Палігон супраць хваста

Найважнейшым індыкатарам заняпаду персаналісцкіх рэжымаў з’яўляецца пераход ад пытання «Калі не ён, дык хто?» да сцвярджэння: «Хто заўгодна, толькі не ён!».

0_wu1brpoh62aawzgn.jpg

Мой працоўны дзень пачынаецца з сайта finam.ru, на якім у рэжыме рэальнага часу можна адсочваць дынаміку біржавых індэксаў і іншыя сусветныя эканамічныя макрапаказчыкі. Мяне цікавіць выключна нафта — і не таму, што я спрабую падзарабіць, спекулюючы нафтавымі ф’ючарсамі. Зусім не. Калі б маленькі сын (унук) да мяне прыйшоў і спытаў малеча: «Што такое ф’ючарсы і з чым іх ядуць?», то даць ясны адказ я б не змог.

Тым не менш залежнасць беларускай мадэлі — а значыць, і сваю асабістую залежнасць, — ад дынамікі кошту «чорнага золата» мне растлумачыць нескладана. Здабываючы ўласнай нафты каля 1,6 мільёна тон на год, рэспубліка-партызанка можа смела прэтэндаваць на званне нафтавай дзяржавы (petro state).

У першым квартале 2021 года Беларусь здабыла 0,6 мільёна тон нафты, а экспартавала 2,5 мільёна тон нафтапрадуктаў. Чаму я не прыводжу актуальнейшыя лічбы? Таму што, пачынаючы з чэрвеня, Нацыянальны статыстычны камітэт больш не публікуе інфармацыю, звязаную з імпартам/экспартам нафты і нафтапрадуктаў. І гэта правільна. Менш ведаеш — лепш спіш. У сваю чаргу, моцны сон — аснова сацыяльнай стабільнасці.

Усё завязана на ўсё, і ўсё залежыць ад усяго. Якія б праблемы, напрыклад, ні абмяркоўвалі амерыканскія кангрэсмены, рана ці позна іх рашэнні адгукнуцца і ў нас.

19 лістапада на сайце «Эхо Москвы» чытаю: «У Кангрэс ЗША ўнесеная рэзалюцыя, якая зробіць Расію краінай-ізгоем нават больш за Беларусь...» Пра што гаворка? Пра непрызнанне Уладзіміра Пуціна прэзідэнтам Расіі пасля 2024 года. Такую рэзалюцыю яшчэ трэба прыняць, але сам факт унясення кажа пра многае. Хто сёння здольны ўцямна растлумачыць яе наступствы для Расіі і для Беларусі?


Блізкія значэнні

Маса — мера інерцыі. Гэта ісціна знаёмая кожнаму школьніку. На мове рэкламшчыкаў яе перадае слоган: «Памер мае значэнне». Маса і памер маюць значэнне і ў сацыяльных працэсах.

У артыкуле прафесара Еўрапейскага ўніверсітэта Санкт-Пецярбурга Рыгора Голасава «Ад пост-дэмакратыі да дыктатуры: кансалідацыя электаральнага аўтарытарызму ў Расіі» чытаем: «Прыняцце паправак да Канстытуцыі ў 2020 г. і думскія выбары 2021 г. сталі важнымі вехамі кансалідацыі аўтарытарнага рэжыму ў Расіі. Адметнасць расійскага аўтарытарызму — тое, што з пункту гледжання паходжання гэты рэжым з’яўляецца постдэмакратыяй, г.зн. вынікам перараджэння «дэфектнай дэмакратыі» ў аўтарытарызм».

Гэта колькі ж гадоў нашым усходнім калегам па няшчасці спатрэбілася для такога перараджэння? Незразумела, з якога года пачынаць адлік, але калі з расстрэлу Ельцыным парламента ў 1993-м, дык не менш 28 гадоў!

У Беларусі на момант распаду СССР пражывалі 10 мільёнаў чалавек, у Расіі — 150 мільёнаў. Адлегласць, якая аддзяляе «дэфектную дэмакратыю» ад кансалідаванага аўтарытарызму, мы пераадолелі за два гады (стартавалі ў 1994-м, фінішавалі ў 1996 г.).

