26 верасня — Еўрапейскі дзень моў. У Беларусі ж дзяржаўная сістэма займалася знішчэннем мовы цягам двух дзясяткаў гадоў

Знішчэнне мовы — гэта знішчэнне народа і яго гісторыі. 26 верасня — Еўрапейскі дзень моў, які святкуецца ва ўсіх краінах Еўропы. У Беларусі ж сама дзяржава дыскрымінуе родную мову і яе носьбітаў цягам двух дзясяткаў гадоў.

З нагоды святкавання Еўрапейскага дня моў праект #FreeAllWords звяртае ўвагу грамадскасці на няспынныя парушэнні моўных правоў пісьменнікаў у Беларусі і ва Украіне.

26 верасня Еўрапейскі дзень моў святкуецца ва ўсіх краінах Еўропы. З 2001 года Дзень моў спрыяе асэнсаванню багатай палітры разнастайных моў, на якіх размаўляюць у Еўропе і па-за яе межамі. У гэты дзень праект EWC #FreeAllWords звяртае ўвагу грамадскасці на няспынныя парушэнні моўных правоў не толькі пісьменнікаў, але і ўсіх грамадзян Беларусі і Украіны.

Парушэнні моўных правоў ва Украіне

«На акупаваных расійскімі войскамі тэрыторыях Украіны адбываецца мэтанакіраванае знішчэнне ўкраінскай нацыянальнай ідэнтычнасці, гэта значыць усяго, што мае дачыненне да ўкраінскай мовы і культуры, — тлумачыць Ніна Георге (Nina George), раманіст і прэзідэнт EWC. — Наўзамен гвалтоўна насаджаецца руская мова, руская культура, расійскі светапогляд і ідэалогія, а людзей, якія размаўляюць па-ўкраінску, катуюць і забіваюць».

У Марыупалі акупацыйныя ўлады замяняюць украінскія падручнікі на рускія і ўкараняюць расійскую вучэбную праграму, запалохваючы бацькоў вучняў.

У Балаклеі падчас акупацыі нельга было размаўляць па-ўкраінску, толькі па-руску. Людзі з праўкраінскай пазіцыяй і тыя, у каго знаходзілі ўкраінскую нацыянальную сімволіку, знікалі без вестак.

На акупаваных тэрыторыях расіяне знішчаюць украінамоўныя кнігі ў бібліятэках. Дэпартаваных у Расію ўкраінскіх дзяцей прымусова русіфікуюць.

Парушэнні моўных правоў у Беларусі

У Беларусі дыскрымінацыя і ўціск беларускай мовы і яе носьбітаў ажыццяўляюцца самой дзяржаўнай сістэмай цягам двух дзясяткаў гадоў.

За гады кіравання Лукашэнкі колькасць людзей, якія лічаць беларускую мову роднай, зменшылася з 85,6% (1999) да 61,2% (2019).

Беларускамоўныя школы наведваюць толькі 11,1% вучняў, а самі школы пераважна знаходзяцца ў сельскай мясцовасці. Дзеці, якія навучаюцца па-беларуску, не маюць магчымасці працягнуць сваю адукацыю на беларускай мове ва ўніверсітэтах, паколькі ў Беларусі няма аніводнай вышэйшай навучальнай установы з беларускай мовай выкладання.

Мова беларускага друку і медыя — пераважна руская. Мова дзяржаўнага справаводства і арміі — руская.

Пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года сітуацыя істотна пагоршылася. Да ўжо існай цэнзуры, унясення вялікай колькасці беларускамоўных аўтараў у чорныя спісы (іх кнігі не могуць трапіць у бібліятэкі і кнігарні, іх творы выключаныя з падручнікаў, немагчыма ладзіць публічныя сустрэчы з чытачамі) дадаўся пераслед не толькі беларускамоўных творцаў, але і ўласна носьбітаў мовы. У 2022 годзе ў Беларусі людзей саджаюць у турмы за сам факт выкарыстання беларускай мовы, а беларускамоўныя кнігі ўключаюць у спіс «экстрэмісцкіх матэрыялаў».

