабарончага цэнтра "Вясна" Алесь Бяляцкі, асуджаны на чатыры з паловай гады па абвінавачванні ў нявыплаце падаткаў, а на самай справе - за праваабарончую дзейнасць.
Хто ўпаўнаважыць упаўнаважанага
Для эфектыўнай працы амбудсмэна, якому можна будзе наўпрост паскардзіцца на беларускую дзяржаву, патрабуецца палітычная воля на змену стасункаў усіх галін ўладнай сістэмы - заканадаўчай, судовай і выканаўчай. І ў першую чаргу, абмежаванне паўнамоцтваў прэзідэнта, які фактычна аднаасобна кіруе ўладнай вертыкаллю і можа ў адпаведнасці з змененым заканадаўствам яшчэ доўга займаць сваю пасаду. Гэта значыць, для захавання правоў чалавека Аляксандр Лукашэнка павінен будзе сам выступіць за абмежаванне сваёй улады. Пакуль нішто не ўказвае на такое развіццё падзей.
У сувязі з гэтым сам факт з'яўлення ліста НЦЗПІ пры адміністрацыі прэзідэнта да праваабаронцаў наконт пасады амбудсмэна ў Беларусі выклікае хутчэй здзіўленне, чым аптымізм. Бо літаральна нядаўна Лукашэнка заявіў, што праваабарончыя функцыі цалкам можа выконваць і пракуратура. З такой кашай у галаве вышэйшых чыноўнікаў дзейсны інстытут упаўнаважанага па правах чалавека будзе пабудаваны яшчэ не хутка.
Без карэннай ломкі дзяржаўнага ладу заявы беларускай улады аб будучых зменах больш паходзяць на выбудоўванне сістэмы кіраванай дэмакратыі, па прыкладзе Расіі. Падтрымка Лукашэнкам мясцовага самакіравання дае надзею чыноўнікам сярэдняга звяна не столькі спрыяць прыцягненню інвестараў, колькі асабістаму ўдзелу ў прыватызацыі ў рэгіёнах. У звязку з уладным апаратам ўжо ўступілі ручныя прафсаюзы і грамадскія арганізацыі. Такую ж ролю беларускі рэжым рыхтуе кіраваным партыям і высокапастаўленаму чыноўніку-амбудсмэну.