Вось як пачыналася 1 студзеня 2013 года ў Ганконгу. Супраціў, які трывае і ў 2023-м

Ужо 1 студзеня 2013 года па цэнтральнай вуліцы Ганконга маршам пратэсту прайшлі больш за 130 тысяч чалавек. Доўжыўся марш болей за тры гадзіны і завяршыўся мітынгам перад Домам ураду.



Найбольш папулярны слоган “Чжэньін сыходзь!”

Гэта не першая акцыя пратэста. У 2012 годзе іх адбылося некалькі. Каб лепш зразумець матывы і мэты пратэсту, трэба ўзгадаць, што ў 1997 годзе Вялікабрытанія перадала Кітаю сваю калонію Ганконг. За каланіяльным часам Ганконг, хаця і не быў цалкам дэмакратычным, зрабіўся сучасным, перадавым і свабодным грамадствам.

Таму напярэдадні перадачы шмат ганконгцаў эмігравала ў Канаду і Аўстралію, бо чакалі хуткіх зрухаў у бок дыктатуры камуністычнага ўзору. Але кіраўніцтва кампартыі Кітая вымушана было прыняць прынцып “адна краіна, дзве сістэмы", які стаў умовай перадачы і быў замацаваны ў асноўным законе Ганконга.

На працягу 15 гадоў вялікіх пагроз палітычнай мадэлі “адна краіна, дзве сістэмы" з боку Пекіна не ўзнікала. Ганконг працягваў існаваць і развівацца як эканамічна паспяховы і сацыяльна свабодны горад. Шмат тых, хто з’ехаў, вярнуліся.

Пагрозы выразна абазначыліся менавіта ў 2012 годзе. Асабліва ўсхвалявала людзей пазіцыя новага мэра гораду Лян Чжэньіна, пракітайскага палітыка, які нарадзіўся ў Ганконгу ў сям'і выхадцаў з кітайскай правінцыі Шаньдун. Фармальна ён беспартыйны, але, па меркаванні палітыкаў і экспертаў, мае цесную сувязь з кіраўніцтвам кампартыі Кітая. У 2012 годзе ён ўжо спрабаваў увесці ў школах Ганконга абавязковы ў КНР курс ідэалагічнай падрыхтоўкі, што выклікала моцную хвалю супраціву. Незадаволенасць грамадства ўзрасла тым больш, што журналісты выявілі і апублікавалі шэраг фактаў асабістых злоўжыванняў Лян Чжэньіна ўладай на сваю карысць.

Лян Чжэньін, якому нададзены вобраз ваўкалака

Марш пратэсту і мітынг каля дому ўраду 1 студзеня 2013 года арганізавалі грамадскія дэмакратычныя арганізацыі, аб’яднаныя ў так званы “пандэмакратычны альянс, сярод якіх найбольшую актыўнасць ў арганізацыі шэсця выявіў “Фронт за грамадскія правы чалавека. У акцыі таксама прымалі ўдзел усе асноўныя дэмакратычная партыі Ганконга, у прыватнасці, Грамадзянская партыя, партыя “Народная Воля", Партыя працы, Дэмакратычная партыя.

Апошнім часам нечакана для палітычных эліт узніклі рух “За Аўтаномны Ганконг" і рух “Мы ганконцы, а не кітайцы", якія выступаюць за фармальную аўтаномію тэрыторыі, па сутнасці за незалежнасць Ганконга. На шэсці гэтыя рухі ішлі пад былым каланіяльным сцягам гораду — факт, які асабліва раздражняе пекінскіх лідараў.

Група з незалежніцкіх рухаў з былымі каланіяльнымі сцягамі

Аўтары прайшлі ўвесь шлях і размаўлялі з удзельнікамі. Іх выказванні аб матывах свайго ўдзелу абагульняючы можна сфармуляваць так: занепакоенасць стратай дэмакратычных свабодаў, недавер асабіста да кіраўніка Лян Чжэньіна, патрабаванне імпічменту мэру і тром міністрам, патрабаванне наўпроставых выбараў замест існуючай сістэмы, калі кіраўнік ураду абіраецца выбарным саветам з 1200 сябраў.

Лічба 689 — столькі сябраў выбарнага савета прагаласавалі за Лян Чжэньіна. Сэнс плаката — перавага мінімальная і сумніўная, кіраўнік — нелегітымны, патрабуюцца новыя выбары

Пікет з агітацыйнай літаратурай

На самаробным плакаце: “КПК (Камуністычная партыя Кітая) перастань забіваць наш горад"

На дэманстрацыю многія выйшлі сем’ямі, з малымі децьмі. Нашага пытання: "Ці не баяцца яны, што дзеці могуць падвергнуцца небяспецы ў магчымых беспарадках, ці ад сілавых дзеянняў паліцыі?" — людзі проста не разумелі. Такога ніколі не было.

