25 гадоў без «Радыё 101,2»

Чвэрць стагоддзя таму ўлады знішчылі першую недзяржаўную беларускамоўную прыватную радыёстанцыю — «Радыё 101,2 FM». Нагода была чыста фармальнай, надуманай, а малады, таленавіты калектыў самабытнага, сапраўды беларускага радыё мусіў быў гвалтоўна спыніць сваё існаванне.

Генадзь Кеснер: На знак салідарнасці з намі Мінск скалануўся ад рову клаксонаў. А мы проста заплакалі…

...30 жніўня 1996 года мы рыхтаваліся пасля эфіру адзначыць Дзень нараджэння нашай кіраўніцы — Жанны Літвіной. Праца яшчэ ішла поўным ходам, аднак свабодныя калегі ўжо пачалі накрываць на стол. Тут раптам з факса вылезла паперчына — не на бланку, без пячаткі, набраная дробным шрыфтам. Без залішніх уступаў там значылася, што «з мэтай выключэння перашкод у прыёмных каналах ЦС РТС "Алтай" эксплуатацыю перадатчыка на частаце 101,2 МГц з выкарыстаннем АФС на апоры па адрасе вул. Камуністычная, 6 спыніць ад 1 верасня 1996 г. Нач. БелГІЭ Ніканаў».
У першыя хвіліны мы не маглі зразумець, што ўсё гэта азначае. Потым стала ясна, што нас закрываюць. Зноў надумана, зноў нахабна, без дай прычыны. Нешта падобнае мы — а гэта людзі з «Радыё 101,2», што раней працавалі на радыёстанцыі «Беларуская маладзёжная» (на дзяржаўным радыё), якую ў 1994 годзе гэтак жа надумана зліквідавалі напярэдадні першых прэзідэнцкіх выбараў з ініцыятывы тагачаснага ўрада пад кіраўніцтвам Вячаслава Кебіча — ужо аднойчы перажылі, і яшчэ вельмі свежымі былі шнары на сэрцы пасля той нашай асабістай трагедыі. І вось цяпер зноў…
На «Маладзёжцы» мы таксама працавалі з вялікім задавальненнем, але на «Радыё 101,2» — з яшчэ большым, бо гэта было наша, уласнае дзіця, народжанае галоўнай рэдактаркай БМ Жанай Літвіной, гукарэжысёрам Змітром Новікавым (цяпер дырэктар «Еўрапейскага радыё для Беларусі») і некаторымі іншымі паважанымі людзьмі. І вось цяпер нас пазбаўляюць гэтага дзіцяці. За што? А вельмі проста. Пазней на адной прэс-канферэнцыі, адказваючы на пытанне журналісткі «Радыё Свабода» Вольгі Караткевіч, якая сама раней працавала і на «Радыё 101,2 FM», дагэтуль бяззменны правадыр без усякіх выдумак і мудрагелістасцей адказаў: «Нікому на дзяржаўнай частаце за дзяржаўныя грошы праводзіць антыдзяржаўную палітыку дазволена не будзе». Няўцям, відаць, было афіцыйнаму лідару, што гэта — ПРЫВАТНАЕ радыё, якое не толькі не бярэ грошы ў дзяржавы, але наадварот, папаўняе дзяржаўную скарбонку праз падаткі. Дарэчы, і афіцыйная матывацыя пра нібыта перашкоды нашага перадатчыка для міліцэйскіх частот была хлуснёй: міліцэйскія радыёстанцыі кшталту «Алтай» у той час працавалі ў дыяпазоне 300-344 МГц.
Якую «антыдзяржаўную палітыку» праводзіла «Радыё 101,2», Лукашэнка не растлумачыў, як не зрабілі гэтага і іншыя яго памагатыя ў асобах чыноўнікаў самага рознага пашыбу. Магчыма, такую, што наша радыё было цалкам беларускамоўным і што мы не круцілі ў сваіх эфірах танную безгустоўную папсу, асабліва рускамоўную? Што ў нас былі асветніцкія праграмы? Што мы распавядалі пра айчынны і замежны рок? Што мы шанавалі нацыянальную гісторыю і культуру? Што на нашай частаце гучалі непрадузятыя аб’ектыўныя навіны? Што да нас у эфір прыходзілі выбітныя асобы, якім не знаходзілася месца ў эфірах іншых радыёстанцый і ўвогуле ў дзяржаўных медыя — да прыкладу, былыя старшыні Вярхоўнага Савета Беларусі Георгі Таразевіч, Станіслаў Шушкевіч і Мечыслаў Грыб? Я ўжо не кажу пра не вельмі шанаваных уладамі вядомых палітыкаў, грамадскіх дзеячаў, паэтаў, пісьменнікаў, мастакоў, навукоўцаў, музыкаў, актывістаў недзяржаўных прафсаюзаў.
Варта згадаць, што набліжаўся сумна вядомы лістападаўскі плебісцыт 1996 года, які фактычна зрабіў неабмежаванай прэзідэнцкую ўладу ў Беларусі і перад якім незаконна быў пазбаўлены пасады і гвалтоўна выкінуты са свайго кабінета старшыня Цэнтрвыбаркама Віктар Ганчар, месца якога заняла Лідзія Ярмошына, якая дагэтуль ачольвае ЦВК і пры якой аніводная (!) выбарчая кампанія не была прызнаная беларускай і міжнароднай дэмакратычнай супольнасцю.
Магчыма, не апошнюю ролю сыграла і тое, што «Радыё 101,2» пэўным чынам паспрыяла абранню дзеяздольнага Вярхоўнага Савета 13-га склікання. Па Мінску заставалася багата вакантных дэпутацкіх месцаў, бо народ на выбары не ішоў, а дзяржаўныя медыя фактычна ігнаравалі парламенцкую кампанію пасля таго, як вельмі адмоўна пра яе выказаўся Лукашэнка. Маўляў, сам ён галасаваць не пойдзе, бо «всё равно обманут». У асноўны дзень галасавання дадатковага тура мы прыдумалі аўдыёролік пра вядомых парасяткаў:
 — Ніф-Ніф! — Што, Нуф-Нуф? — Ты прагаласаваў?— Не!— Ну і свіння ж ты!
Кажуць, што мінчукі, пачуўшы гэты ролік на нашай хвалі, пашыбавалі на выбарчыя ўчасткі, кампанія адбылася, а такі непажаданы для афіцыйнага кіраўніка дзяржавы парламент быў абраны. Падобнае правадыр не забывае і не даруе ніколі і нікому. Магчыма, і гэта мелася ім на ўвазе пад «антыдзяржаўнай палітыкай»?

