Што дасць краіне новы Падатковы кодэкс?

Новы Падатковы кодэкс ужо выклікаў бурлівыя абмеркавання ў прадпрымальніцкім (і не толькі) асяроддзі. У асноўным, вядома, з-за павышэння ставак падаткаў. Аднак яго поўнамаштабнае прымяненне, якое настане толькі ў 2023 годзе, можа прывесці да вялікага перафарматавання малога бізнесу наогул.

З меншага, такі вынік гэтага дакумента бачыць экспертка Цэнтра эканамічных даследаванняў BEROC (Кіеў) Анастасія Лузгіна. Яна разабрала асноўныя моманты Падатковага кодэкса ў час размовы з журналістамі.

Дакумент адкладзенага дзеяння

Паводле яе слоў, асноўныя палажэнні кодэкса датычацца, вядома ж, змены падаткаабкладання для малога і сярэдняга бізнесу і індывідуальных прадпрымальнікаў.
«2022 год з'яўляецца пераходным, калі найперш былі выключаныя са спрошчанай сістэмы падаткаабкладання паслугі, за выключэннем некаторых відаў дзейнасці. Да гэтага значна выраслі стаўкі адзінага падатку — у 2-4 разы. Мяркуецца, што ў далейшым ІП будуць альбо плаціць падаходны падатак — сёлета ён роўны 16%, у 2023 ён узрасце да 18%, — альбо пераходзіць у разрад самазанятых. Але ў апошнім выпадку няма магчымасці наймаць людзей, прыйдзецца працаваць чыста на сябе. Альбо, калі і гэты варыянт не падыходзіць, трэба падумаць аб адкрыцці мікраарганізацыі. У гэтым выпадку ёсць магчымасць прымяняць спрошчаную сістэму падаткаабкладання, па якой у 2022-2023 гадах падатак складзе 6% ад выручкі», — кажа яна.
Акрамя таго прадугледжваецца, што з 1 ліпеня замежныя кампаніі, якія займаюцца электронным гандлем у Беларусі, павінны будуць зарэгістравацца ў якасці падаткаплатніка і плаціць ПДВ. Таксама быў уведзены падатак на першую кватэру ў шматкватэрным доме, некалькі павялічыліся акцызы на падакцызныя тавары і пашырыўся іх пералік, і ўводзіцца паняцце камеральнай праверкі на перавышэнне выдаткаў над даходамі. «У прынцыпе, такая праверка праводзілася і раней, але былі ўдакладнены гэтыя моманты», — адзначыла экспертка.

Расійскі след

Са слоў Анастасіі Лузгінай, пры распрацоўцы новага Падатковага кодэкса беларускія заканадаўцы арыентаваліся на досвед Расіі з яе «падаткам на прафесійную дзейнасць». Аднак у нашым выпадку, выйшла, як заўсёды, больш жорстка.
«Распрацоўшчыкі кодэкса кажуць, што варыянт з самазанятымі — гэта вельмі добрая прапанова ў плане таго, што там спрашчаецца сістэма падаткаабкладання. Самазанятыя з 2023 года будуць плаціць падатак у 10%, і ў тым ліку гэта ўключае ўнёскі ў ФСАН. Гэты збор будзе называцца “падатак на прафесійную дзейнасць”. У МАРГ сказалі, што такі падатак існуе ў Расіі. Так, там аналагічны прынцып, але крыху іншыя падыходы. Там падатак на прафесійную дзейнасць можа выплачваць і ІПшник, які не мае наёмных работнікаў, а калі ён іх мае, то ён мае магчымасць пераходзіць на спрошчаную сістэму падаткаабкладання для ІП. У нас гэта будзе немагчыма з 2023 года», — адзначыла яна.
«Калі глядзець на Расію, то там стаўка падатку на прафесійны даход 4 альбо 6%, але туды не ўваходзяць унёскі ў ФСАН, там гэта добраахвотная справа, людзі могуць плаціць, могуць не плаціць, яны самі выбіраюць», — кажа спецыялістка.
Гэта значыць, у Расіі ёсць выбар: застацца ІПшнікам з наёмнымі работнікамі і спрошчанай сістэмай падаткаабкладання, альбо стаць самазанятым без іх. У нас жа выбару няма: альбо плаці павышаную стаўку падатку ў 18% як ІП, альбо станавіся самазанятым, але без найму працоўнай сілы, альбо станавіся мікраарганізацыяй, а гэта ўжо — зусім іншая форма дзейнасці. Мікраарганізацыя, тлумачыць Лузгіна, «гэта ўжо юрыдычная асоба, а юрыдычная асоба накладае шэраг абавязацельстваў. Напрыклад, вядзенне бухуліку, вывад тых жа даходаў, дывідэндаў... Малому бізнесу, які не мае вялікіх маштабаў, будзе складана».

