Ядвіга Рай: Падчас маршаў я бачыла тысячы людзей з пачуццём асабістай годнасці. Гэта было свята

Ядвігу Рай многія мінчане бачылі на леташніх маршах. На іх жанчына выходзіла з двума сцяжкамі ў руках: бел-чырвона-белым, чырвона-зялёным, а таксама з ружанцам. Калі Уладзімір Караткевіч пісаў, што кожны чалавек носіць сваё неба з сабою, то, перафразуючы класіка, датычна Ядвігі Іванаўны можна сказаць, што яна носіць з сабой свой Рай. І справа не толькі ў прозвішчы. Мы сустрэліся з ёй і даведаліся пра няпросты лёс і пра тое, як быць шчаслівымі.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas6_logo.jpg


«Ад беларускасці не адыходзіла»

На сустрэчу 75-гадовая спадарыня Ядвіга не прыходзіць — прыбягае, лёгка ўзляцеўшы на ўзгорак. Пакуль шукаем месца для гутаркі, жанчына распавядае пра скандынаўскую хаду і пра «словы-ключы» — суразмоўца здаўна цікавіцца ўнутраным светам чалавека і яго духоўным складнікам. Да маўлення жанчына ставіцца вельмі пільна: што гаворыш — тое і прыцягваецца ў тваё жыццё.
Увогуле, усіх захапленняў Ядвігі Рай, бадай, не пералічыць. Яна аб’ездзіла палову свету, пастаянна ўдзельнічае ў пілігрымках да хрысціянскіх святыняў, піша вершы, вядзе здаровы лад жыцця, паўсюль гаворыць па-беларуску і нават праводзіць заняткі па беларускай мове. Да пандэміі выкладала іх ва «Універсітэце залатога веку» і сацыяльным цэнтры, цяпер праводзіць навучанне анлайн — тэхналогіі для Ядвігі Іванаўны не чужыя.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas2_logo.jpg


На пытанне, як прыйшла да беларускасці, Ядвіга Іванаўна адказвае, што яна ад яе і не адыходзіла. І распавядае, што нарадзілася на Валожыншчыне ў сям’і, дзе заўжды шанавалі сваё.
— Людзі былі гаспадарамі свайго жыцця. Я — гаспадар, жыву, не грашу і да іншага чалавека стаўлюся таксама як да гаспадара — з павагай, — дзеліцца простымі ісцінамі суразмоўца.
Паводле першай адукацыі Ядвіга Іванаўна — бібліятэкар-бібліёграф, у свой час 10 гадоў адпрацавала ў «Ленінцы». Потым атрымала адукацыю патэнтазнаўцы і займалася гэтай справай. З маладосці спадарыня Ядвіга цікавілася псіхалогіяй, і цяпер шкадуе, што не атрымала трэцюю адукацыю — псіхалагічную.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas8_logo.jpg


— Калі нарадзілася першае дзіця, у 1965 годзе, я мужу прапаноўвала: давай ты — па-руску (у яго маці з Масквы), а я буду па-беларуску. Бо я адчувала, што гэта маё, думаю, кожны разумны чалавек гэта адчувае. Але ён такі, вайсковец, дарэчы, тады служыў у частцы 3214. І іх ужо тады вучылі любыя дзверы адчыняць нагой, — распавядае жанчына пра імкненне да беларускасці ў тыя далёкія часы.
Тым не менш чацвёра дзяцей Ядвігі Іванаўны добра засвоілі мовы — не толькі беларускую, але і некалькі замежных. Дый сама жанчына свабодна валодае рускай, польскай, чытае па-ўкраінску. Адзін з сыноў Ядвігі Рай, калі паступаў ва ўніверсітэт у 1989 годзе, іспыты здаваў па-беларуску. А малодшая дачка ўвогуле ведае пяць моваў.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas3_logo.jpg

«Беларусам трэба гэта пражыць»