… «Радыё 101,2 FM» праіснавала крыху больш за год, але за такі непрацяглы час стала вельмі папулярным у сталіцы і ў Мінскай вобласці. А таксама паспяховым бізнес-праектам. Пашырыцца мы не паспелі — нам проста не далі гэта зрабіць. Як і рэалізаваць шмат іншых праектаў — як то стварэнне сваёй вялікай музычнай студыі, уласнай кавярні і гэтак далей.
Баючыся свабоднага слова ў любым фармаце, улада прадэманстравала сваю «сілу» праз задушэнне таго самага свабоднага слова. Потым, цягам чвэрці стагоддзя, рэжым будзе яшчэ вельмі часта і шмат забараняць незалежныя выданні, радыёстанцыі, звальняць «непатрэбных» яму журналістаў з дзяржаўных СМІ — адным словам, «зачышчаць» інфармацыйную прастору. Афіцыйна ўжо ліквідавалі «Беларускую асацыяцыю журналістаў» (БАЖ), у краіне няма аніводнага незалежнага грамадска-палітычнага радыё і тэлеканала, немагчыма набыць друкаваныя недзяржаўныя грамадска-палітычныя выданні. Такое вось супадзенне — 25 гадоў таму знішчана «Радыё 101,2», роўна праз 25 год знішчаецца БАЖ. І кожным разам гэта адбываецца напярэдадні дня нараджэння нязменнага кіраўніка дзяржавы. А ці супадзенне гэта? Або такі своеасаблівы падарунак яму ад адданых падначаленых?  

