«Перагрэў» эканомікі высокімі заробкамі можа скончыцца вельмі халодным душам

У нас — вы не паверыце! — па адчуваннях бізнесу і народа, усё добра ў эканоміцы. Прадпрымальнікі, малы і сярэдні бізнес выпраменьваюць аптымізм, у хатніх гаспадарках — рэкордна нізкі ўзровень людзей, што лічаць свае даходы нізкімі, скарачаецца колькасць людзей, якія страцілі працу апошнім часам. Але, падобна, гэта можа быць зацішшам перад навальніцай.

Усе станоўчыя тэндэнцыі, агучаныя вышэй, і плюс да іх рост індэксу спажывецкай упэўненасці, заўважаныя, як ні дзіўна, не прапагандыстамі БТ або Белстатам, а цалкам аб'ектыўным аглядам даследчага цэнтра BEROC, вынікі якога былі прадстаўленыя ў аўторак, 8 жніўня.

Цяпер эканамічнае адчуванне людзей, згодна з гэтым аглядам — самае лепшае за ўсе хвалі апытанняў. Сітуацыя ў малым і сярэднім бізнесе таксама ўражвае. У прамысловасці і будаўніцтве прадпрымальнікі заўважылі значнае паляпшэнне сітуацыі, у гандлі таксама намеціўся невялікі пазітыў. І фінансавае становішча сваё прадпрымальнікі цяпер ацэньваюць як досыць нядрэннае. Гэта значыць, людзі нарэшце адчулі сябе нармальна ў фінансава-эканамічным плане.

ВУП краіны працягвае свой «аднаўленчы рост». Людзі атрымліваюць высокія заробкі, абумоўленыя тым, што на рынку Беларусі праз міграцыю не стае высокакваліфікаваных спецыялістаў. Людзі нават бяруць крэдыты — па рэкордна нізкіх стаўках.

Усё так добра, што нехаця задумаешся: «А ў чым падвох»?

Падвохаў даволі багата, але ўсе яны стаіліся пад адміністрацыйным ціскам дзяржавы, як беларусы пад рэпрэсіямі. Вонкава ўсё выглядае добра і стабільна, але выбухнуць усё можа ў любы момант, як толькі дзяржава зробіць хоць маленькі «крок назад».

Узяць, напрыклад, высокія заробкі. Высокія заробкі людзей абумоўленыя менавіта становішчам на рынку працы ў Беларусі. Як вядома, высокая міграцыя вымывае з краіны самыя кваліфікаваныя кадры. І ва ўмовах, калі такіх кадраў усё менш і менш, прадпрыемствы і фірмы канкуруюць па заробку цяпер не толькі з мясцовымі аналагічнымі фірмамі, але і з замежнымі.

Такім чынам, высокія заробкі — гэта не паказчык прадукцыйнасці працы, а паказчык толькі дэфіцыту кадраў у краіне.

Калі людзі атрымліваюць рэкордныя заробкі, яны, натуральна, хочуць за гэтыя грошы нешта набыць. Таму рэкордныя заробкі яшчэ — гэта стымуляванне ўнутранага попыту. Аднак гэты ўнутраны попыт стымулюецца ва ўмовах, калі ўрад адміністрацыйна рэгулюе цэны на тавары і паслугі. Гэта значыць, людзі атрымліваюць вялікія заробкі, а кошты на тавары, за вытворчасць якіх яны атрымалі гэты вялікі заробак, застаюцца на ранейшым узроўні.

Відавочна, што гэта як мінімум прыводзіць да наяўнасці «лішак» грошай у насельніцтва, а як максімум, да «правалу» таго самага бізнесу, які цяпер выпраменьвае аптымізм. Кіраўніцтва прадпрыемстваў вымушанае выплачваць людзям больш, чым яны рэальна зарабілі (з-за боязі страціць работнікаў), а прадаюць сваю прадукцыю па цэнах, якія не змяняюцца. У выніку ў вытворчасці ўзнікае фінансавы цяжар, і доўгатэрміновым вынікам такой фінансавай палітыкі можа быць толькі банкруцтва.

Ужо цяпер прадпрымальнікі называюць адміністрацыйны кантроль коштаў калі не самай галоўнай, дык даволі важкай праблемай для сваіх прадпрыемстваў. І гэтая праблема паступова падымаецца ўверх па шкале значнасці.

