Чэ Гевара: Разбурым міфы пра героя-рэвалюцыянера

У 95-ю гадавіну з дня народзінаў Эрнэста Чэ Гевары зірнём на шэраг міфаў, якія трывала замацаваліся за камуністычным змагаром. Рэальнасць сведчыць пра адваротнае. Змагар за свабоду стварыў на Кубе бедны канцлагер.

Абаронца бедных

Гэты папулярны міт малюе вобраз рамантычнага, самаахвярнага героя, вобраз, створаны на незьлічоных плякатах і футболках. Рэальнасьць, аднак, менш глямурная і значна больш складаная.

Чэ Гевара, хоць і бясспрэчна харызматычны, нёс ідэі, якія былі адзначаныя дактрынай радыкальнага камунізму. Яго бачаньне роўнасьці і дабрабыту грунтавалася на ідэалёгіі, якая часта прыводзіла да эканамічнай нестабільнасьці і цяжкасьцяў тых самых людзей, якім ён меў намер дапамагаць.

Калі Гевара быў міністрам прамысловасьці Кубы, ён курыраваў амбіцыйныя пляны, ськіраваныя на трансфармацыю кубінскай эканомікі. Выступаў за нацыяналізацыю прамысловасьці і канец прыватнай уласнасьці. Аднак наступствы ня сталі раем для працоўных, як мог сабе ўявіць Гевара. Замест гэтага яны прывялі да эканамічнай стагнацыі, дэфіцыту харчаваньня і зьніжэньня ўзроўню жыцьця шматлікіх звычайных кубінцаў.

Пэўная іронія праглядаецца ў выніку эканамічных рашэньняў Гевары. Палітыка Гевары ўрэшце пагоршыла цяжкае становішча, зь якімі сутыкнуліся грамадзяне Кубы. Грандыёзныя прамысловыя праэкты, якія ён плянаваў, у значнай ступені не змаглі рэалізавацца, у той час як сельскагаспадарчая вытворчасьць пацярпела ад новых камуністычных сістэмаў земляробства, што прывяло да дэфіцыту ежы.

Вялікі лідэр

Яго часта бачаць як майстра-стратэга і ўмелага камандзіра, які кіруе сваімі войскамі не горш за Аляксандра Македонскага.

Рэпутацыя Гевары як лідэра ў значнай ступені пабудаваная на яго ролі ў Кубінскай рэвалюцыі. Тым ня менш, тактыка, якую ён выкарыстаў, была часам неабдуманай і не заўсёды пасьпяховай.

Магчыма, больш паказальнымі былі пазьнейшыя намаганьні Гевары пасьля Кубінскай рэвалюцыі. Ён прагнуў экспартаваць рэвалюцыйную мадэль і распачаў місіі па распальваньні падобных паўстаньняў у іншых частках сьвету. У Конга, а потым у Балівіі Гевара імкнуўся паўтарыць кубінскі досьвед, але вынікі былі далёкія ад посьпеху.

У Конга яго ідэалізм сутыкаўся з рэальнасьцю на месцах. Нягледзячы на ​​месяцы намаганьняў місія Чэ Гевары скончылася правалам, у выніку чаго ён адмовіўся ад гэтай авантуры і вярнуўся на Кубу.

А ў Балівіі міт пра Гевару як пра вялікага лідэра быў найбольш рэзка аспрэчаны. Яго партызанскі паход характарызаваўся шэрагам стратэгічных і тактычных памылак. Ён няправільна зразумеў палітычны ляндшафт, пераацаніў гатоўнасьць мясцовых жыхароў паўстаць і недаацаніў магчымасьці балівійскіх вайскоўцаў і іх амэрыканскіх дарадцаў. Кампанія скончылася яго захопам і расстрэлам.

Змагар за свабоду

Культавая фатаграфія Чэ, на якой ён глядзіць удалячынь, у берэце, упрыгожаным зоркай, зьяўляецца эмблемай непакорлівага паўстанца, які супрацьстаіць прыгнёту.

Чэ Гевара, нягледзячы на тое, што яго называлі змагаром за свабоду, граў ключавую ролю ва ўсталяваньні рэжыму, які быў зусім не свабодным. Пасьля пасьпяховага зрынаньня ўрада Батысты новы кубінскі рэжым з Геварай у ліку яго лідэраў стварыў аднапартыйную дзяржаву, якая жорстка абмежавала індывідуальныя свабоды і здушыла іншадумства.

