Алег Волчак: «Людзей захопліваюць і вязуць невядома куды на няпэўны час»

Складана паверыць, што падобнае адбываецца ў Беларусі ў 2021 годзе. Праваабаронца Алег Волчак разважае пра тое, як цяпер адбываецца адкат у 1990-я гады і нават далей — у Сярэднявечча.

Кіраўнік праваабарончага цэнтра «Прававая дапамога насельніцтву» Алег Волчак у каментары «Салідарнасці» адзначыў, што гаворка не толькі пра закон, але і пра простыя чалавечыя стасункі. Доўгі час ні ў сваякоў, ні ў калег, ні ў адваката не было ніякай інфармацыі пра тое, што здарылася з удавой заснавальніка TUT.BY Юрыя Зісера, культуролагам Юліяй Чарняўскай — ні пра стан яе здароўя і ні пра месцазнаходжанне.

— Я напярэдадні якраз пісаў пра затрыманне іншага чалавека з TUT.BY, галоўнага інжынера Алы Лапатка, якую забралі проста з пахавання дзядзькі: няўжо было так складана выклікаць яе на допыт на наступны дзень?

Нават калі ты следчы, ёсць нейкія чалавечыя адносіны: трэба растлумачыць чалавеку той факт, што ён будзе затрыманы, даць магчымасць прыняць важныя рашэнні — напрыклад, заключыць дамову з адвакатам, сабраць нейкае неабходнае адзенне. А так мы бачым, што людзей захопліваюць і вязуць невядома куды на няпэўны час.

Як у былога следчага, у маёй практыцы былі розныя злачынцы: і гвалтаўнікі, і забойцы, і нападнікі на супрацоўнікаў міліцыі. Але нас навучалі ў пракуратуры, што ты ў любым выпадку павінен паводзіць сябе не толькі як следчы, кіравацца не толькі літарай Закона, але і як чалавек: усё растлумачыць людзям, дзейнічаць спакойна.

У дадзеным выпадку — гэта эканамічны артыкул (хоць мы ўсе разумеем, пра што гаворка), а такое адчуванне, што затрымліваюць так людзей, як у 1990-х гадах АМАП «браў» сходкі крымінальнікаў. Але тады баяліся, і не без падстаў, што ў тых ёсць зброя, з усімі вынікаючымі наступствамі. Але тут жа — інтэлігентныя, паважаныя, вядомыя людзі, не крымінальнікі... для мяне таксама складана зразумець, чаму менавіта так адбываецца.

Чаму наогул абавязкова адразу затрымліваць, калі можна ўжыць меру стрымання — хатні арышт? Адключыць тэлефоны, забараніць карыстацца інтэрнэтам, зачыніць дзверы — і ўсё, як у выпадку з адвакатам Іллём Салеем, якому на час хатняга арышту дазволілі мець зносіны толькі з адвакатам. Ёсць жа цывілізаваныя спосабы вырашаць гэтыя пытанні.

І іншая праблема — мы бачым, што пракуратура не ажыццяўляе ніякага нагляду. Ужо ўвесь свет пра гэта кажа — ужо і ЗША заявілі, і іншыя краіны, думаю, падымуць гэтае пытанне. Зразумела, што гэта справа (супраць TUT.BY. — Рэд.) — не эканамічная, не проста крымінальная; яна мае палітычны матыў, і яе мэта — закрыць апошнюю альтэрнатыўную вялікую крыніцу інфармацыі.

Я як юрыст і як следчы магу сказаць, што TUT.BY падаваў вельмі вывераную інфармацыю. З пункту гледжання закона, у іх матэрыялах заўсёды ўсё было акуратна, усё было зроблена так, каб не было падставы закрыць рэдакцыю па справе аб абароне гонару і годнасці каго-небудзь з чыноўнікаў або за распаўсюд пагроз, распальвання нянавісці і да таго падобнае.

Таму, вядома, удар па партале — гэта ўдар па ўсёй сферы СМІ. Гэта адкат, адступленне нават не ведаю, да якога перыяду — мабыць, як сказаў Віктар Бабарыка, да Сярэднявечча.

Калі асабіста я працаваў следчым, то дазваляў затрыманым узяць з сабой і парашкі, і вады набраць — разумеў, што, пакуль чалавека прывязуць, аформяць, ён дзень будзе без ежы. Злачынец ён ці не, забойца ці не забойца — па-першае, гэта павінен яшчэ пацвердзіць суд, у статусе падазраванага можна знаходзіцца і год, і дзесяць, і дваццаць гадоў, а да таго часу ўсё гэта людзі. І яны не павінны знаходзіцца ў такіх жорсткіх ўмовах, як гэта адбываецца цяпер.

Таму зусім не зразумела, для чаго ўчыняць падобныя экзекуцыі, тым больш над жанчынамі (не хачу сказаць, што так можна абыходзіцца з мужчынамі, але ў дачыненні да жанчын — асабліва), над людзьмі, якія маюць інваліднасць?

— Мабыць, сёння такіх следчых, з прынцыпамі чалавечнасці, засталося няшмат…

— У будучыні, і я за гэта перажываю, у дзяржавы, у палітыкаў будзе праблема ў адраджэнні органаў папярэдняга расследавання. Разбурыць усё можна лёгка, а вось каб «падняць» следчага, як нас навучалі ў 90-х гадах, трэба мінімум 15 гадоў практыкі.

Нельга проста браць дзяцей са студэнцкай лавы і лічыць, што гэта будзе спелы следчы. На мой погляд, пры будучай рэформе патрэбны цэнз — не маладзейшы за 30 або 35 гадоў: каб чалавек прайшоў войска, папрацаваў (не важна, на дзяржаву або ў бізнэсе), стажорам пабыў…

Вядома, учарашнімі студэнтамі без вопыту лягчэй кіраваць, даваць ім патрэбныя ўказанні. Вось таму і адбываецца тое, што адбываецца.