… «Радыё 101,2 FM» змушана спыніла сваё вяшчанне 1 верасня 1996 года. Напярэдадні, 31 жніўня, апошняй у нашым эфіры стала кампазіцыя слыннага расійскага рок-гурта «Чайф» «Не спяшайцеся нас хаваць», які за некалькі месяцаў да гэтага быў у мяне ў гасцях у жывым эфіры ў нашай студыі на вуліцы Рэвалюцыйнай, 8а. Мадэратары Вольга Бабак і Ірына Курапаткіна на развітанне папрасілі нашых слухачоў, хто за стырном, прасігналіць на знак салідарнасці з намі. Мінск скалануўся ад рову клаксонаў. А мы проста заплакалі…
… Сумны юбілей. І яшчэ больш сумны таму, што за гэты час пайшлі ў лепшы свет некаторыя з тых, хто прысвяціў сябе «Радыё 101,2». Гэта журналісты Вольга Караткевіч і Юрась Бушлякоў, гукарэжысёр Уладзімір Сакульскі, рэкламны менеджар Ганна Вольская, бухгалтар Святлана Багачова. Светлая ім памяць. Як і памяць нашаму Радыё 101,2 FM…           

Вольга Бабак: На «101,2» ты выконваў місію, нават калі проста балбатаў у эфіры



Рэдакцыю «Беларускай маладзёжнай», дзе я рабіла свае першыя крокі ў журналістыцы, расфарміравалі напярэдадні выбараў 1994 года пад маркай рэфармавання дзяржаўнага радыё. Супрацоўнікам тады прапанавалі размеркавацца па іншых рэдакцыях. Але, бадай, усе звольніліся па ўласным жаданні, у тым ліку і я. Не сказаць, што я ва ўсё тады ўнікала, але мне было зразумела, што я сыходжу разам з калектывам. Я не ўяўляла, як я буду працаваць з іншымі людзьмі.
У 1995 годзе Фонд Сораса выдатакаваў грошы на FM-перадатчык. Арганізацыйнымі момантамі займаліся Зміцер Новікаў і Жанна Літвіна. У ліпені 1995 года стала працаваць FM-станцыя, касцяком якой сталі тыя супрацоўнікі, якія сышлі з дзяржаўнага радыё. Адтуль да нас прыйшлі працаваць і гукарэжысёры, у тым ліку і мой муж Анатоль Додзь. Прыходзілі і новыя людзі — у асноўным, моладзь. Але яны адразу станавіліся сваімі. Тады радыё вяшчала на Мінск. У FM-дыяпазоне акрамя нас працавалі «Радыё РОКС» і «Радыё Бі-Эй».
Спачатку я начытвала навіны і рэкламу. Некаторы час я баялася мікрафону, калі даводзілася чытаць нешта ў жывым эфіры… Аднак праз некалькі месяцаў я дайшла да жывых эфіраў, а напрыканцы працы на радыё стала дыджэем, вяла аўтарскую праграму. Там я для сябе адкрыла музыку: нам адна амерыканская кантора дасылала свежыя хіты, таму мы былі ў  курсе ўсіх музычных навінак. Гэта была важная для маладога чалавека частка жыцця.
Спачатку мы вяшчалі толькі некалькі гадзін на дзень. Калі эфір заканчваўся, гукарэжысёры ставілі заглушкі і студыя працавала ў рэжыме запісу. Памятаю смешны выпадак, які нават Севярын Квяткоўскі, які працаваў з намі, апісаў у кнізе «Фрашкі да пляшкі». Нам трэба было запісаць рэкламу адной касметычнай фірме. Я надыктоўвала тэкст, а праз навушнікі гукарэжысёр, як звычайна, даваў парады: то трэба было больш з прыдыханнем нешта казаць, то больш сексуальна… Так, рэкламу мы запісвалі недзе паўгадзіны. А аказалася, што рэжысёр не паставіў заглушку, і мы выйшлі ў эфір разам з ім! Гаварылі пасля, што кіраўніцтва той фірмы ў горадзе злавіла нашу частату і пачула гэтую рэкламу. Праўда, ніякіх прэтэнзій яны нам не прад’явілі.