Чэ Гевара быў адказным за вязьніцу ў крэпасьці Ля Кабанья ў першыя дні праўленьня Фідэля Кастра. Гевара кіраваў судамі і пакараньнямі сьмерцю шматлікіх асобаў, якіх лічылі ворагамі рэвалюцыі. Суды часта адбываліся ў спрошчаным парадку і не мелі асноўных прынцыпаў правасуддзя. Гэта было вельмі далёка ад ідэалаў свабоды і справядлівасьці, за якія Гевара нібыта змагаўся.

Напрыклад, 12 студзеня 1959 году быў праведзены паказальны суд над 72 асобамі, абвінавачанымі ў «ваенных злачынствах». Калі абаронца пачаў абвяргаць сцьвярджэньні абвінавачаньня, старшыня Рауль Кастра заявіў: «Калі адзін вінаваты, вінаватыя ўсе. Яны прысуджаюцца да расстрэлу!» Усе 72 былі расстраляныя.

Апэляцыйны трыбунал, старшынёй якога быў сам Чэ, не адмяніў ніводнага прысуду за ўвесь час.

Больш за тое, пад сьцягам ідэалягічнай чысьціні новы рэжым зьнішчыў свабоду слова і свабоду друку. Інтэлектуалы, мастакі і ўсе, хто адважваўся выказваць іншыя думкі, сутыкаліся з цэнзурай, запалохваньнем і турэмным зьняволеньнем.

Чэ Гевара таксама меў значную ролю ў стварэньні працоўных лягераў на Кубе, дзе людзей, якія лічыліся «непажаданымі», прымушалі працаваць. Гэтыя лягеры, прызначаныя для «перавыхаваньня» і «выпраўленьня» сваіх зьняволеных, зьяўляюцца змрочным напамінам пра змагара за свабоду Чэ.

Вялікі эканаміст

Такое меркаваньне нарадзілася ў сувязі зь яго пасадамі кіраўніка Цэнтральнага банку Кубы, а потым і міністра прамысловасьці.

Як гарачы марксіст Чэ Гевара быў моцным прыхільнікам цэнтралізаванага плянаваньня. Ён уяўляў сабе эканоміку, дзе вытворчасьць і разьмеркаваньне кантралююцца дзяржавай. Ён зьбіраўся ліквідаваць клясавыя дыспрапорцыі, зьвязаныя з капіталізмам. Эканамічнае бачаньне Гевары ня мела разуменьня дынамікі рынку і прынцыпаў эканомікі.

Падчас знаходжаньня на пасадзе міністра прамысловасьці Гевара праводзіў палітыку, якая нацыяналізавала ключавыя сектары кубінскай эканомікі. Камуністы спадзяваліся, што дзяржаўны кантроль прывядзе да больш эфектыўнага разьмеркаваньня рэсурсаў і эканамічнага росту. Рэальнасьць, аднак, паказала адваротнае. Ліквідацыя рынкавых стымулаў падарвала інавацыі і прадпрымальніцтва, што прывяло да эканамічных цяжкасьцяў для кубінцаў.

Самай значнай крытыкай эканамічнага плянаваньня Гевары была яго спроба адмяніць грашовыя стымулы на карысьць «маральных стымулаў». Ён лічыў, што працоўных павінна матываваць іх прыхільнасьць да рэвалюцыі, а не асабістая выгада.

Эфектыўны вайсковец

Вобраз Чэ Гевары, ваеннага тактыка, які бясстрашна вядзе сваіх людзей насуперак непераадольным цяжкасьцям, глыбока ўвайшоў у народную культуру.

Нягледзячы на несумненную мужнасьць Гевара ня меў ваеннай падрыхтоўкі. Яго партызанская тактыка, хоць і была эфектыўнай ва ўнікальным кантэксце Кубінскай рэвалюцыі, апынулася непасьпяховай у іншых месцах. Бачаньне Гевары глябальнай партызанскай вайны часта грэбавала нюансамі і асаблівасьцямі, што прыводзіла да фатальных пралікаў.

Нідзе гэта не было так відавочна, як у яго кампаніі ў Балівіі. Нават час, праведзены ў Конга, дзе ён спрабаваў навучаць мясцовых партызанаў, паказаў яго абмежаваньні як ваеннага лідэра. Яго намаганьні скончыліся беспарадкамі і правалам, а сам Гевара выказваў расчараваньне адсутнасьцю дысцыпліны і адданасьці байцамі.

Эрнэста Чэ Гевара выступаў нават у ААН. У 1964 годзе ён заявіў з трыбуны: