Выбоістыя шляхі Юліі Чарняўскай

Ёсць катэгорыя людзей, падчас размовы з якімі не звяртаеш увагу на час. Вядомы культуролаг Юлія Чарняўская менавіта з такіх. Мы размаўлялі з ёй амаль пяць гадзін. І я зноў пераканаўся: у гэтым жыцці поспехаў дабіваюцца толькі тыя, хто шмат працуе і не шкадуе сябе. Але давайце пачытаем, што Юлія расказвае пра сябе сама.

 Незвычайны радавод

«Прынцыпова ніколі не хаваю дату свайго нараджэння. Я з’явілася на свет у знакамітым радзільным доме №1 на Валадарцы 5 жніўня 1962 года.

Калі ў мамы пачаліся «схваткі», бацькі ўсю ноч сядзелі на кухні кватэры на вуліцы Карла Маркса і распавядалі анекдоты, а раніцай разам пешкі пайшлі ў раддом. Пра тое, каб выклікаць таксі, нават ніхто і не падумаў… Ісці было недалёка, але зрабіць гэта са схваткамі было нялёгка…

Як расказвалі, я нарадзілася каля дзесяці вечара. Цікава, што праз чвэрць стагоддзя гэтак жа зрабіла мая дачка Жэня. Як спяваюць у адной папулярнай песні — «у тым жа месцы, у тую ж гадзіну». Толькі я ў жніўні, а яна — 24 лістапада.

Мама — Аляксандра Рыгораўна, а бацька — Вісарыён Цімафеевіч. Абодва дактары.

Маці паходзіць з даволі своеасаблівай сям’і, у тым сэнсе, што яе бацька меў звычку шмат разоў жаніцца і кожнай жонцы пакідаць дзяцей… Пра многіх сваякоў я даведалася толькі ў 48 гадоў праз праграму «Чакай мяне».

У мяне шмат родных, але, каб нікога не заблытаць, пачну з таго, што пасля заканчэння вайны бабуля па кудзелі Эда апынулася ў Кёнігсбергу, які ў 1946 годзе стаў Калінінградам, і дзе па вядомых прычынах вызваліся шмат жытла. Туды хутка прыехаў з вайны яе муж, але яны літаральна з парога разышліся.

У Калінінградзе бабуля кіравала дзіцячым домам. Дарэчы, Эдай яе назваў бацька — мастак, рамантык — у гонар Эды Габлер з п’есы Ібсэна.

На жаль, у 37 гадоў яна памерла ад раку. Маці тады было 18. Яна вырашыла паступаць у медінстытут Смаленска, але, нягледзячы на тое, што раней вучылася на медсястру, не паступіла. Але праз год паступіла ў Мінскі медінстытут, дзе і пазнаёміліся з маім бацькам.

Па бацькавай лініі сітуацыя склалася кардынальна інакш.

У дзеда Цімафея Васільевіча было двое братоў і дзве сястры. Ён быў старэйшым. Вырас ён у вёсцы Евлічы, што пад Слуцкам. У школе да сваёй беларускай мовы ён цудоўна вывучыў і рускую. Скончыў Бабруйскую прафтэхшколу. Вышэйшай адукацыі ён, вядомы пісьменнік, так і не атрымаў: ён усё браў самаадукацыяй. Падчас вучобы ў Бабруйску пачаў пісаць вершы, на паэтычнай глебе знайшоў аднадумцаў. Вершы пачалі друкаваць у бабруйскай шматтыражцы.

Потым быў пераезд у Мінск, дзе ў маладога паэта Цімафея Крысько (вядомы псеўданім Васіль Вітка з’явіўся ў 1943 годзе) выйшлі дзве першыя кнігі. У 1935 годзе адбылося яго знаёмства з будучай жонкай Вольгай Рыгораўнай Лерман. Так пачаўся габрэйскі складнік майго радавода.

Тады многія беларускія пісьменнікі жаніліся з габрэйкамі: Міхась Лынькоў, Мікола Федаровіч, Кузьма Чорны, Рыгор Суніца-Лынькоў, які быў жанаты з малодшай сястрой маёй бабулі — і не толькі яны..

Жыццёвыя катаклізмы

Дачка шаўца Вольга (Эльке) Лерман пераехала з Гомеля (выступала ў мастацкай самадзейнасці) у Мінск і пайшла ў тэатр працоўнай моладзі «ТРАМ», адкуль выйшла шмат прафесійных актораў. Яна выконвала характарныя ролі.

Аднойчы ў іх быў канцэрт. Бабуля выбегла на сцэну і надзвычай эмацыйна пачала чытаць вершы Купалы і Маякоўскага. Вельмі прыгожая, стройная, чорныя кудры. Дзеда гэта ўразіла — і ў іх пачаўся раман. У 1936 годзе яны пабраліся шлюбам, а ў 1937-м на свет з’явіўся мой бацька. Дзед Цімафей даў яму імя Вісарыён, бо вельмі любіў Бялінскага.

Усё жыццё бацька адчуваў складанасці з імем… А я — з імем па бацьку.

У 1937 годзе дзед быў адказным сакратаром адной з газет, сябраваў з тым, каго потым назвалі «ворагам народа» і забралі. На партыйным сходзе дзеда сур’ёзна прапясочылі за тое, што не данёс. Звычайна, такое заканчвалася хуткім арыштам.

Мая бабуля заўсёды была ценем мужа. Дзед — галоўны, гаспадар, а яна, як і належыць габрэйскай жонцы, «на доме, кухні і дзецях». Але ў экстрэмальных сітуацыях бабуля імгненна ператваралася ў надзвычай валявую жанчыну і выратоўвала ўсіх. Тады яна цвёрда сказала: «Мы з’язджаем з Мінску і будзем недзе хавацца».

Так яны апынуліся ў Пухавічах, дзе дзед два гады працаваў сторажам мясцовага Дома культуры. Потым (у нашым доме пра гэта ніколі не расказвалі — я даведалася пра ўсё толькі з дзедавых успамінаў і лістоў) няміласць была знятая, і нехта прыгадаў пра маладога таленавітага журналіста.

Дзеда накіравалі ў Беласток працаваць сакратаром Беластоцкага аддзялення Саюза пісьменнікаў. Там іх сям'ю і застала вайна.

Яны хутка паехалі ў Гомель, дзед пабег у ваенкамат, каб стаць дабраахвотнікам, але яго не прапусцілі па зроку і адразу ж накіравалі ў Маскву працаваць у беларускіх выданнях. Яны з бабуляй тады размінуліся і сустрэліся толькі напрыканцы вайны…

Бабуля пешкі (з двума маленькімі дзецьмі на руках) пайшла з Гомеля ў Оршу, а потым — дабралася да Смаленску, дзе ёй удалося сесці ў цягнік. Так яна апынулася ў Кургане, у эвакуацыі.

Першыя крокі

У Доме на Карла Маркса, 36 галоўным заўсёды было ўтульная асяроддзе, камфортныя атачэнне, атмасфера. У нашым пад’ездзе жыў толькі адзін нейкі генерал з боку, астатнія — пісьменнікі. У кватэры пад намі жылі Клімковічы, над — Гілевічы, насупраць — іх Навуменкі, насупраць нас — Глебчыха з дачкой Ларысай, мужам і двума сынамі. А вышэй (змяняючы адзін аднаго) — Шамякіны, Скрыганы, Брылі і дзядзя Уладзя Караткевіч, якога я любіла больш за ўсіх. У суседнім пад’ездзе жыў Янка Маўр.

У 1962 годзе беларускіх пісьменнікаў "выпусцілі" ў замежную камандзіроўку, у Парыж. Там — дзіўна і страшна — загінуў яго сябар пісьменнік Усевалад Краўчанка. Мне было тры месяцы, дзед вярнуўся ў вельмі прыгнечаным стане, стаў побач з маім ложкам у спальні бацькоў — і так адтуль і не выйшаў у пераносным сэнсе. Так і быў галоўным чалавекам у маім жыціі да самай яго смерці…

З тых часоў ён праводзіў са мной гадзіны, нават дні напралёт. Літаральна забіраў і нёс у свой пакой. Маці нават крыўдзілася, што аддаваў ёй дзіця толькі пакарміць…

Бацькоў размеркавалі ў горад Завіцінск. Гэта чыгуначная станцыя Завітая, што паміж Чытой і Благавешчанскам, Амурскі край. Мне было два гады.

Дзіцячыя ўспаміны таго часу вельмі сціплыя.

