Дзяўчына, якая ідзе. Паміж небам і зямлёй

Мінск пазбавіўся яшчэ аднаго буйнога міжнароднага турніру — каманднага чэмпіянату свету па спартыўнай хадзе-2022, і гэта, здаецца, не выклікала здзіўлення ўжо ні ў каго.

Пракаментаваць гэтае рашэнне Міжнароднай асацыяцыі лёгкаатлетычных федэрацый мы папрасілі двухразовую ўдзельніцу алімпіяд Анастасію Яцэвіч — падпісантку ліста за сумленныя выбары. І, само сабою, не ўтрымаліся ад спакусы падрабязней даведацца пра нюансы віду спорту, які, пры ўсёй сваёй непатрабавальнай назве, нельга назваць лёгкім. Асабліва калі хадзіць на адлегласці 50 кіламетраў пры 38 градусах спякоты.
— Як цяпер жыць без каманднага чэмпіянату свету? Суцяшацца, што і іншых міжнародных турніраў Беларусь не пабачыць?
— Вы маеце рацыю, за гэты час нашу краіну пазбавілі такой колькасці спаборніцтваў, што і наш камандны чэмпіянат таксама не павінен быў стаць выключэннем. І не стаў.
Ну як можна праводзіць такі форум у краіне, дзе цяпер, мякка кажучы, не ўсё нармальна? Так што рашэнне абсалютна лагічнае. Не ведаю толькі, што зараз будуць гаварыць нашы галоўныя трэнеры, якія ставілі гэты турнір галоўным арыенцірам і заклікалі спартсменаў — і вопытных, і зусім маладых, — не адцягваць увагу на тое, што адбываецца ў краіне.
Зразумела, мне б таксама хацелася выступіць на хатнім чэмпіянаце свету — думаю, пра гэта марыць любы спартсмен. Дарэчнай будзе нават паралель з Алімпійскімі гульнямі. І ўпотай я спадзявалася, што ўсё гэта скончыцца гэтым летам, тады б яго ў нас ніхто б не забраў. Але, на жаль…
— На Алімпіяду ў Токіа вы не едзеце?
— На жаль, у мінулым годзе атрымала траўму, потым гаіла яе, і таму часу на якасную падрыхтоўку было мала.Хоць, вядома, слова «алімпіяда» — гэта неверагодны стымул, і я вельмі хацела туды патрапіць. Але трэба ўлічваць і псіхалагічны фон, які, проста скажам, здароўя не дадаваў. Адчувала, што не выцягваю на першы нумар. А калі я не першы, то навошта мяне везці?
— Аднак варта адзначыць, што ў складзе зборнай краіны вы выйгралі бронзу на камандным Кубку Еўропы ў маі.
— Да гэтага часу мы не атрымалі ні аднаго рубля прэміі. Нават віншаванняў не пачулі — ні з боку федэрацыі, ні ад Міністэрства. Можа, яшчэ нейкія грошы прыйдуць на картку, але галоўным піярам гэтага поспеху былі нашы ўласныя фота ў Instagram. Такое пачуццё, што гэтага ніхто і не заўважыў. Хоць упэўненая, што чыноўнікі «галачку» сабе паставілі. У іх на гэты конт ўлік строгі.
Абяцалі вярнуць зарплату члена нацыянальнай зборнай, якую забралі ў мінулым годзе, але я ў гэта не вельмі веру. Пакуль мой подпіс стаіць у лісце супраць гвалту, мяне наўрад ці бачаць у нацыянальнай камандзе.
— Вялікая была стыпендыя?
— 1300 рублёў.
— На што ж вы жылі?
— На тыя грошы, якія былі. Плюс мне рабілі зборы і плацілі невялікую зарплату ад Брэсцкага аблспарткамітэта, адкуль я родам. 380 рублёў. Яшчэ былі выезды на камандны чэмпіянат Еўропы — тут нельга скардзіцца.Мне пастаянна гаварылі пра тое, што, маўляў, Насця, ты ж разумееш, гэта не мы, гэта Міністэрства спорту. Але тут усё было зразумела: я была патрэбная для таго, каб зрабіць вынік. Ён быў зроблены, ну а цяпер... (Усміхаецца) Але я той чалавек, які не будзе хвалявацца. Трэба вызначаць сабе новыя мэты і ісці наперад.
— Успомнім пра вашы мінулыя Алімпіяды.
