Па старонках «Вожыка». Як у БССР Новы год адзначалі

«Новы Час» распачынае новую рубрыку «Па старонках "Вожыка"». Тут мы пакажам вам побыт савецкіх беларусаў праз прызму карыкатур тагачаснага вядучага беларускага сатырычнага часопіса «Вожык». І першая тэма, вядома ж, Новы год.

Людзі ў БССР доўгі час былі закладнікамі «чырвоных» дат. Новы год, як свята, знаходзіўся ў цені Дня стварэння Беларускай ССР (1 студзеня 1919 года) і дня нараджэння Сталіна (18 снежня 1878 года). Таму вокладкі снежаньскіх нумароў «Вожыка» ўпрыгожвалі карцінкі з любімым правадыром або з працоўнымі на маршы. Толькі з канца 50-х святочная мішура ў пераднавагоднім выпуску «Вожыка» паступова выцясняе афіцыёз. Зрэшты, Новы год усё роўна заставаўся ўпісаны ў лінію партыі аж да крушэння Саюза. Напрыклад, пераднавагодні «Вожык» 1988-га года завастрыў тэму засілля бюракратыі — адна з фішак палітыкі Гарбачова.

Праўда, думаецца, тэма бюракратаў напярэдадні Новага года не так моцна займала насельніцтва як вечная для СССР праблема дэфіцыту. Лічылася ганебным сустракаць Новы год без мандарынаў на стале, каўбасы, шэрагу гатункаў алкаголю і г.д. Усё гэта даводзілася здабываць у вялізных чэргах. У каталог дэфіцытных тавараў прыкладна ў 70-я трапілі і навагоднія ялінкі. Паўстала практыка незаконнай вырубкі лясоў, што знайшло сваё адлюстраванне ў малюнках «Вожыка».

Сёння шмат хто бурчыць наконт таго, што цяперашнія навагоднія святы страцілі атмасферу, уласцівую ім у савецкія часы. Часткова з гэтым можна пагадзіцца. Пасля свістапляскі, звязанай з выкананнем гадавога плана ў снежні, у Новы год усе адрываліся не на жарт. Тэма выканання гадавога плана любым чынам традыцыйна прысутнічала на старонках выдання.

Кураж навагодніх святаў быў сапраўдным падарункам для ананімшчыкаў і паклёпнікаў. Гэта забытая сёння катэгорыя грамадзян, якія ў ананімных лістах паведамлялі ў адпаведныя органы аб тым, што іх суседзі і службоўцы вядуць амаральны або антысавецкі лад жыцця. Дасюль прырода гэтай сацыяльнай з'явы спрэчная, паколькі, як лічыць частка гісторыкаў, многія ананімшчыкі звярталі ўвагу грамадства на трансфармацыю чыноўнікаў і апаратчыкаў у асобную касту. Так ці інакш, савецкая прэса, у тым ліку «Вожык», вяла з ананімшчыкамі бязлітасную бітву без перапынку на Новы год.

Назіраючы за эвалюцыяй «вожыкаўскіх» навагодніх карыкатур можна прапанаваць цікавы тэзіс. Новы год з характэрным яму спажывецкім ажыятажам стаў сапраўднай ілюстрацыяй недасканаласці мадэлі савецкай планавай гаспадаркі. Інакш бы навагоднія карыкатуры не закраналі такі шырокі спектр праблемаў — ад недахопу прадуктаў да аднолькавасці цацак. У гэтым плане Новы год з яго хібамі мог быць дадатковым аргументам для прыхільнікаў рэформаў. Безумоўна, гэта толькі версія, спраўдзіць якую можна, у тым ліку працягнуўшы экскурс у свет «вожыкаўскіх» карыкатур.