Зраблю два простыя разлікі: 150 : 10 = 15; 28 : 2 = 14. Блізкія значэнні, пагадзіцеся. Маса — мера інерцыі. Памер мае значэнне.

Мне неаднаразова даводзілася чытаць пра тое, што Расія выкарыстоўвае Беларусь у якасці выпрабавальнага палігону для адпрацоўкі сваіх сацыяльна-палітычных ноу-хау. Спрэчная думка. Яе ногі растуць з папулярных у народзе канспіралагічных тэорый. Народ яны прыцягваюць сваёй простай.

Не менш папулярная і тэорыю хваста, які нібыта віляе сабакам. Аднак на практыцы часам складана вызначыць, якая з краін — палігон, а якая — хвост. Скаваныя адным цывілізацыйным ланцугом, Беларусь і Расія, нібы персанаж з Тэрмінатара-2, здольныя ўвайсці ў адзін з пералічаных вобразаў унутры Саюзнай дзяржавы.

Сапраўдная прычына паралельнасці працэсаў палягае ў агульнасці культур. Саюзная дзяржава паўстала не паводле прыхамаці так званых «нацыянальных лідараў». Большасць беларусаў былі і застаюцца прыхільнікам цеснага саюза з Расіяй, што не выключае жадання «жыць у сваёй кватэры».


Новы Голем

Расіянам, якія спецыялізуюцца на прадказаннях, рэкамендую больш уважліва сачыць за падзеямі ў Беларусі. У сваю чаргу, тым, хто спрабуе дакапацца да сутнасці таго, што адбываецца ў Беларусі, варта не проста час да часу праглядаць, а стала чытаць працы расійскіх калегаў.

У «нашай Расіі», у адрозненне ад Беларусі, яшчэ захаваліся калектывы і асобныя высакакласныя спецыялісты, якія займаюцца гуманітарнымі даследаваннямі. Вынікі даследаванняў не трымаюцца ў таямніцы. Каб з імі пазнаёміцца, дастаткова мець кампутар, падключаны да інтэрнэту.

Звернемся да апошняй тэндэнцыі, якая выявілася на парламенцкіх выбарах у верасні 2021 года. У падрыхтаваным Фондам ліберальнай місіі зборніку публікацый «Новая рэальнасць Крэмль і Голем. Што кажуць вынікі выбараў аб сацыяльна-палітычнай сітуацыі ў Расіі», чытаем: «Галоўным — і збольшага парадаксальным — феноменам мінулых выбараў стала тое, што, падавіўшы несістэмную апазіцыю “справа”, пазбавіўшы яе арганізацыйных магчымасцяў і рычагоў уплыву на зыход выбараў, Крэмль сутыкнуўся з пагрозай кансалідацыі пратэстных настрояў на іншай палітычнай платформе».

Галем — гліняны волат, якога, паводле легенды, стварыў праведны рабін Лёў для абароны яўрэйскага народа. Яго ролю ў верасні адыграла КПРФ, якая атрымала рэальна (пасля ачысткі ад фальсіфікацый) 25%, а не 19% галасоў, у той час як вынік «Адзінай Расіі» быў скарэктаваны з 32% да 49,8%.

Зноў звярнуся да цытавання: «Па сутнасці, новы Голем на базе КПРФ, — гэта пагроза фарміравання “другой большасці”, расшчаплення “традыцыйнай большасці” на дзве часткі — лаяльную і нелаяльную. < ... > Гэта звязана, аднак, як паказвае аналіз, не столькі з узмацненнем “правай апазіцыі”, колькі са стратай рэжымам надзейнай апоры ў “ядзерным” электараце».

Вось такія пірагі з кацянятамі. Найважнейшым індыкатарам заняпаду персаналісцкіх аўтарытарных/таталітарных рэжымаў з’яўляецца пераход ад сакраментальнага пытання «Калі не ён, дык хто?» да рашучага сцвярджэння: «Хто заўгодна, толькі не ён!»

У Расіі гэты пераход, як паказаў адносны поспех КПРФ на думскіх выбарах, знаходзіцца на пачатковай стадыі. Не заўважаць яго ўжо нельга, але і разлічваць на лавінападобнае развіццё не даводзіцца. Усяму свой час. Маса, нагадаю, з’яўляецца мерай інерцыі.