Такія ланцужкі паліцэйскіх — уся ахова. Яркія камізэлькі, выразна бачныя асабістыя нумары на пагонах. Ні шчытоў, ні дубінак, ні спецназу ў шлемах

Рэдактар “Новага часу" Аляксей Кароль сярод удзельнікаў дэманстрацыі

Удзельнікі акцыі, у якіх мы бралі каментары

Трыбуна, усталяваная на машыне, што рухаецца ў калоне. Акрамя яе ў калоне было яшчэ некалькі машын з гукаўзмацняльнай апаратурай. На працягу ўсяго маршу заклікі, слоганы, спевы, прамовы гучалі бесперапынна. Людзі, як у калоне, так і на ўзбочыне, адгукаліся на заклікі і скандзіравалі лозунгі з непадробным энтузіязмам

Адмыслова аформленая пляцоўка для выступоўцаў перад самым Домам ураду

Пасля правалу рэвалюцыі парасонаў у 2014 годзе і зняволення дэмакратычных актывістаў Ганконга ў 2017 годзе грамадзяне пачалі баяцца страты «высокай ступені аўтаноміі», як гэта прадугледжана Асноўным законам Ганконга. Урад Кітайскай Народнай Рэспублікі ўсё часцей і адкрыта ўмешваецца ў справы Ганконга.

Рост лакалізму і руху за незалежнасць пасля Рэвалюцыі парасонаў быў адзначаны гучнай кампаніяй на прамежкавых выбарах у 2016 годзе, якую правёў актывіст Эдвард Люнг.

Усё менш і менш маладых людзей у Ганконгу ідэнтыфікуюць сябе як грамадзяне Кітая, як паказалі апытанні з Універсітэта Ганконга. Чым маладзейшыя былі рэспандэнты, тым больш недаверліва яны ставіліся да ўрада Кітая. Скандалы і карупцыя ў Кітаі пахіснулі давер людзей да палітычнай сістэмы краіны. Да 2019 года амаль ніхто з моладзі Ганконга не ідэнтыфікаваў сябе як кітайца.

Рэвалюцыя парасонаў дала натхненне і прынесла некаторым палітычнае абуджэнне, але яе правал і наступны раскол у прадэмакратычным блоку падштурхнулі да пераацэнкі стратэгіі і тактыкі. У наступныя гады склаўся агульны кансэнсус, што мірныя пратэсты неэфектыўныя для прасоўвання дэмакратычнага развіцця, і стаў прыкладам таго, чаго нельга рабіць у далейшых пратэстах. СМІ адзначылі, што пратэсты ў 2019 годзе былі абумоўлены пачуццём адчаю, а не аптымізмам 2014 года.

Мэты пратэстаў эвалюцыянавалі ад адклікання законапраекта да згуртавання вакол дасягнення абяцанага ўзроўню свабоды і свабодаў.

Першапачаткова пратэстоўцы патрабавалі толькі адклікаць законапраект аб экстрадыцыі.

Пратэсты пачаліся з сядзячай забастоўкі ля штаб-кватэры ўрада 15 сакавіка 2019 года і дэманстрацыі з удзелам сотняў тысяч 9 чэрвеня 2019 года, пасля чаго 12 чэрвеня 2019 года адбыўся сход каля будынка Заканадаўчага савета, які спыніў другое чытанне законапраекта. 16 чэрвеня, усяго праз дзень пасля таго, як урад Ганконга прыпыніў дзеянне законапраекта, адбылася больш маштабная акцыя пратэсту з мэтай дамагчыся яго поўнага адклікання. Пратэст быў таксама адказам на празмернае ўжыванне сілы паліцыяй Ганконга 12 чэрвеня. Па ходзе пратэстаў актывісты вылучылі пяць асноўных патрабаванняў.

Улады адклікалі законапраект 4 верасня, але адмовіліся пагадзіцца з астатнімі чатырма патрабаваннямі. 

Знакавымі падзеямі сталі штурм Заканадаўчага савета ў ліпені 2019 года, гібель Чоў Цз Лока і Ло Чанцына, два выпадкі абстрэлу пратэстоўцаў, адзін з якіх быў бяззбройны, а таксама аблогі Кітайскага ўніверсітэта і Політэхнічнага ўніверсітэта ў лістападзе 2019 года. 

Пераканаўчая перамога дэмакратычнага лагера на лістападаўскіх мясцовых выбарах многімі разглядаўся як фактычны рэферэндум аб кіраванні горадам.

Успышка пандэміі COVID-19 у пачатку 2020 года ў значнай ступені прыглушыла пратэсты. Напружанасць зноў узмацнілася ў траўні 2020 года пасля рашэння Пекіна абнародаваць законапраект аб нацыянальнай бяспецы Ганконга. Больш за сто чалавек, у тым ліку некалькі вядомых актывістаў, былі арыштаваныя з моманту ўвядзення закона. Палітычная атмасфера, якая склалася ў выніку, разам з рэпрэсіямі супраць грамадзянскай супольнасці выклікала хвалю масавай эміграцыі з горада.

Рэйтынгі ўхвалення ўрада і паліцыі ўпалі да самага нізкага становішча з моманту перадачы ўлады ў 1997 годзе. Цэнтральны народны ўрад сцвярджаў, што канфлікт ініцыявалі замежныя дзяржавы, хаця пратэсты ў асноўным апісваліся як «без лідара». 

Жыхары Ганконга і да сёння спрабуюць змагацца за свае правы.