— У Рыа-2016 на «дваццатцы» я была сямнаццатай, зараз, пасля чарады дыскваліфікацый суперніц, напэўна, ужо чатырнаццатая. Ну а ў Лондане-2012 фінішавала сорак сёмай. Але тады я была маладая і дурная, адразу рынулася наперад з усіх сіл. Вельмі хацелася прывезці дадому медаль. А хада такога не даруе.
З часам стала сыходзіць хуткасць, і я перакваліфікавалася на дыстанцыю 50 кіламетраў. Вынікі не прымусілі сябе чакаць: на камандным чэмпіянаце свету ў Кітаі ў 2018-м была восьмай, на чэмпіянаце Еўропы-2019 у Літве — пятай, на чэмпіянаце свету ў Катары-2019 — дванаццатай. Калі б на Алімпіядзе ў Токіа была «пяцідзясятка», то шанцы мае, вядома, былі б вышэй.
Але вы ж ведаеце, як ставяцца да новаўвядзенняў. І хаця марафон для жанчын-хадакоў набірае папулярнасць, для таго, каб яго ўключыць у алімпійскую праграму, трэба нешта адтуль выключыць. Зрэшты, спадзяюся, што ў Парыжы-2024 «палціннік» зможа дэбютаваць. Ва ўсякім выпадку, мне б вельмі гэтага хацелася.
Няхай хаця б 35 кіламетраў, якія мы хадзілі на Кубку Еўропы. Зрэшты, я зараз знаходжуся ў такой форме, што для мяне чым больш дыстанцыя, тым лепш.
— Раскажыце, якія траўмы бываюць у спартыўнай хадзе — на прыкладзе хаця б сваёй апошняй.
— У 2008 годзе ў мяне быў разрыў пярэдніх крыжападобных звязак. А потым там жа зламаўся адзін храсток і раздрабніў пры гэтым іншы. Яго чысцілі і аднаўлялі. Даволі складаная аперацыя, пасля якой мне сказалі ў Інстытуце траўматалогіі і артапедыі, што ніякага спорту ў маім жыцці быць ужо не павінна.
Шэсць тыдняў на мыліцах і паўгода аднаўлення для таго, каб нарасціўся новы храсток. Яго штучна раздрабнілі, каб ён пусціў новыя атожылкі і аднавіўся.
Гэта быў ліпень, і да снежня я аднаўлялася. І толькі пад Новы год пачала трэніравацца. Вось чаму мне і не хапіла тэрміну для напрацоўкі аб'ёмаў і хуткасці. Ну і, зноў жа, сэнс змагацца, калі ў цябе няма падтрымкі?
— Калі размова ідзе пра дыстанцыі 50 кіламетраў, здаецца, што мы гаворым пра нейкія межы чалавечых магчымасцей — бо вы ідзяце іх з хуткасцю, якую не кожны бягун можа развіць. Сусветны рэкорд у жанчын — менш за чатыры гадзіны…
— Ну, калі мужчыны ходзяць 50 кіламетраў, то чаму жанчыны не могуць гэтага рабіць? Ды і марафон яны даўно ўжо бегаюць, так што я прадказваю далейшы прагрэс у нашых рэкордах.
Іншая справа, што ў такіх стаерскіх дысцыплінах тон задаюць ужо вопытныя спартсменкі — як правіла, тыя, каму ўжо за трыццаць. Юным дзяўчатам 19-20 гадоў там рабіць абсалютна няма чаго, калі, вядома, яны не з Расіі, дзе барацьба за месца ў зборнай пачынаецца ледзь не з дзіцячага ўзросту.
Але, зноў жа, гэта не ёсць добра, таму што для пераадолення такіх аб'ёмаў арганізм павінен сфармавацца і загартавацца многімі гадамі трэніровак. Мінімум 25-26 гадоў. Хуткасць і гнуткасць развіць лёгка, а вось цягавітасць — гэта справа іншая.
— Раблю выснову, што ў свае «трыццаць плюс» вы знаходзіцеся на піку фізічных магчымасцей.
— У кожнага свой пік, і, напэўна, ён быў у мяне годы ў 32-33. Арганізм усё-ткі зношваецца і часам яму трэба даць перапынак — скажам, нарадзіць дзіця, а потым вярнуцца з новымі сіламі. Але, зноў жа, я ведаю людзей, якія паказваюць свае лепшыя вынікі і ў 36, і ў 40 гадоў. «Цярпёжка» напрацоўваецца гадамі. Спытайце пра гэта хаця б у нашай лепшай марафонкі Олі Мазуронак.