— Я ведаю, чаму ў 1994 годзе Пазняк не перамог на выбарах. Я была на плошчы, калі ён з трыбуны сказаў: «На тым слупе будзем вешаць ярых камуністаў». У мяне ўнутры ўсё абарвалася. Я адчула, што гэта той момант, калі ён забіў цвік у нашу перамогу, — дзеліцца ўспамінамі жанчына.
Але нягледзячы на тое, што ў незалежніцкім руху Ядвіга Рай ужо вельмі даўно, у яе ніколі не было расчаравання.
— Я ў свой час атрымала дар веры, калі, вяртаючыся з працы рана раніцай выйшла з падземнага пераходу і перада мной адкрыўся Божы свет. Я ўбачыла, што ў кожнай сцяблінцы ёсць жыццё, і ў гэта жыццё я павінна ўваходзіць танюсенькай іголачкай, каб не разбураць яго. Таму расчаравання ніколі не было, а быў сум. Вялікі сум быў у 2006 годзе, калі разагналі намётавае мястэчка — я сама насіла туды пакеты з цёплым, — а потым іх абылгалі… Не кажучы ўжо пра 2010 год. Але, значыць, беларусам трэба гэта пражыць.
Ядвіга Іванаўна перакананая: каб перамагчы, беларусам ні ў якім разе нельга адчуваць нянавісць да супрацьлеглага боку (патрабаваць справядлівасці — так, але не ненавідзець, бо нянавісць разбурае чалавека), а таксама захоўваць адзінства. Гэтая тэма — адна са скразных у яе творчасці.
— У мяне з леташняга жніўня было адчуванне адзінства. Таму я хадзіла з двума сцяжкамі. Бо я разумела: вялікая колькасць людзей прытрымліваецца гэтага (чырвона-зялёнага. — НЧ.) сімвала. Ну дык што я буду з імі ваяваць? Я не супраць іх. Я за іх, каб і ім была магчымасць адчуць сваю годнасць.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas10_logo.jpg


Таямніца творчасці

Вершы Ядвіга Рай пачала пісаць пасля 60-ці гадоў. Пакуль гадавала дзяцей, усё яе жыццё, фактычна з 1965 да 1983 года, было падпарадкаванае іх раскладу. А потым, калі дзеці выраслі, у яе з’явілася магчымасць звярнуць увагу на сябе і сваё ўнутранае жыццё. А яшчэ з 1988 года Ядвіга Іванаўна пачала чытаць Біблію, і гэта, безумоўна, адлюстравалася ў яе творчасці.
Суразмоўца спасылаецца на словы паэта Алеся Разанава, які зусім нядаўна адыйшоў у лепшы свет, што верш заўжды існуе, яго трэба толькі пачуць і перадаць. У гэтым і заключаецца таямніца творчасці.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas4_logo.jpg


Увогуле суразмоўца просіць, каб больш гучала не яна, а яе вершы, бо яны адлюстроўваюць яе душу. Вось, напрыклад, урывак з верша, напісанага летась на Дзяды, калі адбываўся марш у Курапаты, а пасля яго пачалося «сафары»:
Я — беларус, я годнасць маю,Дзядоў сягоння ўспамінаю,Іду на месца іх расстрэла.У людзях памяць закіпела,Пачуцці, думкі аж віруюць:Чаму дагэтуль нас катуюць,Страляюць, б'юць, ламаюць ногі — Ні дня пражыць нам без трывогі?Расплата, вечная расплата.Чым, Беларусь, ты вінавата?Чаму тваю зямельку, гоніНялюдскія ўжо топчуць ногі?Бо так збіваць, калечыць наватНе могуць людзі без падставы.Што бачыць той, у балаклаве,Схаваўшы твар свой ад расправы?..

Вершы Ядвігі Рай
Ядвіга Іванаўна перакананая: мы за свае жыцці шмат нашкодзілі, таму тыя нягоды, якія з намі адбываюцца, — гэта расплата. Найперш — за тое, што матэрыяльнае мы лічым больш важным за духоўнае і жадаем стаць вышэйшымі за кагосьці.
— Янка Купала ў «Тутэйшых» паказаў, да чаго нам трэба імкнуцца: да асветы і годнасці. Бо калі чалавек адчувае сваю годнасць, ён не будзе прыніжаць іншага. І падчас маршаў я бачыла побач тысячы людзей з пачуццём асабістай годнасці. Гэта было свята.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas7_logo.jpg