Падрабязней з аглядам моўнай дыскрымінацыі ў Беларусі, падрыхтаваным грамадскай арганізацыяй «Міжнародны саюз беларускіх пісьменнікаў», можна пазнаёміцца тут.

Пачынаючы з 2020 года Беларусь знаходзіцца ў стане «прававога дэфолту», усе незалежныя медыя, якія рабілі дакладныя маніторынг і фактчэкінг, вымушана пакінулі краіну, а бальшыня праваабаронцаў знаходзіцца за кратамі.

«Мы не павінны рабіць выгляд, што нічога дрэннага не адбываецца, ці спакойна прымаць нападкі на ідэнтычнасць і свабоду волевыяўлення. Знішчэнне мовы — гэта знішчэнне народа і яго гісторыі. Абарона фундаментальных каштоўнасцей Еўропы таксама ўключае ў сябе і абарону моў нашых суседзяў», — кажа Ніна Георге.

Разам з арганізатарамі праекта EWC #FreeAllWords мы заклікаем міжнародную супольнасць далучыцца да захавання і абароны дзвюх еўрапейскіх моў, украінскай і беларускай, з дапамогай любых магчымых сродкаў.

Нашы прапановы ўключаюць:

— зварот да міжнароднай супольнасці ствараць праекты перакладаў, праграмы падтрымкі ці рэзідэнцый і стыпендый дзеля захавання беларускай і ўкраінскай моў;

— зварот да кнігавыдаўцоў публікаваць беларускія і ўкраінскія кнігі ў арыгінале, асабліва тых твораў, якія былі забароненыя ці абвешчаныя «экстрэмісцкімі матэрыяламі»;

— заклік да прыняцця Камітэтам па правах чалавека Парламенту Еўрапейскага Звязу адпаведных мер, каб абараніць культурную і лінгвістычную спадчыну Украіны і Беларусі; — заклік да ЮНЭСКА даследаваць сітуацыю ў Беларусі і ва Украіне з пункту гледжання моўнай разнастайнасці, парушэнняў правоў чалавека і лінгвістычнай спадчыны.

#FreeAllWords — гэта праект падтрымкі для беларускіх і ўкраінскіх аўтараў ва ўсіх жанрах, арганізаваны пад эгідай Рады еўрапейскіх пісьменнікаў (EWC).

#FreeAllWords быў заснаваны пісьменніцкімі саюзамі A*dS (Пісьменнікі Швейцарыі), Forfatterforbundet (Нарвегія) і Супольнасці беларускіх пісьменнікаў (Беларусь).

У межах праекта #FreeAllWords кароткія, актуальныя і арыгінальныя тэксты, інтэрв’ю, рэпартажы, эсэ, вершы і іншыя літаратурныя формы перакладаюцца на еўрапейскія і міжнародныя мовы і распаўсюджваюцца праз вялікую колькасць разнастайных каналаў сувязі — лічбавыя, друкаваныя, блогі, СМІ і г. д.

Першыя творы і пераклады 30 аўтараў з Беларусі, Украіны і Расіі будуць выдадзеныя ў 31 краіне ў бліжэйшыя шэсць месяцаў.

Мэта — адзін мільён надрукаваных слоў для захавання міру і свабоды самавыяўлення, для паразумення паміж культурамі і народамі.

#FreeAllWords лічыць, што гэта стане іх унёскам, каб пераканаць людзей у тым, што нам усім трэба імкнуцца пабудаваць вольнае, дэмакратычнае, мірнае і інклюзіўнае грамадства.

Дасылаць творы для ўдзелу ў праекце модна на адрас: contact@freeallwords.org Для СМІ: Susanne Tenzler-Heusler

Паводле прэс-рэліза