Памятаю: горы вугалю, шмат гасцей у нашым доме, бо туды размеркавалі шмат маладых дактароў, бацька на плячах нясе мяне з дзіцячага садку і спявае франтавую песню пра агарачак свячы. Я і сёння яе люблю.

Пастаянныя ангіны і ўрэшце рэўматызм сталі прычынай таго, што мяне ў трохгадовым узросце давялося адвезці ў Беларусь. А бацькі вярнуліся ў Завіцінск адпрацоўваць размеркаванне.

У дзеда Цімафея і бабулі Вольгі я вывучыла напамяць процьму вершаў на беларускай і рускай мове і нават цалкам «Казку пра цара Салтана», каб паказаць сваім бацькам, калі яны вернуцца, якая добрая ў іх расце дачка.

Канешне, у гэтым заслуга перш за ўсё дзеда, бо літаратура, пісьменніцкае асяроддзе для мяне было такім жа натуральным як паветра.

Першыя вершы Барыса Пастэрнака, якога ён вельмі любіў, я пачула ў тры гады і памятаю па наш дзень.

Выбар шляху

Дзякуючы дзеду, я вырасла з абвостраным пачуццём справядлівасці і адчуваннем далучанасці да чужой бяды. Напрыклад, я магла заплакаць перад сном ад таго, што «галадаюць дзеці ў Мазамбіку», і бабулі даводзілася супакойваць тым, што так адбываецца далёка не паўсюль, што мы абавязкова дашлем ім пасылку.

Па прыездзе бацькі вельмі хутка пачалі разводзіцца. Калі гэта адбылося, маці паспрабавала забраць мяне на здымную кватэру, але высветлілася, што гэта вельмі складана (яе праца на паўтары стаўкі і мае частыя хваробы кепска суадносіліся), і ёй давялося вярнуць мяне да дзеда з бабуляй.

У сем гадоў я пайшла ў школу №2, і адвучылася там два класы. Потым школу расфармавалі, і працягваць вучобу я была павінна ў чацвёртай школе, аднак тут мама атрымала кватэру і забрала мяне ў Серабранку.

Надышлі цяжкія часы. Раён толькі-толькі будаваўся. Школы раслі, як грыбы пасля дажджу, і таму вучні ўвесь час мяняліся. Да таго ж кантынгент там быў зусім не такі, як у цэнтры горада. Настаўніца літаратуры Марыя Міхайлаўна Субач раіла: «Будзь прасцей». «Быць прасцей» не атрымлівалася, таму часта мяне ў школе цкавалі. Я наогул не разумела гэтых слоў. Разумела толькі, што хачу сябраваць з дзецьмі, а яны са мною — часцей не. Доўга потым выбівала з сябе жаданне падабацца людзям. Выбіла толькі бліжэй да сарака гадоў.

З дзевяці год я мела шмат публікацый у «Зорцы», «Знамени юности», «Парусе», «Комсомольской правде». Збіралася паступаць на журфак (потым з'явілася думка пра Літінстытут), але паступіла на філфак, і вельмі рада гэтаму. На журфаку ж была нейкі час толькі ў якасці выкладчыцы.

У мамы не было дзіцячай бібліятэкі. Толькі дарослая. Яе я і чытала. Напрыклад, у 9 год я ўжо прачытала Рэмарка, Стругацкіх.

З кнігамі тады і значна пазней было вельмі цяжка. Акрамя самвыдату мне нешта трапляла з «таміздату». Успаміны Надзеі Якаўлеўны Мандэльштам праз мяжу знаёмыя правезлі, прабачце, у майтках.

Увогуле, з кнігамі адбываліся дзіўныя рэчы. Некаторыя з іх траплялі ў Мінск «праездам».

Памятаю, у 12 гадзін ночы прывезлі Платонава. Я прыехала на вакзал, каб забраць. А аддаваць кнігу трэба было ўжо праз чатыры гадзіны, у гэты час яе зноў звозілі на іншым цягніку. Прыйшлося дадому ісці пешку.

Ноч. Мінск. Мне 18 гадоў. Іду — а душа пяе! Я прачытала «Катлаван»!

Шлях у сучаснае

Пра тое, чаму ўрэшце я трапіла не на журфак і не ў Літінстытут, а на філфак — асобная гісторыя. Зараз проста канстатую факт: восенню 1979 года я стала студэнткай філалагічнага факультэта БДУ. Скажу шчыра, што, нягледзячы на тое, што вучылася добра, я была не самай узорнай студэнткай.