Пацерпяць самыя бедныя

Пакуль Анастасія Лузгіна не можа ацаніць эфект ад прыняцця новага Падатковага кодэкса — у асноўным таму, што ў поўную сілу ён уступіць у будучым 2023 годзе. Аднак ужо цяпер яна мяркуе, што больш за ўсё пацерпіць малы бізнес і прадпрымальнікі ў невялікіх гарадах.
«Гэта балюча ўдарыць менавіта па невялікім або прыватным бізнесе, у якіх 1-2 супрацоўнікі ў штаце, і якія не маюць магчымасці маштабавацца ў мікраарганізацыі. Многія ИПшнікі кажуць, што гэта будзе спрыяць росту кошту паслуг, але асабліва ў малых гарадах ёсць «столі кошту»: у людзей не такія высокія даходы. Таму разглядаюцца варыянты аж да закрыцця бізнесу», — кажа яна.
Аднак закрыццё ІП у малых гарадах — гэта не толькі эканоміка, і тычыцца гэта не толькі ІП. «Ёсць яшчэ сацыяльны эфект: калі малому бізнесу будзе складана ў невялікіх гарадах — малым крамам, прыватным цырульням, — яны проста не змогуць працягнуць дзейнасць, і гэта негатыўна адаб'ецца на агульнай інфраструктуры гэтых гарадоў», — заўважае Лузгіна.
Наўрад ці распрацоўшчыкі новага Падатковага кодэкса ўлічвалі гэты сацыяльны складнік малога бізнесу. Але ім варта было б падумаць пра тое, што Беларусь не існуе ў межах Мінска.

Інфляцыя — наперад?