«Радыё 101,2» прапрацавала год і месяц. Можа быць, раней і былі трывожныя званочкі, але мы, якія былі задзейнічаны выключна ў творчым працэсе, не ведалі, што нас можа чакаць закрыццё. Калі ў рэдакцыю прыйшоў факс, дзе было сказана, што наш перадатчык выклікае перашкоды для міліцыі, мы былі ў стане шоку. Але былі спадзяванні, што ўсё неяк вырашыцца... Тады яшчэ не зразумелі, што нельга наогул верыць ва ўсе гэтыя байкі. Мне з Ірай Курапаткінай давялося адвесці апошні эфір на «Радыё 101,2». Іра заклікала людзей пасігналіць нам на вуліцы падчас фінальнай застаўкі. Казалі, што сігналіў шмат хто. А да рэдакцыі прыходзілі людзі з кветкамі...
Аднак мы ўсё адно першы час змагаліся: стаялі пад французскай амбасадай, выносілі калонкі, танчылі… А пасля, праз пэўны час, калі нашы заявы ва ўсе ўстановы былі прыняты, а ў пікетах бясконца стаяць было немагчыма, стала зразумела: хоць частку жыцця ў нас забралі, але свет ад гэтага не перавярнуўся. Хоць раней я баялася жывых эфіраў, але ў хуткім часе стала адчуваць па іх ломку. Мне прапанавалі пайсці працаваць на «Радыё РОКС». Але вытрымала я там толькі месяц, бо, канешне, трэба было весці праграмы па-руску... На «101,2» ты выконваў місію, нават калі проста балбатаў у эфіры... Але гэтая балбатня была па-беларуску… А тут панавала поўная бессэнсоўнасць. Я зразумела, што стала рабіць нейкія злыя эфіры. Таму, калі я прыйшла да кіраўніцтва і сказала, што я сыходжу, са мной развіталіся з палёгкай.
Праз пэўны час праходзіў моладзевы форум і адна наша супрацоўніца трапіла туды як дэлегатка. Яна адправіла паперку з пытаннем пра закрыццё радыё. І з вуснаў першай асобы дзяржавы прагучала, што «праводзіць недзяржаўную палітыку на дзяржаўным частаце мы не дазволім». Тады стала зразумела, што ні пра якія перадатчыкі і перашкоды на самой справе гаворка не ішла.
Недзе на працягу дзесяці гадоў мы сустракаліся калектывам. Узгадавалі нешта смешнае, жартавалі… З некаторымі шчыльна стасуемся і дагэтуль, узгадваем адны і тыя ж «прыколы». Праўда, шмат хто сышоў заўчасна, і калі нешта прыгадваеш, што звязана з імі, смех становіцца зусім невясёлым…
Сёння, хоць часам і настальгуем па тых часах, аднак сумаваць ужо няёмка. Настолькі жорсткія рэчы адбываюцца зараз… Так, наша закрыццё было эмацыйна цяжкім, але з нас нікога не пасадзілі, не асудзілі. Такой ступені свабоды, якая была на «Радыё 101,2», мала можна дзе ўявіць. Жана Мікалаеўна не ламала людзей. У супердэмакратычнасці і была наша ўнікальнасць. Нават гукарэжысёраў можна было пазнаць па плэй-лістах, бо яны ставілі тую музыку, якую любілі, а не тую, якую ім напісалі на паперках. У нас былі ўсе задаткі аўтарскага радыё.