У мяне было сваё асяроддзе. Перш за ўсё — аўтарская песня. Спачатку — клуб «Купалінка», які хутка разваліўся, потым кватэра знакамітай дысідэнткі Надзі Круп, удавы барда Арыка Крупа, затым мы паўпадпольна збіраліся ў нейкім падвальчыку на вуліцы Альшэўскага — спявалі, чыталі вершы, сумесна працавалі над словам.

Дарэчы, голас у мяне быў хаця і не самы моцны, але прыгожы. На ўсіх фестывалях я не заставалася без прызоў. Часцей за ўсё імі адзначаліся тэксты маіх песень і сімпатыі слухачоў. Грала я дрэнна, а музыка была хоць і прыемная, але прымітыўная.

На другім курсе філфаку я першы раз выскачыла замуж. Міша вучыўся ў Наргасе, які тады не быў прэстыжным вузам. Наадварот.

Міша шмат вандраваў. Захапляўся альпінізмам. У адным з паходаў мы і пазнаёміліся. З часам я ўбачыла ў ім сапраўднага мужчыну, джэнтльмена, культурнага, далікатнага, добра выхаванага. Дзед у яго быў прафесарам, а маці, Таццяна Рыгораўна (цётка Таня), — кандыдатам хімічных навук. Яна была цудоўная жанчына!

З Мішам мы пражылі разам чатыры з паловай гады. Потым я ад яго сышла, бо зразумела, што гэта трэба зрабіць. Нельга не зрабіць...

Пасля разводу мы захавалі прыязныя адносіны. Я б нават сказала — сваяцкія.

Парадокс, але свайго другога мужа Юру я паказала найперш менавіта сваёй былой свякроўцы, і цётка Таня яго ўхваліла. Мы з ёй сябравалі да самай яе смерці і хавалі разам з Мішам і яго другой жонкай, Ларысай.

Аднак вернемся да філфака БДУ.

Пасля заканчэння вучобы (1984 год) мяне размеркавалі ў звычайную школу, чаго ўсе астатнія баяліся і чаму я была рада.

Гэта была 91-я школа, якая знаходзілася фактычна ў цэнтры Мінска, але ўсе іншыя школы таго раёну былі спецыялізаванымі, а яна — не. Таму там вучылася шмат дзяцей з сем’яў, якім было «ўсё роўна». І дзеці там былі вельмі розныя… Але мне даволі хутка ўдалося наладзіць кантакты з няпростымі вучнямі. У школе я прапрацавала два гады, арганізавала хор, тэатр. Але мая актыўнасць шмат каму не падабалася. Мяне вельмі любілі дзеці і іх бацькі, а вось некаторыя калегі — не. Тады я ўпершыню даведалася, што значыць калектыўная зайздрасць. Акрамя таго, нюхам адчувалася, што я "няправільная", "несавецкая". І мяне пачалі цкаваць. Цкаванне было параўнальным з дзіцячымі гадамі. Мне давялося сысці. Як жыць без вучняў — гэта было зусім незразумела. Адчуванне, што ў цябе вынялі душу.

Некалькі месяцаў я была беспрацоўнай. Пачалася дэпрэсія. Каб не перарываць працоўны стаж, часова ўладкавалася ў кінатэатр «Перамога», які чакаў хуткі рамонт. Якраз у гэты час у маім жыцці з’явіўся Юра.

З Юрам мы пазнаёміліся 2 мая 1986 года. Я прыехала ва Львоў з сябрамі на «майскія» святы. Паехалі ў лес на пікнік пагаманіць, паспяваць. Юра не захапляўся бардаўскай песняй, а ў нашу тусоўку трапіў дзякуючы свайму сябру. Амаль выпадкова. Страшна падумаць, што мог бы і не паехаць...

Ён больш любіў джаз. Што не перашкодзіла яму падысці да мяне і спытаць: «Дзе ты навучылася так спяваць?» Гэта і стала нагодай для знаёмства. А потым ён навучыў мяне любіць джаз.

Імгненні лёсу

Майго дзеда не стала 7 ліпеня 1996 года, практычна праз год пасля сумна вядомага рэферэндуму аб змене нацыянальнай сімволікі. Добра памятаю дзень, калі над будынкам прэзідэнцкай адміністрацыі мяняўся сцяг. Калі я ішла да дзеда, яшчэ лунаў адзін, а вярталася — вісеў іншы.

