Пояс беднасці: чаму з мапы Беларусі могуць знікнуць цэлыя райцэнтры
Разрыў ў эканамічным развіцці Мінска і абсалютнай большасці астатніх рэгіёнаў Беларусі імкліва расце. Яны не змогуць вырвацца з пасткі беднасці, калі не зрабіць тэрміновых мер зараз.
У большасці беларускіх рэгіёнаў даходы насельніцтва нашмат (парой у разы) ніжэй, чым у Мінску. Нізкая пакупніцкая здольнасць жыхароў правінцыі адштурхвае бізнес, а нізкія зарплаты вымушаюць людзей эміграваць з краіны або пераязджаць у сталіцу і яе наваколлі. У выніку рэгіёны старэюць, апускаюцца ў дэпрэсію, беспрацоўе і п’янства. Гэтая праблема існавала і раней, але ў апошнія гады рэзка абвастрылася і стала адной з ключавых у эканамічнай палітыцы краіны.
Пастка беднасці
— У выніку эканамічнага спаду 2015-2016 гадоў выявілася вельмі непрыемная тэндэнцыя — рост дыферэнцыяцыі рэгіёнаў краіны па ўзроўні дабрабыту, даходаў і сацыяльных праблем (у першую чаргу алкагалізацыі насельніцтва), — распавёў на Форуме рэгіянальнага развіцця Мінскай вобласці эканаміст Сяргей Чалы.
Паводле яго слоў, праблема аказалася не кан'юнктурнай, а сістэмнай. Таму, нягледзячы на эканамічны рост, які назіраецца апошнія два гады, разрыў паміж Мінскам і рэгіёнамі ня скараціўся, наадварот, павялічыўся.
— Сёння, акрамя Мінску, у Беларусі няма ніводнага недатацыйнага бюджэту. У сярэднім кожны мясцовы бюджэт атрымлівае траціну сродкаў у форме трансфертаў і выплат. Людзі пакідаюць рэгіёны, з’язджаючы рэалізоўваць свае ідэі і ініцыятывы ў сталіцы. Калі такая палітыка працягнецца, то палову ВУП краіны хутка будзе ствараць Мінск, — лічыць эканаміст, кіраўнік праекта «Кошта урада» Уладзімір Кавалкін.
У выніку ў рэгіёнах практычна не застаецца кваліфікаванай рабочай сілы, каб бізнэс мог там развівацца, прадпрыемствы зачыняюцца і пакупніцкая здольнасць насельніцтва яшчэ больш падае. Так рэгіёны трапляюць у самападтрымальную спіраль, якую эканамісты называюць «пасткай беднасці».
— Гэтыя працэсы адбываліся і раней, але крызіс іх узмацніў. З’явіўся цэлы «пояс беднасці», у які ўваходзяць амаль усе рэгіёны за межамі сталічнай агламерацыі. І калі нічога не рабіць, сітуацыя будзе толькі пагаршацца, — упэўнены Сяргей Чалы.
Падчас эксперыментаў
Бачачы, што праблема сама сабой не вырашаецца, беларускія ўлады вырашылі, што ў дэпрэсіўныя месцы неабходна перанесці вытворчасці.
— Урад сабрала бізнэс-планы, якія дазваляюць павялічыць занятасць, па 63 адсталых рэгіёнах і атрымала 1740 інвестыцыйных праектаў агульным коштам звыш 100 млрд даляраў. Такіх грошай у дзяржавы вядома, няма. І яна сёння знаходзіцца ў разгубленасці, — кажа эканаміст.
Больш за тое, як паказвае практыка, дзяржаўныя датацыі выдаткоўваюцца неэфектыўна і не прыносяць станоўчага выніку.
— Кіраўнікі прадпрыемстваў і чыноўнікі на месцах баяцца браць адказнасць і прымаць нестандартныя рашэнні. Рызыкаваць на дзяржпрадпрыемстве нельга, — тлумачыць былы кіраўнік аднаго з калгасаў Мікалай Лысенка.
Прадпрыемствы працягваюць заставацца стратнымі, а дзяржпадтрымка траціцца на падтрыманне існага стану рэчаў.
На думку экспертаў, асноўная праблема заключаецца ў залішняй цэнтралізацыі ўлады. Выбудаваная ў 90-х гадах кіраўнічая вертыкаль вырашала задачу данясення кіраўнічых рашэнняў з самага верху практычна без скажэнняў, аднак сёння гэтых кіраўніцкіх рашэнняў няма.
— Улады не ведаюць, што рабіць з гэтай праблемай. І гэта ў пэўнай меры добра — таму што калі ўлады не ведаюць, што рабіць, яны пачынаюць прыслухоўвацца да таго, што кажуць людзі, — лічыць Сяргей Чалы.
Гэта шанец для грамадзянскай супольнасці і бізнэсу вылучыць свае ідэі і ініцыятывы, упэўнены эксперт.
— Цяпер трэба займацца пошукам адказаў знізу і не баяцца розных эксперыментаў. Гэта могуць быць пілотныя праекты па рэструктурызацыі прадпрыемстваў, іх раздзяржаўленні, праекты па навучанні і перанавучанні людзей, аб’яднанні цэнтраў занятасці з фондамі падтрымкі бізнэсу, стварэнню бізнэс-кластараў, — кажа эканаміст.
Але самае галоўнае, што неабходна зрабіць, — дэцэнтралізаваць сістэму кіравання, узмацніць мясцовае самакіраванне і даць магчымасць мясцовым уладам самім вырашаць, як распараджацца грашовымі сродкамі, упэўненыя эксперты, якія абмяркоўвалі праблему на Форуме рэгіянальнага развіцця Мінскай вобласці, арганізаваным рухам «Гавары праўду».
Паводле Заўтра тваёй краіны