Канечне, такі рост заробкаў мог бы быць скампенсаваны за кошт «знешніх фактараў» — напрыклад, экспартам, калі мы б прадавалі сваю прадукцыю за мяжу і задорага. Але экспарт у нас, хоць і прызвычаіўся ўжо да шокаў, выкліканых санкцыямі, але паказчыкамі насамрэч не бліскае. У прыватнасці, цяпер утварылася цікавая рэч, калі ўзровень экспарту і ўзровень імпарту практычна супалі — гэта значыць, што купляем мы за мяжой роўна столькі ж, колькі і прадаем. Так што пра паступленні грошай з-за мяжы казаць не прыходзіцца. Нашы праблемы — гэта выключна нашы праблемы, створаныя нашымі ж рукамі.

Зразумела, для таго, каб падтрымліваць унутраны попыт і плаціць павышаныя заробкі, патрэбныя грошы ў фізічным іх увасабленні. І ўрад напампоўвае эканоміку гэтымі грашыма. Як было адзначана падчас прэзентацыі, шырокая грашовая маса за кожны квартал прырастае прыкладна на 4,5%, рублёвая грашовая маса —прыкладна на 7% у квартал. Гэтыя тэмпы росту прыкладна ўдвая вышэйшыя за такі ж, як цяпер, «аднаўленчы рост» 2017 года — пасля крызісу 2015-га і дэнамінацыі 2016 года.

Пры гэтым у доўгатэрміновыя зберажэнні гэтыя грошы не сыходзяць: 60% нашых «вялікіх заробкаў» — гэта альбо «гатоўка», альбо сродкі на бягучых рахунках, адкуль іх можна лёгка зняць. Апошні раз такі ўзровень назіраўся толькі ў лютым 2003 года, гэта значыць крыху больш за 20 гадоў таму.

І гэта таксама — своеасаблівы «інфляцыйны навес», патэнцыял для росту коштаў.

Такім чынам: у нас непрацыянальна вытворчасці растуць заробкі. Пры гэтым урад працягвае штучна стрымліваць хоць бы прапарцыйны рост коштаў. І адначасова — напампоўвае эканоміку надрукаванымі (будзем казаць шчыра) грашыма. А праінфляцыйныя тэндэнцыі, якія маглі б «ацвярозіць» гэтую сітуацыю, штучна душацца тым самым адміністрацыйным рэгуляваннем цэн.

Няўжо ўрад, які столькі разоў наступаў на граблі эканамічных крызісаў, гэтага не разумее? Канечне, разумее. Але тут эканоміка, хутчэй за ўсё, прыносіцца ў ахвяру палітыцы. Ураду кроў з носу трэба выйсці на прагнозныя ўзроўні па інфляцыі і ВУП краіны. Таму ён адной рукою, стрымлівае рост коштаў, ставячы ў складанае становішча прадпрыемствы, а другой рукой — стымулюе ўнутраны попыт высокімі заробкамі і «напампоўкай» эканомікі грашыма.

Не трэба забывацца, што напачатку наступнага года (а гэта насамрэч ужо хутка) ва ўлады і ўрада — так званы «адзіны дзень галасавання» выбарах у мясцовыя саветы і Усебеларускі народны сход, і халера ведае яшчэ куды. Таму ім — не меншая кроў з носу — трэба ўлагодзіць электарат. Як мінімум да дня галасавання.

Заўважым, што такая ж «напампоўка эканомікі грашыма» ішла напярэдадні выбараў 2010 года і крышачку пасля іх. Што ў далейшым стварыла перадумовы да маштабнага фінансавага крызісу года 2011-га. 

Ну і, канечне, перад выбарамі Лукашэнка традыцыйна мяняе склад урада, адпраўляючы ў адстаўку прэм’ер-міністра. Імаверна, урад хоча скончыць сваё існаванне «на добрай ноце», а з наступствамі хай разбіраюцца паслядоўнікі.

Так што пытанне тут можа быць толькі адно: калі «ірване»?

Эксперты чакаюць як мінімум паскарэння інфляцыі ў пачатку-сярэдзіне восені гэтага года да 5-7%. У наступным годзе інфляцыя можа скласці 7-10% у год. І гэта, вядома, пры пісьменных дзеяннях урада, які паволі будзе перакрываць прыток «верталётных», па азначэнні Лукашэнкі, грошай у эканоміку.

Але кожны крок у гэтым кірунку — гэта як крок на мінным полі. Напрыклад, зняцце адміністрацыйнага рэгулявання коштаў ці хаця б паслабленне гэтага рэгулявання можа пацягнуць за сабой выбух росту цэн і інфляцыі вышэй за «прагназаваны», што пацягне за сабой валютную паніку, што пацягне… Карацей, тое, што «ніколі такога не было, і вось ізноў».