Пра гэта дзед напісаў верш. І яго імгненна перасталі друкаваць. Больш за тое, калі дзед памёр, нават месца на могілках раптам «не стала», а беларуская тэлебачанне не сказала пра сумную падзею ні слова. Я доўга не магла зразумець прычыну, а потым мне патлумачылі, што яна якраз у тым вершы.

Спрабавалі прабіць мемарыяльную дошку на яго доме: усё ж класік дзіцячай беларускай літаратуры, стваральнік першага ў нас дзіцячага часопіса «Вясёлка», аўтар «Роднага слова», па якому мове і літаратуры вучыліся некалькі генерацый беларусаў. Але, відаць, памяць пра верш для кагосьці апынулася доўгай і больш значнай. Можа, з нейкага Божага погляду, так і патрэбна: каб памяць пра вершы трымалася столькі гадоў. Але ўсе роўна крыўдна і неяк непрыстойна. Такая дробная помста нябожчыку…

Дзень пахавання дзеда супаў з юбілеем Уладзіміра Някляева. Як бы там ні было, я заўсёды буду ўдзячная Уладзіміру Пракопавічу за тое, што ў дзень свайго пяцідзесяцігоддзя ён разам з Васілём Уладзіміравічам Быкавым стаяў каля труны майго дзеда…

У часы юнацтва я часта ездзіла ў Маскву, сустракалася з літаратарамі, чытала ім свае вершы. Аднойчы мне пашанцавала ўсю ноч прагаманіць з Белай Ахмадулінай. Мне тады было толькі 16 гадоў, я заканчвала школу, і Бэла Ахатаўна адгаварыла мяне ад паступлення ў літаратурны інстытут.

Яна звярталася да мяне «на вы». Другая ў маім жыцці. Першым быў у Кактэбелі Веніямін Аляксандравіч Каверын, з чыімі ўнучкамі Кацяй і Ірышай я сябравала. Мне тады ўвогуле было чатырнаццаць.

Ахмадуліна сказала: «Юленька, не варта вучыцца ў літінстытуце. Я вучылася. Паверце, вам гэта не трэба… Вы — паэт. Лепш, чым вы пішаце, вас там пісаць не навучаць. А любоў да паэзіі — не прафесія». Я ехала ў электрычцы, і душа спявала: «Я — паэт! Я — паэт!»

…Са Святланай Аляксандраўнай Алексіевіч мы знаёмыя вельмі даўно, яшчэ ў тыя часы, калі яна не магла надрукаваць сваю знакамітую кнігу «У вайны не жаночы твар», і з гэтай нагоды з ёй сустракаўся мой дзед. Ён заўсёды ахвотна дапамагаў маладым творцам. У нас былі першыя кнігі Законнікава, Някляева, Разанава, і вось сярод іх з’явіўся рукапіс, якія прынесла маладая журналістка. Я тады для яе стала Юляй, яна для мяне — Светай.

Дзеду рукапіс вельмі спадабаўся. Памятаю, як ён тады сказаў: «Света — падзвіжніца».

Потым яна стала вядомай пісьменніцай, потым знакамітай, потым яе пачалі перакладаць на іншыя мовы. А наша знаёмства ўзяло паўзу на некалькі дзесяцігоддзяў.

Ведаеце, я не вельмі ўмею камунікаваць са знакамітасцямі. Мне няёмка навязваць сябе людзям, якія дасягнулі пэўных вяршыняў. Тым больш я ніколі не буду выкарыстоўваць асабістае знаёмства ў нейкіх сваіх мэтах.

Другі этап нашага знаёмства адбыўся, калі TUT.BY існаваў ужо дзевяць гадоў і займеў сваё тэлебачанне. Я вяла перадачу «Без адказаў». Чарговы выпуск быў прысвечаны інтэлігенцыі. Маўляў, патрэбна яна Беларусі ці не? Адразу вырашыла, што адным з удзельнікаў будзе Валянцін Акудовіч. Юрый Дракахруст параіў мне Святлану Алексіевіч, якая на той час была ў Мінску. Патэлефанавала, прадставілася, сказала, пра што будзе праграма. Святлана Аляксандраўна пагадзілася. Мы дамовіліся, што я заеду за ёй на таксі. І тады нечакана для мяне яна пазнала ва мне, дарослай жанчыне, тую самую дзяўчынку, унучку Васіля Віткі.

