«Мы выйдзем шчыльнымі радамі…»

Жнівень 2020-га прыйшоў не адразу. Ён крок за крокам прасоўваўся ў наша жыццё, еў кілбасы, гуляў па Зыбіцкай, адпачываў на цёплых морах і нават катаўся на лыжах у Раўбічах. І ён усё яшчэ спрабуе захлынуць нас усіх, прымусіць баяцца, маўчаць і не рыпацца.

Што значыла для нашай краіны 25 сакавіка 1918 года? Што будзе значыць 25 сакавіка 2021-га? Паміж гэтымі датамі — 103 гады. Розныя людзі, розныя эпохі. Адна мэта.
Тады, у 1918-м, нягледзячы на вайну і голад, беларусы захацелі нарэшце «людзьмі звацца» і жыць у сваёй краіне, вольнай і незалежнай. Каб іх дзеці, унукі і праўнукі маглі ганарыцца, што нарадзіліся і жывуць на гэтай зямлі. Ці не таго ж мы прагнем сёння, праз сто з лішкам гадоў?
«Мы выйдзем шчыльнымі радамі/ На вольны родны свой прастор.// Хай воля вечна будзе з намі,/ А гвалту мы дамо адпор!» — гэтымі словамі пачынаўся верш Макара Краўцова (Касцевіча). Называўся ён «Ваяцкі гімн». У 1920 годзе гэты верш на музыку Уладзіміра Тэраўскага стаў гімнам БНР. У 1938-м Уладзіміра Тэраўскага расстралялі. Магчыма, у Курапатах. Увосень 1939-га Макар Краўцоў быў закатаваны падчас допытаў у беластоцкай турме. Такім чынам, абодва аўтары гімна БНР сталі ахвярамі сталінскага тэрору. Аднымі з мільёнаў.
1937-ы прыйшоў не адразу. Ён насоўваўся паступова, крок за крокам. Зжыраючы незалежнасць, свабоду, правы, мову… Кавалкамі. Вялікімі і малымі. Заўважнымі і не надта. Ён грукаўся спачатку да незнаёмца, пасля да суседа, сваяка, жонкі, брата, бацькі, сына… «Невінаватых не арыштоўваюць», — казалі людзі. Дыму без агню не бывае. Калі я буду маўчаць, не высоўвацца — мяне не зачэпіць. Каб не прыйшлі па мяне, раскажу пра суседа… Мільёны ахвяр абыякавасці і здрады. Мільённы кошт страху і заплюшчаных вачэй.
«Скаруся, бо ў мяне ж дзеці». «Не буду пярэчыць, бо звольняць з працы». «Зраблю што скажуць, агавару суседа, здам сябра, падпішу, што загадаюць…» «А раптам пранясе, а можа, не зачэпіць? Я ж у палітыку не лезу», — ці не такое чуецца зараз?
Мой першы Дзень Волі быў 25 гадоў таму, у 1996-м. Ён быў брутальна разагнаны. Але тады ў нас быў добры шанец не даць тэрору раскруціцца. Быў ды сплыў. Ці то волі было замала, ці раўнадушша забагата. А можа, яшчэ час не прыйшоў. Бо кожны народ заслугоўвае свайго правіцеля. А праз этапы развіцця грамадства нельга пераскочыць беспакарана. Дый што такое 25 гадоў на шкале гісторыі!
А што такое 25 гадоў у маім жыцці, у жыцці маіх сяброў і знаёмых? У жыцці ўсіх тых, хто бачыў, што адбываецца? Тых самых «праплачаных адмарозкаў», якія не давалі нармальным людзям спакойна жыць. Яшчэ год-два таму шмат хто лічыў тую ж Ніну Багінскую, якая выходзіла на вуліцу з плакатамі і бел-чырвона-белым сцягам, як мінімум дзіўнаватай. Шмат хто верыў прапагандзе і не хацеў бачыць праўду. Шмат хто проста жыў нібыта па-за палітыкай, пакуль палітыка не пагрукалася ў дзверы.
Жнівень 2020-га прыйшоў не адразу. Ён крок за крокам прасоўваўся ў наша жыццё, еў кілбасы, гуляў па Зыбіцкай, адпачываў на цёплых морах і нават катаўся на лыжах у Раўбічах. І ён усё яшчэ спрабуе захлынуць нас усіх, прымусіць баяцца, маўчаць і не рыпацца. Пагрозы, дубінкі, пратаколы, краты... Але гэта яшчэ не расстрэльныя ямы. Пакуль не яны. Ці зноў змаўчым? Шчыльней заплюшчым вочы? Як думаеце, дапаможа? Пачакаем яшчэ пару дзесяцігоддзяў? А і праўда, на шкале гісторыі — гэта ж дробязь.
Але не на шкале майго жыцця. І сёння, як ніколі раней, такімі блізкімі становяцца словы «Ваяцкага маршу»: «Няхай жыве магутны, смелы / Наш беларускі вольны дух. // Штандар наш бел-чырвона-белы, / Пакрый сабой народны рух».
І чамусьці гэтай запозненай вясной, нягледзячы на тэрор і запалохванні, я чую вокліч соцень тысяч: «Жыве, Беларусь!»