Калі праўда на тваім баку: як Ізраіль зьнішчыў ворагаў у шасьцідзённай вайне

У 1967 годзе Блізкі Ўсход стаяў на парозе канфлікту, які назаўсёды ўвойдзе ў яго гісторыю: Шасьцідзённай вайны. Гэта імклівае, але істотнае ваеннае мерапрыемства не ўзьнікла раптоўна. Гэта была кульмінацыя няўстойлівага кактэйлю з тэрытарыяльных спрэчак, ідэалягічных сутыкненьняў і геапалітычных амбіцыяў, якія насьпявалі з моманту стварэньня Ізраіля ў 1948 годзе. Пяць арабскіх краінаў супраць Ізраіля.

Перадумовы

Пасьля араба-ізраільскай вайны 1948 года нараджэньне дзяржавы Ізраіль стала рэальнасьцю, якую шматлікія арабскія краіны з цяжкасьцю пераварылі. Перад абліччам бязьлітасных баявых дзеяньняў Ізраіль быў вымушаны ўмацавацца. Разам з тым ён стварыў непахісную абарону перад абліччам антаганізму з боку суседзяў.

У пачатку 1960-х наступіў неспакойны спакой. Ізраіль, маладая нацыя, вяла барацьбу за выжываньне сярод варожага асяродзьдзя. Народы вакол яго, калісьці тэрыторыі былой Асманскай імпэрыі, а зараз такія краіны, як Эгіпет, Сірыя і Ярданія, жылі глыбокай укаранёнай варожасьцю да габрэйскай дзяржавы. Арабскія лідары на чале з эгіпецкім Абдэль Насэрам паабяцалі аднавіць арабскі гонар і годнасьць. Ізраіль быў перашкодай на шляху да гэтага.

Непасрэднымі прычынамі Шасьцідзённай вайны былі рэгулярныя ўварваньні на тэрыторыю Ізраіля і частыя сутыкненьні ўздоўж яго межаў. Сітуацыя пагоршылася, калі Сірыя паспрабавала адвесьці вярхоўі ракі Ярдан, пагражаючы жыцьцёва істотнай крыніцы вады для Ізраіля.

Эгіпецкі лідар Насэр распачаў шэраг дзеяньняў, якія павялічылі напружанасьць. Ён запатрабаваў ад надзвычайных сіл Арганізацыі Аб'яднаных Нацый выйсьці з Сінайскай паўвыспы, а затым, груба парушаючы міжнароднае права, блякаваў Тыранскі праліў, такім чынам ён адрэзаў паўднёвы ізраільскі порт Эйлат. Гэтыя дзеяньні былі раўназначныя аб'яве вайны, і яны загналі Ізраіль у кут.

У гэты крытычны момант Злучаныя Штаты, галоўны хаўрусьнік Ізраіля, былі ўцягнутыя ў вайну ў В'етнаме і не маглі прапанаваць істотнай падтрымкі, акрамя выказваньня дыпляматычнай заклапочанасьці. Па сутнасьці, Ізраіль застаўся сам-насам перад тварам экзістэнцыяльнай пагрозы.

Габрэйская дзяржава кіравалася жаданьнем выжыць і жаданьнем прадухіліць раптоўны напад. Ізраіль вырашыў нанесьці прэвентыўны ўдар. 5 чэрвеня 1967 года ізраільскія ваенна-паветраныя сілы нанеслі ўдар па Эгіпту, што паклала пачатак Шасьцідзённай вайне.

Дзень першы

На сьвітаньні 5 чэрвеня 1967-га, у панядзелак, камандаваньне Арміі абароны Ізраіля (ЦАХАЛ) завяршыла распрацоўку пляну. Пад кодавай назвай «Апэрацыя Фокус» мэта была наступнай: прэвентыўны ўдар па назапашаных ваенна-паветраных сілах іх галоўнага праціўніка — Эгіпта.

Ізраільская выведка выявіла ўнікальную заканамернасьць. Кожную раніцу ВПС Эгіпта праводзілі трэніровачныя палёты, пасьля якіх пілоты прызямляліся для сьняданку і разбору палётаў. Радарныя сыстэмы ў гэтыя моманты працавалі на мінімальнай магутнасьці. Менавіта падчас гэтага зацішша, калі ў эгіпецкім небе не было зьнішчальнікаў і радыёлакацыйнае назіраньне было слабым, Ізраіль плянаваў нанесьці ўдар.

Выкананьне было шыкоўным. А 7:45 раніцы практычна ўвесь баявы склад ВПС Ізраіля, які налічвае каля 200 самалётаў, узьняўся ў неба.

