Выратаванне сланоў: забіваць ці не забіваць

З 24 верасня па 5 кастрычніка ў Ёханэсбургу пройдзе 17-я міжнародная нарада Канвенцыі аб міжнародным гандлі відамі дзікай фауны і флоры (CITES). Адной з галоўных яго тэм стане абмеркаванне мер па выратаванні афрыканскіх сланоў.

Нядаўняе даследаванне паказала, што за апошняе стагоддзе колькасць сланоў зменьшылася больш чым на 95%. А з 2007 па 2014 год браканьеры забівалі больш за 30 тысяч сланоў у год. Агульная колькасць сланоў у Афрыцы цяпер складае менш за 400 тысяч.
У канцы 1980-х, калі сланоў заставалася ўсяго 350 тысяч, краіны, якія падпісалі CITES, цалкам забаранілі гандаль слановай косткай, а ў нацыянальныя заканадаўства краін Афрыкі была ўнесена забарона палявання на сланоў. З тых часоў колькасць сланоў стала паступова расці, па некаторых дадзеных, у 2000-х перавысіўшы нават адзнаку ў 600 тысяч. У шэрагу нацыянальных паркаў памеры папуляцый сталі такімі, што прыйшлося дазволіць выдачу некаторай колькасці ліцэнзій на слановае паляванне. Але самыя апошнія навіны пра колькасць сланоў развеялі аптымістычныя настроі.
Шэраг краін Паўднёвай Афрыкі (ПАР, Зімбабвэ, Батсвана, Намібія і Свазілэнд), дзе маюцца досыць буйныя папуляцыі сланоў, даўно патрабуюць адмяніць забарону на гандаль слановай косткай, увёўшы пры гэтым строгія правілы яе здабычы і абароту. Галоўным іх аргументам служыць тое, што легальны гандаль косткай выб'е глебу з-пад ног браканьераў, зрабіўшы іх бізнэс нявыгадным. Так што абмежаванае паляванне, па іх логіцы, паслужыць выратаванню сланоў.
На нарадах CITES у 1999 і 2008 гадах такія прапановы вылучаліся, але прынятыя не былі. Няма сумненняў, што прадстаўнікі некаторых краін выступяць з гэтай ініцыятывай і зараз. Але новае даследаванне, праведзенае навукоўцамі з універсітэтаў Стэрлінга і Абердзіна, дасць важкі аргумент супернікам легалізацыі.
Як паказалі Дэвід Люсо (David Lusseau) і Філіс Лі (Phyllis C. Lee), якія апублікавалі свой артыкул у часопісе Current Biology, афрыканскія сланы растуць і размнажаюцца занадта павольна, каб кампенсаваць змяншэнне пагалоўя пры здабычы слановай косці нават у абмежаваных маштабах. Легалізацыя здабычы толькі падштурхне сланоў да вымірання.
Навукоўцы выкарысталі дадзеныя аб нараджальнасці, смяротнасці і росце пагалоўя сланоў, сабраныя ў Нацыянальным парку Амбоселі ў Кеніі, дзе вывучэнне сланоў вядзецца з 1972 года. Затым яны пабудавалі матэматычную мадэль з віртуальным статкам ў 1360 сланоў, каб падлічыць, колькі слановай косці яно можа устойліва вырабляць пры розных сцэнарах збору. Як аказалася, «ўраджай» будзе вельмі невялікі. Нават пры самай спрыяльнай мадэлі, якая цалкам выключае браканьерства і такія бедствы, як засухі і эпідэміі, 1360 сланоў без шкоды для папуляцыі дадуць у год усяго толькі ад 100 да 150 кілаграмаў біўняў. Гэта прыкладна эквівалентна забою аднаго буйнога самца.
Любая спроба павялічыць вытворчасць або нават падтрымаць яго на стабільным узроўні выкліча, па словах навукоўцаў, дзве праблемы. Па-першае, вытворцы хутка выб'юць ўсіх самых буйных самцоў, імкнучыся атрымаць больш буйныя біўні. Таму наступіць момант, калі ім прыйдзецца забіваць некалькіх больш дробных жывёл, каб атрымаць той жа аб'ём слановай косткі. Па-другое, узрост буйных самцоў складае 45-55 гадоў, таму для аднаўлення іх колькасці спатрэбяцца дзесяцігоддзі.
Меркаваныя маштабы штогадовай здабычы нашмат ніжэй, чым штогадовы сусветны попыт на слановую косць, які складае па ацэнцы, 210 тон у год. Так што легальны гандаль слановай косткай не будзе ўстойлівым нават пры мінімальнай здабычы. Яна толькі прывядзе да крытычнага зніжэння колькасці ў кантраляваных папуляцыях, што паставіць іх на мяжу знікнення.
На думку прыхільнікаў легалізацыі, праведзенае Люсо і Лі даследаванне мае шэраг недахопаў. Прадстаўніца дэлегацыі Зімбабвэ ў CITES Роўэн Марцін (Rowan Martin) кажа, што ў невялікай папуляцыі папуляцыі сланоў Амбоселі, якую аўтары ўзялі за ўзор, сітуацыя далёкая ад рэальнай у параўнанні з іншымі рэгіёнамі Афрыкі. Замест гэтага Марцін прапануе зыходзіць з разліку кантраляванай папуляцыі ў 20 тысяч сланоў. У такім выпадку, на яго думку, людзі змогуць, выбракоўваць самак, дамагчыся перавагі дарослых самцоў у статку. За 40 гадоў такой працы вытворчасць слановай косці ад гэтай папуляцыі дасягне 17500 кілаграмаў у год, прычым пераважна за кошт жывёл, памерлых натуральнай смерцю.
У адказ Філіс Лі называе прапанову Марціна «не цалкам рэалістычнай». Яна кажа, што хоць найбуйнейшыя папуляцыі сланоў і налічваюць нават 82 тысячы асобін, большасць жывёл уваходзіць у невялікія папуляцыі, памерам усяго ад пяці да сямі тысяч сланоў. Так што сітуацыя ў іх будзе блізкая да сцэнара, выбранага аўтарамі даследавання.
Іншыя навукоўцы асцерагаюцца, што нават абмеркаванне магчымай легалізацыі здабычы слановай косці пагоршыць сітуацыю. На думку спецыяліста па паводзінах сланоў Джойс Пул (Joyce Poole), гэта дасць пазітыўны сігнал патэнцыйным пакупнікам і злачынным ланцугам, якія ўдзельнічаюць у нелегальным гандлі. Пул, як і Філіс Лі, мяркуе, што да выратавання сланоў прывядзе захаванне забароны і ліквідацыя попыту на слановую косць, а не спробы задаволіць гэты попыт.
Паводле Pro Science