Да канадскай мяжы ад мабілізацыі

Кадры з расіянамі, якія праз мабілізацыю пакідаюць краіну, выклікаюць эфект дэжавю. У 60-70-я дзясяткі тысяч амерыканцаў таксама беглі за кардон, каб пазбегнуць прызыву на вайну ў В'етнаме. Як правіла, фінальнай кропкай іх маршруту была Канада.

160302_canada_border_02_c127ccd4f1441c0555f607e67004676a.nbcnews_fp_1200_800.jpg


Трэба сказаць, што спачатку вайсковая служба ў В'етнаме не выклікала негатыўнай рэакцыі ў амерыканскім соцыуме. Наадварот, многія выхадцы з працоўнага класа самі прасіліся ў Індакітай, разлічваючы на ​​сацыяльны ліфт. Усё пачало мяняцца прыкладна ў сярэдзіне 60-х, калі в'етнамскі канфлікт перайшоў у стадыю маштабнай мясарубкі, якая патрабавала ўсё новых і новых чалавечых рэсурсаў.
Пачалася павальная мабілізацыя тых, хто не паступіў у каледж. У войска пачалі браць нават людзей з IQ да 80, такіх называлі «дэбілы Макнамары» (Роберт Макнамара — тагачасны міністр абароны ЗША). Гэта былі ментальна ці фізічна хворыя, як правіла, непісьменныя юнакі, якія на фронце хутка гінулі.
Не дзіўна, што неўзабаве колькасць ухілістаў стала проста зашкальваць. Гісторыкі мяркуюць, што ўхіляцца спрабавалі нават будучыя прэзідэнты — Біл Клінтан і Джордж Буш-малодшы. Кіраўнік аператыўнай групы прэзідэнта ЗША Рычарда Ніксана паведамляў у 1970 годзе, што колькасць ухілістаў «расце з пагрозлівай хуткасцю», а ўрад «амаль бяссільны затрымаць і прыцягнуць іх да адказнасці».
Усяго ў часы вайны ў В'етнаме каля 570000 маладых людзей былі класіфікаваны як парушальнікі закона аб прызыве. Хоць тут трэба адрозніваць тых, хто пазбягаў прызыву любым чынам, і тых, хто адкрыта супраціўляўся прызыўной сістэме, публічна выступаючы супраць вайны.
Так ці інакш, каля 210 000 чалавек былі афіцыйна абвінавачаны ў парушэнні прызыўнога заканадаўства. З іх 8750 — асуджаныя, з якіх у сваю чаргу 3250 прайшлі праз турму. Некаторыя амерыканцы, якія падлягалі прызыву на ваенную службу, публічна спальвалі свае прызыўныя білеты, што таксама лічылася парушэннем. Міністэрства юстыцыі прад'явіла абвінавачанні 50 грамадзянам па дадзеным артыкуле, з іх 40 былі асуджаныя.
Акрамя таго, існавала вялікая катэгорыя і тых, хто вырашыў шукаць паратунку ад прызыву за мяжой. Адным з самых папулярных кірункаў, каб пазбегнуць мабілізацыі на в'етнамскую вайну, была суседняя Канада. Тым больш, што канадская іміграцыйная палітыка ў той час дазваляла імігрантам з усіх краін лёгка атрымаць легальны статут. Прыкладна з 1965-га краіна кляновага ліста стала галоўным прытулкам для тых, хто не хацеў адпраўляцца ў В'етнам. У 1971 і 1972 гадах Канада прыняла больш імігрантаў з ЗША, чым з любой іншай краіны. Па некаторых ацэнках, іх агульная колькасць з 1965 па 1975 склала да 40 000 чалавек. Сустракаецца лічба — сто тысяч чалавек.
Не апошнюю ролю тут іграла падтрымка канадскага грамадства. Спачатку амерыканцам, якія ўхіляліся ад прызыву, пасля перасячэння мяжы дапамагаў Студэнцкі саюз за мірныя дзеянні — канадская антываенная група. Да канца 1967 года ў краіне дзейнічала ўжо прыкладна пару дзясяткаў падобных ініцыятыў. Была наладжана сістэма збору грашовых сродкаў для адказнікоў за кошт канцэртаў і лекцый вядомых культурных і палітычных фігур.
Зрэшты, мігранты з ЗША самі хутка знаходзілі працу. Праціўнікі вайны, якія шукалі прытулак у Канадзе, як правіла, мелі вышэйшую адукацыю, з'яўляліся прадстаўнікамі амерыканскага сярэдняга класа. Многія з іх асіміляваліся ў краіне і працягваюць жыць там праз дзесяцігоддзі пасля заканчэння вайны ў 1975 годзе.
Канадскі ўрад спачатку адмаўляўся прымаць дэзерціраў, якія не маглі даказаць, што яны ўхіляюцца ад амерыканскай ваеннай службы. Але гэтая працэдура аказалася не эфектыўнай. Акрамя таго, некаторыя канадскія палітыкі лічылі такія допыты на мяжы актам, які прыніжае канадскі суверэнітэт. У выніку 22 мая 1969 года Атава аб'явіла, што супрацоўнікі іміграцыйнай службы не будуць пытацца аб ваенным статусе заяўнікаў на іміграцыю, калі яны з'явяцца на мяжы ў пошуках пастаяннага месца жыхарства ў Канадзе.
Цікава, што Злучаныя Штаты не крытыкавалі дзеянні Канады. Мяркуюць, што амерыканскія палітыкі разглядалі Канаду як блізкага саюзніка, якога не варта турбаваць з-за вайны, якая і так хутка станавілася непапулярнай унутры краіны і за мяжой. Змагацца з тымі, хто бег у Канаду, вырашылі інакш. У верасні 1974 года прэзідэнт Джэральд Форд заснаваў праграму амністыі для асоб, што ўхіляюцца ад прызыву, паводле якой яны павінны былі працаваць на альтэрнатыўных пасадах ад шасці да 24 месяцаў.
У 1977-м годзе, на наступны дзень пасля інаўгурацыі, прэзідэнт Джымі Картэр выканаў перадвыбарнае абяцанне і прапанаваў памілаванне кожнаму ўхілісту ад прызыву, хто яго папросіць. Гэта выклікала рознагалоссі: правыя палітыкі скардзіліся на амністыю злачынцам, а левыя сцвярджалі, што просьба аб памілаванні патрабуе прызнання злачынства.
Тым не менш, некаторыя з тых, хто ўхіляўся ад прызыву, вярнуліся ў Злучаныя Штаты. У тым ліку, і з Канады. Хаця прыкладна палова вырашыла застацца жыць на новым месцы. Лічыцца, што шмат у чым дзякуючы амерыканскім ухілістам канадская культура і палітычная сцэна зрабілі салідны крок у сваім развіцці.
Цікава, што фармальна ўрад Злучаных Штатаў да гэтага часу не памілаваў адказнікоў за мяжой. Ім усё яшчэ можа пагражаць арышт, калі яны вернуцца ў ЗША без афіцыйнай заявы аб пакаянні. Апошні раз такі выпадак меў месца ў 2006 годзе, калі ў Штатах быў затрыманы 56-гадовы мужчына, які яшчэ ў 1968-м уцёк у Канаду ад прызыву. Зрэшты, хутка яго адпусцілі.