Калі эгіпецкія пілёты вярталіся на базу, ізраільскія самалёты пачалі першую хвалю нападаў. Іх мэты былі старанна абранымі: аэрадромы і ўзьлётна-пасадачныя палосы, каб спыніць рух любога самалёта, які ўсё яшчэ знаходзіцца на зямлі, што зрабіла ВПС Эгіпта бездапаможнымі. Да 12:15, усяго праз пяць гадзінаў пасьля ўзьлёту першага ізраільскага самалёта, ВПС Эгіпта былі ў руінах. Больш за 300 яго самалётаў, аснова ваеннай моцы Эгіпта, ляжалі скамечаным мэталам на асфальце.

Тым ня менш дзень рашучых дзеяньняў Ізраіля быў далёкі ад завяршэньня. Неўзабаве пасьля разгрому ВПС Эгіпту ізраільскія самалёты нанеслі ўдары па ВПС Ярданіі, Сірыі і Ірака, каб таксама спаралізаваць іх ваенны патэнцыял.

Жорсткія бітвы ішлі ў сектары Газа і на Сінайскай паўвыспе, калі ізраільскія сухапутныя войскі пад прыкрыцьцё сваёй авіяцыі ціснулі на эгіпецкія войскі.

Дзень другі

Ізраіль дасягнуў панаваньня ў паветры ў першы дзень, што зрабіла аб'яднаныя арабскія ваенна-паветраныя сілы практычна неэфектыўнымі. Гэта дазволіла Арміі абароны Ізраіля засяродзіцца на наземным наступе 6 чэрвеня, у першую чаргу супраць Эгіпта.

ЦАХАЛ пад кіраўніцтвам дывізіі генэрала Арыэля Шарона, будучага прэм’ера Ізраіля, пачаў наземны штурм моцна ўмацаванага каля стратэгічнай крэпасьці Абу-Агейла. Эгіпцяне мелі перавагу ўмацаваных пазыцыяў.

Да раніцы 7 чэрвеня, пасьля інтэнсіўнай ночы баёў, ЦАХАЛ здолела абысьці з флянгу, акружыць і цалкам разграміць эгіпецкія войскі ў Абу-Агейле, што стала значным прарывам, які адкрыў шлях для хуткага наступу на Сінайскую паўвыспу.

Адначасова Ізраіль ішоў наперад і на іншым фроньце. Аперацыі першага дня зрабілі ВПС Ярданіі неэфектыўнымі. Аднак кароль Ярданіі Хусэйн адмовіўся прыслухацца да папярэджаньняў Ізраіля трымацца далей ад канфлікту, і такім чынам адчыніў новае поле бітвы. Ізраільскія войскі пачалі наступ на Заходні бераг ракі Ярдан і Ўсходні Ерусалім, якія тады знаходзіліся пад кантролем Ярданіі.

У бітве адбываліся жорсткія баі ад дома да дома ў гарадах Джэнін, Калькіля і Тулькарм. Да канца дня ўсе тры гарады былі пад кантролем Ізраіля.

У гэты другі дзень вайны мэты Ізраіля сталі больш зразумелымі: не толькі ліквідаваць непасрэдную пагрозу, але і зьмяніць геапалітычны ляндшафт шляхам захопу тэрыторый, якія можна было б выкарыстоўваць у якасьці разьменнай манэты ў будучых перамовах.

Дзень трэці

Напярэдадні ізраільскія войскі атрымалі значныя перамогі супраць Эгіпта і Ярданіі. На трэці дзень ізраільскія бранятанкавыя дывізіі прасунуліся наперад на Сінайскай паўвыспе, у той час як бітвы ішлі ў Ерусаліме і на ярданскім фроньце.

Пасьля перамогі ў Абу-Агейле Армія абароны Ізраіля рушыла наперад. Гарады Эль-Арыш, Бір-Лахфан і Джэбель-Лібні ўпалі пад ударамі атакаў Арыэля Шарона і Аўрама Ёфэ.

Аднак найбольш драматычныя і эмацыйна насычаныя падзеі дня разгортваліся за сотні кілямэтраў на паўночны ўсход. У Ерусаліме барацьба за горад, які мае невымернае значэньне для габрэяў, хрысьціян і мусульманаў, дасягнула кульмінацыі.

Пасьля двух дзён жорсткіх баёў ізраільская брыгада пачала штурм Старога горада, які кантраляваўся Ярданіяй. Бітва была напружанай, але да позьняй раніцы ізраільскія дэсантнікі дасягнулі Сьцяны Плачу, рэшткаў старажытнага Другога габрэйскага храма і аднаго з самых сьвятых месцаў юдаізму. Момант быў кранальны. «Храмавая гара ў нашых руках», — прамовіў кіраўнік брыгады Гур па радыё.