Жонка TUT.BY

…Мой Юра вучыўся спачатку ў Львоўскім палітэху. Паступаў было ў МДУ, але там яго, медаліста, пракінулі па так званым "пятым пункце". А давучваўся ён ужо ў Ленінградзе, на факультэце біямедыцынскай кібернетыкі. Падчас чарговай паездкі на сесію на некалькі дзён прыехаў у Мінск і спыніўся ў нашага сябра Вадзіма Казначэева.

Дарэчы, менавіта з ім праз некалькі гадоў у Маскве я трапіла на разагнаны пікет Валерыі Навадворскай, і мы разам — Валерыя Ільінічна, Вадзім і я — спрабавалі спыніць міліцэйскую «газель», куды запіхнулі актывістаў Дэмакратычнага Саюза. Нічога не атрымалася, але дубінкай па нырках атрымала.

Ну вось, пасяліўся Юра ў Вадзіма і пачаў мяне ўгаворваць пабрацца з ім шлюбам. І ўгаварыў, праўда не на шлюб, а толькі прыехаць да яго ў Львоў на летні адпачынак. Там высветлілася, што я ўжо ўладкаваная на працу адразу ў два тэхнікумы, што для нас зняты пакой у невялікай кватэры, што мяне кахаюць больш за жыццё. Так і атрымалася, што той «летні адпачынак» цягнецца трыццаць другі год…

Львоў — цудоўны горад. У мяне там было шмат сяброў па аўтарскай песні. Мне было там добра. Але такога антысемітызму, як у тым савецкім Львове, я не бачыла нідзе… Я не магла чуць, як майго мужа і яго бацькоў абражаюць проста на вуліцы ці суседзі. Мне ўсё больш хацелася ў Мінск, і праз год мы вярнуліся — ён, я і дачка Жэня ў маім жываце.

Як сказаў тады Юра, у Беларусі ён трапіў у рай, бо «жыдоўскай мордай» тут амаль не называлі.

Жэня нарадзілася вельмі хваравітым дзіцём, а аднойчы і ўвогуле ледзь не памерла, пра што, дарэчы, ёсць фрагмент у кнізе Святланы Алексіевіч «Час сэканд хэнд». Спачатку па гэтай прычыне я не магла працаваць.

Першыя сем гадоў жыцця дачкі я выкладала вельмі мала. Той, хто ведае, што такое «ліхія дзевяностыя», добра памятае, як тады жылі людзі. Мы былі такім ж беднымі, як усе. Здымалі «хрушчоўку» на Залатой горцы, з якой нас перыядычна спрабавалі выгнаць, але абмяжоўваліся павышэннем платы. Муж працаваў у Бараўлянах праграмістам, атрымліваў 160 рублёў плюс мае 35 рублёў дэкрэтных, мінус 45 за жытло. Каляска, крамы, купоны… Адно слова — галеча…

Потым Юра «вахтавым метадам» уладкаваўся працаваць на Поўнач, у кааператыў горада Лангепаса, што знаходзіцца ў Ханты-Мансійскай аўтаномнай акрузе. Гэта Цюменская вобласць, недалёка ад Ніжнявартаўску.

Ён з’язджаў на некалькі месяцаў. Я заставалася з дзіцём адна. Хапалася за любую работу. Памятаю, клеіла аплікатуры для векаў, распісвала месцы на канцэртных квітках (тады гэта рабілі ўручную) і г.д. Але па начах пачала пісаць прозу. Вельмі хацелася пісаць! Прычым, пра дзяцінства і юнацтва.

Майго заробку не хапала нават на ежу, аднак Юра, дзякуй Богу, пачаў нармальна зарабляць. Потым стварыў сваю фірму — "Надзейныя праграмы", якая спецыялізавалася на праграме для банкаў, якую ён напісаў яшчэ ў Лангепасе. І праз два гады (з матэрыяльнай дапамогай усіх сваякоў) мы набылі першую ўласную кватэру. Завадскі раён, вуліца Васняцова, 42 квадратных метры. Як кажуць, жыццё пачало наладжвацца.