Але наогул у кожным відзе спорту самае галоўнае — гэта галава. Усё прыходзіць з вопытам. Тыповы стан нашага спартсмена — спешка. Даеш! Усё трэба зрабіць менавіта зараз і сёння. Таму што неабходна трапіць у каманду, паехаць на спаборніцтвы. І ты не слухаеш свой арганізм. Гвалтуеш яго звыш меры, і адтуль атрымліваюцца траўмы.
Далёка хадзіць не будзем: мне сказалі, што трэба ўзяць паўзу для лячэння ў паўгода, але не, я ўжо праз чатыры месяцы выйшла на бегавую дарожку. Мне няма калі, мне ўжо трэба паспець на Алімпіяду! (Усміхаецца)
— Самы драматычны ўспамін для кожнага стаера высокага класа — гэта чэмпіянат свету 2019 года ў сталіцы Катара Досе. Эксперымент з правядзеннем турніру ў разгар неверагоднай спякоты прайшоў адносна паспяхова для тых, хто спаборнічаў у нетрах стадыёна. Там на ўсю моц працавалі кандыцыянеры. Але вуліцы імі не абсталюеш, таму марафонцы і хадакі тады літаральна страчвалі прытомнасць на дыстанцыі, хоць іх старты прызначылі ў начны час.
— Дастаткова сказаць, што потым, калі я пасля трэніроўкі заходзіла ў саўну, то ў мяне перад вачыма паўставала Доха. І тут жа ўключаўся інстынкт самазахавання. Мне хацелася пакінуць гэтае месца.
Я ўспамінала які-небудзь 45-ы або 47-ы кіламетр дыстанцыі — і мне, натуральна, станавілася дрэнна. І як бы я ні любіла раней лазню і саўну, для мяне яны на даволі працяглы час сталі месцам пакуты. Пакуль арганізм не аднавіўся і гэтыя асацыяцыі не сышлі ў нябыт.
— Гэта значыць, на 45-м кіламетры вы ўжо знаходзіліся ў стане…
— Паміж зямлёй і небам — так дакладней за ўсё сказаць. Я ішла па зямлі, але мне здавалася, што душа мая ўжо аддзяляецца ад цела і неўзабаве пырхне на нябёсы. Ты ўжо не пацееш, ты не церпіш. Ты ўжо проста гародніна.
Табе не горача, а наадварот холадна. Калі фінішавала, я проста ўпала пад палатку, людзі раз'язджаліся, а я не магла ўстаць. У мяне пачаўся ванітавы рэфлекс, то-бок арганізм быў на поўным нулі.
Калі даехала да гатэля, то легла пад кучу коўдраў, але мяне ўсё роўна трэсла і біла. Арганізм адрынаў любую ежу.
— Заход быў ноччу — колькі градусаў тэрмометр паказваў?
— 38. Пра вільготнасць дакладныя лічбы не скажу, але гэта была натуральная саўна. А як толькі выходзіш з-пад кандзішана ў аўтобусе ці на стадыёне, то імгненна становішся мокрым.
Як змагацца з гэтым — абсалютна незразумела. Праўда, былі спартсмены, якія падышлі да пытання радыкальна: яны яшчэ на старце прымалі ванны з лёду. Людзі не разміналіся. Яны проста бухаліся ў іх і ляжалі, як у халадзільніку, астуджаючы арганізм да той мяжы, якую маглі вытрымаць.
Мне потым сказаў адзін з замежных трэнераў, што такім чынам спартсмены стваралі сабе запас у дзясятак-паўтара кіламетраў перад сваімі супернікамі.
Яны выходзілі на старт літаральна трасучыся ад холаду, і пакуль арганізм награваўся, то праходзіла ўжо амаль траціна дыстанцыі. І толькі потым пачынаўся зваротны рэфлекс — з'яўляўся пот і іншыя звыклыя прыкметы працы на дыстанцыі.
Вельмі добрая методыка, як я цяпер разумею. Тым больш, што і вынікі на фінішы ў гэтых спартсменаў былі даволі нядрэннымі. Па крайняй меры, яны не падалі і не ляжалі ля трасы, як іншыя.
Заўсёды думала, што спякота — гэта маё надвор'е і я яе пераношу даволі нармальна. Але, мабыць, я проста яшчэ не сустракалася з сапраўднай спякотай. Спякота — гэта калі на выжыванні і твой арганізм вырашае толькі адну задачу: не памерці. Ужо не думаеш пра секунды, вынік і месцы, на тваім баку толькі генетыка. Ну і, напэўна, сіла волі, таму хтосьці даходзіць, а хтосьці не.