Тым часам на паўночным фронце ў першыя два дні вайны было адносна спакойна. Але гэта зьмянілася. Сірыя абстрэльвала ізраільскія паселішчы з узвышша Галянскіх вышыняў. Ізраіль зьвярнуў увагу на гэты фронт. Ізраільскія ВПС пачалі баявыя дзеяньні супраць ВПС Сірыі, чым і падрыхтавалі глебу для наземнага наступу, які рушыў усьлед.

Напрыканцы трэцяга дня Сінай адкрываўся перад Арміяй абароны Ізраіля, Ерусалім быў узьяднаны пад кантролем Ізраіля, была падрыхтаваная глеба для барацьбы з Сірыяй.

Дзень чацьверты

Да канца дня Суэцкі канал быў у поле зроку ізраільскай арміі.

Тым часам у Міжземным моры разгортвалася марская бітва. Ізраільскі флот, які толькі зараджаўся, уступіў у бой з ваенна-марскімі сіламі Эгіпта. Перамога забясьпечыла Ізраілю кантроль над водамі Усходняга Міжземнамор'я.

Тым ня менш дзень не абышоўся без мінусаў. Адбылася трагічная памылка, якая будзе адгукацца яшчэ доўгія гады. Амэрыканскі выведвальны карабель USS Liberty, які плыў у міжнародных водах каля Сінайскай паўвыспы, выпадкова стаў мішэньню ізраільскіх сілаў, якія прынялі яго за варожае судна. Інцыдэнт прывёў да сьмерці 34 амэрыканцаў. Ізраіль пазьней афіцыйна прынёс выбачэньні.

На Галянскіх вышынях было горача. З гэтых вышыняў Сірыя гадамі абстрэльвала паўночныя населеныя пункты Ізраіля. Цяпер, калі Сінай і Заходні бераг знаходзіліся пад кантролем, Ізраіль пачаў пераключаць сваю ўвагу на гэтую паўночную пагрозу. Ізраільскія сілы падрыхтаваліся да жорсткай бітвы.

Дзень пяты

У першыя гадзіны гэтага дня ізраільскія войскі пачалі наступ на Галянскія вышыні. Моцна ўмацаваныя пазыцыі, якія ўтрымлівала рашучая сірыйская армія, прадстаўлялі вялізную праблему.

Першапачаткова ізраільскія сілы сутыкнуліся з жорсткім супрацівам сірыйскіх абаронцаў. Але дух ЦАХАЛа застаўся нязломленым. Увесь дзень і да ночы ішоў бой.

Тым часам далёка на поўдні, на Сінаі, ізраільскія войскі замацоўвалі свае посьпехі. Вялікая пустынная паўвыспа цяпер знаходзілася пад кантролем Ізраіля, а армія стаялі ўздоўж усходняга берага Суэцкага канала.

Арганізацыя Аб'яднаных Нацый нястомна працавала над спыненьнем агню. Аднак, разумеючы стратэгічную неабходнасьць Галянскіх вышыняў, Ізраіль быў поўны рашучасьці працягваць там апэрацыі. Нягледзячы на ўзмацненьне міжнароднага ціску, ізраільскія войскі працягвалі ўласны націск.

Дзень шосты

Дзень пачаўся з працягу бітвы на Галянскіх вышынях. Нягледзячы на жорсткі супраціў і складаную мясцовасьць, ізраільскія войскі паступова разграмілі сірыйскую абарону.

Некалі злавесныя Галянскія вышыні, крыніца трывогі для ізраільскіх паселішчаў унізе, цяпер апынуліся ў руках Ізраіля, што азначала істотны паваротны момант.

Між тым, калі ішлі баі, дыпляматычны фронт таксама быў у напружаньні. Савет Бясьпекі Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, устрывожаны хуткай трансфармацыяй мапы Блізкага Ўсходу, вёў інтэнсіўныя перамовы з пачатку вайны. Нарэшце, на гэты шосты дзень ім удалося дамовіцца аб спыну агню. Як толькі гадзіньнік адбіў 6:30 вечара, гэта набыло моц, што паклала канец ваенным дзеяньням.

Гэта азначала не толькі канец канфлікту, але і нараджэньне новага Блізкага Ўсходу. Ваенная перамога Ізраіля не мела сабе роўных па хуткасьці і эфектыўнасьці. Меньш чым за тыдзень Ізраіль пасьпяхова абараніў сваё існаваньне, павялічыў больш чым утрая свой памер і ўзяў пад кантроль тэрыторыі велізарнай стратэгічнай і гістарычнай значнасьці — Сінай, сектар Газа, Заходні бераг ракі Ярдан, Усходні Ерусалім і Галянскія вышыні.

Сінайскую паўвыспу ў знак будучага сяброўства Ізраіль вырашыў аддаць Эгіпту назад.