Безумоўна, са змяненнем ставак падаткаў у бок павышэння ў той жа бок павышэння зменяцца і цэны: прынамсі, многія сённяшнія ІП задумаюцца над тым, каб падняць кошт сваіх паслуг. А значыць — будзе расці і інфляцыя. Як гэта адаб'ецца на агульнай інфляцыі ў краіне, Лузгіна прагназаваць не бярэцца, але не думае, што такі эфект будзе ў гэтым годзе.
«Па некаторых пазіцыях можна чакаць пэўнага росту цэн, але на сёння я не думаю, што гэта сур'ёзна адаб'ецца на агульнай інфляцыі. Так, па некаторых пазіцыях, у залежнасці ад таго, які від падаткаабкладання будуць выкарыстоўваць ІП, цэны вырастуць. Людзі, якія выкарыстоўваюць адзіны падатак, могуць падняць цэны з улікам таго, што выраслі падаткі ў 2-4 разы. Але большасць выкарыстоўвае спрошчаную сістэму падаткаабкладання, а там рост адносна невялікі», — адзначае яна.
Можна чакаць некаторага росту цэн у сувязі з увядзеннем ПДВ на электронны гандаль замежнымі кампаніямі: у такім фармаце ў Беларусі папулярныя «АліЭкспрэс», «Азон», «Ламода», «Вайлдберыз», якія наўрад ці сыйдуць з беларускага рынку, але цалкам могуць падняць кошт тавараў, каб кампенсаваць ПДВ.
«Мяркуецца, што гэтыя кампаніі павінны спачатку зарэгістравацца, а потым плаціць ПДВ. Няма ніякага выключэння для кампаній, якія знаходзяцца на тэрыторыі Еўразійскага эканамічнага саюза, расійскіх кампаній. Як гэта паўплывае на кошт тавараў — складана сказаць, бо гэта залежыць ад палітыкі канкрэтнай кампаніі: наколькі яна будзе перакладаць ПДВ на канчатковага спажыўца. Але варта чакаць, што цэны вырастуць. Можа быць, не настолькі, наколькі ПДВ, але гэтага можна чакаць», — адзначае Лузгіна.
Паводле яе слоў, у цэлым усе гэтыя змены ў плане ўвядзення ПДВ для прадпрыемстваў нерэзідэнтаў, якія займаюцца электроннай гандлем, рост ставак падаткаў для ІП, вядома, можа адбіцца на інфляцыі. Пытанне, наколькі гэты эфект будзе вялікім? «У 2022 годзе я не чакаю, што гэта акажа істотны ўплыў, але некаторыя спажыўцы перш за ўсё ў малых гарадах змогуць гэта адчуць», — кажа экспертка.
Сапраўды, акрамя паняцця афіцыйнай інфляцыі ёсць і паняцце адчуванай інфляцыі. І гэтыя паняцці часта не супадаюць. Напрыклад, пры афіцыйнай інфляцыі ў 9,97% за мінулы год, у снежні 2021-га, паводле звестак Нацбанка, насельніцтва адчувала інфляцыю 14,5%. Можна чакаць, што пасля павышэння цэнаў тым жа «Азонам» адчуваная інфляцыя, канешне ж, узрасце.

Ці будзе карысць?

Зразумела, усе гэтыя рэформы накіраваныя на тое, каб сабраць больш падаткаў. Але ці не атрымаецца так, што іх стане менш?
«Наколькі гэта апраўдаецца, складана казаць. Малы бізнес, асабліва ў невялікіх гарадах, кажа, што ў гэтым годзе працягне працаваць, паколькі засталася спрошчаная сістэма падаткаабкладання, застаўся адзіны падатак, хоць і павялічаны ў разы. Але некаторыя разглядаюць варыянты аж да закрыцця свайго бізнесу або яго скарачэння», — адзначае Анастасія Лузгіна.
Акрамя таго, магчымы сыход сённяшніх афіцыйных ІП у «шэрую зону», асабліва тых, для якіх ІП — гэта дадатковы заробак, і для якіх новыя стаўкі падаткаў з'яўляюцца непад’ёмнымі.
У любым выпадку, на думку эксперткі, казаць пра гэта можна будзе толькі ў наступным годзе, калі змены для ІП адбудуцца напоўніцу. «На сёння большасць паспрабуюць працягнуць працу так, як працавалі, і будуць глядзець і думаць наконт будучага года, калі ўжо не будзе магчымасці выкарыстоўваць спрошчаную сістэму падаткаабкладання. Цяпер змены прынятыя, але застаецца шэраг магчымасцяў працаваць па тых умовах, якія былі да гэтага часу. Застаецца спрошчаная сістэма падаткаабкладання, адзіны падатак вырас, але тым не менш... А ўжо ў наступным годзе можна будзе больш прадметна казаць пра развіццё сектара ІП альбо пра яго скарачэнне», — мяркуе Анастасія Лузгіна.
Але пра што можна казаць дакладна — у Беларусі зменіцца сама структура малога бізнесу. Колькасць ІП скароціцца, павялічыцца колькасць самазанятых, і магчыма — колькасць мікраарганізацый.
У нармальнай краіне такія змены адбываюцца натуральным чынам — з развіццём або скарачэннем бізнесу. У нас жа гэтыя змены ўводзяцца камандна-адміністрацыйным метадам. І менавіта гэта не можа не засмучаць.