Ідзеш і бачыш, як ляжаць суперніцы, якія былі фаварыткамі — партугалка, іспанка... Яны рэальна былі вельмі моцныя, тытулаваныя і збіраліся ў чарговы раз змагацца за медалі. А цяпер у іх нячулы выгляд і вакол мітусяцца лекары. І думаеш: «Насця, такія людзі ўжо ўсё. А ты яшчэ жывая?» І дзіўным чынам мяне гэта падбадзёрвала. «Вось яны не змаглі, а я дайду!»
Яны хутка пачалі і іх хутка склала. Нашы дзяўчаты-марафонкі беглі напярэдадні і ўсё гэтае пекла ўжо прайшлі. І калі я сустрэла Олю Мазуронак і Свету Кудзеліч, то яны ў адзін голас сказалі мне: «Насця, ні ў якім разе не пачынай хутка!»
У іх наогул «падзёж» быў унікальны і да гэтага выпадку нідзе не зафіксаваны: прыкладна палова не змаглі фінішаваць. Лепшых марафонак свету! У гэта цяжка паверыць, але я вельмі нават веру. Таму што я там была. Прычым марафонкі гаварылі, што ў нас умовы былі лягчэй — і вільготнасць, і тэмпература была паменш. Але я так не думаю.
Прызнаюся, я тады паслухалася дзяўчат і таму, напэўна, змагла фінішаваць і паказаць даволі прыстойны вынік. Хоць з гэтым было цяжка змірыцца, таму што я да гэтага так напахалася ў гарах, што прыйшла ў сваю самую лепшую форму і магла ісці практычна на любой хуткасці, і проста рвалася ў бой.
Ведаеце, спартсмены часта перабольшваюць свае здольнасці. Здаецца, што менавіта ў цябе ўсё будзе не так, як у іншых. І будзь я больш маладой і гарачай, то, напэўна, не ўтрымалася б ад спакусы стартаваць так, як планавала яшчэ на горнай падрыхтоўцы — ад усёй душы. Але я ўжо дарослая і вопытная і вельмі люблю слухаць парады бывалых людзей…
«Насця, ідзі сабе пешшу. Ні ў якім разе не паскарайся, як бы табе гэтага ні хацелася. І ты будзеш бачыць, як адна за адной будуць сыходзіць твае суперніцы. Доха — гэта не пра чэмпіянат свету, гэта пра нешта іншае». Так і зрабіла. Была адзін раз спакуса паскорыцца, але паглядзела на пульс — 160 — і супакоілася. Самае цікавае, што потым і пульс не павышаецца, калі арганізм адчувае небяспеку і пачынае змагацца, каб чалавек не страціў прытомнасць.
— Мяркую, што арганізму вы актыўна дапамагалі.
— Не лічыла колькі, але на кожным з пяцідзесяці кругоў я піла —думаю, за гэтыя гадзіны выпіла двухдзённую норму вады. Пасля фінішу піла практычна ўвесь час — і больш, чым падчас заходу. І ўсё, што піла, тут жа выходзіла праз пот. Але гэта было адзінае выратаванне для арганізма.
Я ніколі не чакала з такім нецярпеннем пунктаў харчавання, як у Досе. Ідзеш, лічыш спачатку кіламетры, а потым сотні метраў да яго. І думаеш: вось ён хутка будзе, табе дадуць лёд і яго можна будзе пакласці пад кепку і пад ручнік на шыю.
І вось тады ты больш-менш прыходзіш у прытомнасць і дзесьці яшчэ кіламетр адчуваеш сябе чалавекам. Удых-выдых — і пайшла далей…
— Чалавек, якія прачытае пра вашы пакуты, дакладна падумае: «Ніколі не аддам сваіх дзяцей у спартыўную хаду».
— Ды я і сама не ведаю, як я туды трапіла і што я там раблю. (Смяецца). Гэта ўсё мой тата. Ён трэнер і аддаў мяне і ў лёгкую атлетыку, і ў лыжы — каб умацаваць здароўе і заадно паглядзець, дзе я праяўлю больш здольнасцей.
У спартыўную ж хаду народ не асабліва ламіўся, і я неяк адразу пачала перамагаць ледзь не на ўсіх спаборніцтвах запар. А што дзіцяці трэба? Медаль з дыпломам — і яно абсалютна шчаслівае.
— Дзіця вырасла і працягвае хадзіць. Доўга яшчэ?
— Калі шчыра, у думках у мяне Парыж-2024 яшчэ ёсць. Але як усё складзецца, не ведаю. Ды і хто ведае, што будзе ў нашай краіне заўтра? А мае рашэнні шмат у чым залежаць менавіта ад гэтага. Таму што спорт, пры ўсёй да яго павазе, далёка не самае галоўнае ў жыцці.