У пэўным сэнсе «Надзейныя праграмы» — няўдалы папярэднік партала TUT.BY.

Фірма, якая пачыналася з маленькага пакою нашай кватэры, дзе сядзеў кампутаршчык Дзіма, а Юра са сваім кампутарам сыходзіў да маіх дзядулі і бабулі. Фірма, дзе акрамя іх дваіх быў яшчэ толькі бухгалтар — дастаткова хутка ператварылася ў калектыў з пяцідзесяці супрацоўнікаў.

У 1996-м усё гэта рухнула з пачаткам банкаўскага крызісу. Жыццё зноў ператварылася ў паўтара гады пекла.

Мы былі вінныя ўсім. Здавалася, усё вакол складаецца толькі з пазыкаў. Людзі не могуць працаваць без заробкаў, і фірма зноў «скукожылася» да некалькіх чалавек.

Я круцілася, як магла. Працавала ў дзвюх ВНУ, раз на тыдзень выкладала ў школе, пісала артыкулы для часопіса «Здароўе і поспех». А ўлетку займалася звычайным каміваяжорствам, гандлявала касметыкай «Swiss Formula».

Потым нам пашанцавала, нечакана паступіў заказ, які пакрыў усе запазычанасці. А праз некалькі гадоў узнікла ідэя стварэння TUT.BY.

Калі парталу споўнілася два гады і мы «выйшлі на самаакупнасць», журналісты пачалі пытацца пра стартавы капітал. Гэты былі грошы, сабраныя на набыццё большай кватэры. Юра ўклаў іх у новую рызыковую справу, і мы яшчэ сем гадоў жылі ў старой кватэры.

Удалую назву TUT.BY прыдумаў мой сябра Мікола Раманоўскі — рэдактар, перакладчык і паэт, унук нашага класіка Кузьмы Чорнага.

На мой погляд, жанчына не павінна станавіцца вядомай проста як «другая палова» свайго мужа. Адна знаёмая мяне некалі цікава прадставіла свайму спадарожніку. Кажа: «А гэта жонка TUT.BY». Быць «жонкай шэфа» мне заўсёды было і будзе агідна. Таму я доўга і свядома дыстанцыявалася ад парталу, займаючыся сваімі справамі: кнігамі, п'есамі, артыкуламі, дысертацыямі, выкладаннем. А цяпер і літаратурным клубам «GRAPHO».

На партале я пачала з’яўляцца, калі TUT.BY існаваў ужо дзевяць гадоў. І раблю я гэта вельмі рэдка. Я там малая каго ведаю. Пішу артыкул, дасылаю рэдактару. Калі рабіла перадачы — з'яўлялася менавіта на здымкі. Вось, хіба што, раз на месяц на літаратурны клуб «GRAPHO» прыходжу, таму што менавіта ў галерэі TUT.BY яго і праводжу.

Даволі часта пытаюцца, навошта мне ўсё гэта трэба, навошта пры такім загрузе «за капейкі» выкладаць ва Універсітэце культуры?

Адказваю — мне цікава быць патрэбнай. Упэўнена, наша краіна падымецца не дзякуючы некім апазіцыйным асобам, а дзякуючы ўсёй грамадзянскай супольнасці. Яна ўжо ёсць, але пакуль маленькая. Людзей трэба вучыць дэмакратыі, а значыць, мысленню і адказнасці. А дзе гэта можна зрабіць лепш, чым ва ўніверсітэце?

Сёння грамадзянская супольнасць існуе сярод тых, хто займаецца дабрачыннасцю, хто адважваецца на стартапы, рызыку і г.д. Мне падабаецца дапамагаць такім людзям, быць ім карыснай. Падабаецца быць мостам паміж АСОБАМІ, плакаць з-за «галодных дзяцей у Мазамбіку». Гэта мой лёс. Хоць цяпер гэта часцей беларускія сіроты, жабракі-пенсіянеры, людзі з абмежаванымі магчымасцямі — і наогул, як сфармуляваў Дастаеўскі, "зняважаныя і абражаныя". Мне падабаецца вучыць студэнтаў і перадаваць ім не толькі веды, але і служыць мастком паміж пакаленнямі і людзьмі. Гэтаму калісьці навучыў мяне дзед. І недзе там, далёка-высока, яго і маё пакліканні аб'ядналіся...

Фота з сямейнага архіву Юліі Чарняўскай