Каб быць шчаслівым — трэба дзякаваць

Ядвіга Рай так перакананая ў тым, што за ўсё ў жыцці трэба расплачвацца, бо ведае гэта на ўласным досведзе. Яна нарадзіла і выгадавала чатырох дзяцей: двух сыноў і дзвюх дачок. Але двух яе сыноў не стала ў дарослым узросце. Адзін з іх загінуў у 2012 годзе, выйшаўшы дапамагаць незнаёмым людзям на дарозе.
— Я ведаю, чаму ён загінуў. Яго дзед кіраваў разбурэннем святыняў, — гаворыць жанчына.
Таму, перакананая яна, у кожнага чалавека павінна быць пакаянне — за тое, што ён не заўсёды меў рацыю. Іначай жыццё зноў і зноў будзе пасылаць выпрабаванні.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas9_logo.jpg


— Жыццёвы экзамен такі: цябе пакрыўдзілі — прабач, а калі табе нешта далі — старайся аддаць крышачку больш. Гэта закон балансу, які існуе ўсюды, у любых адносінах.
І на гэтую тэму ў Ядвігі Іванаўны таксама ёсць верш:
Цераз боль і пакутыНараджаецца нацыя.На якім жа баку ты?Дапамогу, спагаду — Ці гатоў праявіць?Каб прыйсці, без загадуСалідарнымі быць?..
Ядвіга Іванаўна сама стараецца даць іншым тое, што можа. Так, яна ўзімку вязала шкарпэткі і адвозіла іх да ізалятараў на Акрэсціна, каб перадаць вязням. Некаторы час жанчына чытала ў папяровым «Новым Часе», калі ў палітвязняў дні народзінаў, і да святаў высылала ім са сваёй пенсіі грашовыя пераводы. Калі некаторых зняволеных пераводзілі ў калоніі і дасылаць грошы ім маглі толькі блізкія, Ядвіга Рай дапамагала блізкім. Цяпер жанчына працягвае пісаць лісты палітвязням і маліцца за іх. Па яе словах, сілы на гэта ўсё з’яўляюцца тады, калі не зацыкліваешся на сваёй бядзе, а дапамагаеш слабейшаму за сябе. Вось такое кола.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas1_logo.jpg


Цяпер Ядвіга Іванаўна працягвае вучыцца і пашыраць свае веды ў псіхалогіі, спрабуе сябе ў коўчынгу. Шлях да гэтага пралягаў не праз простую цікаўнасць, а праз чарговую сямейную трагедыю.
— Пасля смерці другога сына я зразумела, што мне цяжка будзе справіцца самой. І я паехала ў Маскву на сустрэчу, ёсць такі напрамак — духоўная інтэграцыёніка. Я працягваю гэтым займацца, у мяне ёсць набор метафарычных карт. Па іх можна раскласці практычна любую праблему, прычым гэта раблю не я, а сам чалавек. Трэба проста стварыць умовы і задаваць пэўныя пытанні.

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas5_logo.jpg


Галоўнае крэда Ядвігі Іванаўны — радасць. Яна ўзнікае, калі чалавек адчувае ўдзячнасць. Суразмоўца нават дзеліцца такім практыкаваннем: летась некалькі месяцаў запар яна кожны дзень запісвала ў нататніку па старонцы падзякі.  
— Я гэтаму навучылася, калі сын загінуў у 2012 годзе, хоць было вельмі цяжка. Але я навучылася дзякаваць сыну за тое, што ён 40 гадоў быў побач. Паступова аднавіла здароўе і пачала жыць і радавацца. Я адчуваю сябе шчаслівым чалавекам, хоць многа болю было ў жыцці. Каб быць шчаслівым, у першую чаргу трэба падзякаваць маме за тое, што яна вас нарадзіла і выхавала. Падзякаваць бацьку, за тое, што даў жыццё. А потым — падзякаваць самому сабе за тое, што я бачу, чую, адчуваю смак, жыву. А яшчэ важна мець давер — Богу, сабе і жыццю. 

jadviha_raj__fota_dzmitryja_dzmitryeva__novy_czas11_logo.jpg


Фота Дзмітрыя Дзмітрыева і Дзіяны Серадзюк