«Наўрад ці нам дапаможа той, хто сам не сядзеў»
Былы палітзняволены расказаў тэлеканалу «Настоящее время», як турэмны досвед змяняе жыццё людзей.
Ілюстрацыйнае фота
Праграміст Павел (імя змененае рэдакцыяй «НВ») трапіў за краты ўпершыню і адседзеў увесь свой тэрмін. Агулам ён адбыў у калоніі 14 месяцаў (паўгода — у калоніі), выйшаў на волю і з'ехаў з Беларусі, але ўсё яшчэ вымушаны думаць пра бяспеку — таму што следчы папярэдзіў: «Любыя твае інтэрв'ю — гэта шмоны і санкцыі ў тваіх сяброў на зоне».
Тым не менш Павел наважыўся расказаць пра свой досвед і досвед іншых беларускіх палітвязняў.
Без лішніх пытанняў
З 80-90 чалавек у бараку «палітычных» было каля 15-20, расказвае Павел, астатнія суседзі — асуджаныя за забойствы, згвалтаванні, крадзеж, карупцыю, наркотыкі.
«Складана падтрымліваць адносіны з людзьмі, з якімі ты на волі нават не вітаўся б, — кажа былы палітвязень. — Напрыклад, там сядзяць былыя супрацоўнікі органаў, таго ж ГУБАЗіКа. Вучышся мець зносіны па ходзе: не задаваць лішніх пытанняў, не расказваць лішняга па сваёй справе. Перастаеш бачыць людзей у людзях, яны становяцца вобразамі-механізмамі з тэрмінам і характарыстыкамі. Фішка зоны — татальны недавер. Ты не ведаеш, ці не пойдзе той, з кім ты пагаварыў, і ці не здасць цябе оперу. Гэты недавер можа заставацца з чалавекам і пасля вызвалення».
Павел пакінуў Беларусь і цяпер у Польшчы, але ўсё яшчэ баіцца гаварыць з журналістамі пад сваім імем, таму што на радзіме даседжваюць свае тэрміны яго сябры: «Калі мяне выпускалі, да мяне прыйшоў аператыўнік і сказаў: "Любыя твае інтэрв'ю — гэта шмоны і санкцыі ў тваіх сяброў на зоне". Яны сапраўды сочаць за тым, каго згадваюць у СМІ, і потым у гэтых людзей праблемы».
Недавер у турме і на волі
Пасля вызвалення складанасці не заканчваюцца, кажа Павел: «Улюбёная зэкаўская гульня — будаваць планы, як выйдзеш на волю, уяўляць, што цябе сустрэнуць як героя, дапамогуць. І калі гэтага не атрымліваеш, гэта шок. У многіх цяжкая дэпрэсія, посттраўматычны стрэсавы разлад. У людзей няма сіл шукаць дапамогі, няма даверу ні да каго. Замыкаешся ў сабе. Цяпер мы, напрыклад, кучкуемся толькі з тымі, хто сядзеў. І калі хтосьці скажа нам не тое слова, мы проста перастанем мець зносіны з гэтым чалавекам. Чапляцца да слоў — таксама зонаўская фішка, якая з многімі застаецца».
Да псіхолагаў былым палітвязням звяртацца складана — таксама праз недавер.
«Наўрад ці нам дапаможа той, хто сам не сядзеў, не адчуў такое», — лічыць Павел. Развіваючы думку, ён прыводзіць прыклад, які дэманструе, наколькі былыя асуджаныя і людзі, якія не сядзелі ў турме, па-рознаму глядзяць на адны і тыя ж сітуацыі:
«На адным групавым занятку псіхолаг стала расказваць, на якія маршы яна хадзіла. Для нас гэта выглядае не як дэманстрацыя салідарнасці, а як быццам чалавек расказвае склад злачынства, і ў нас пытанне: навошта ты гэта расказваеш, хочаш нешта ў нас выведаць? І далей ужо не ўспрымаеш гэтую дапамогу».
З'явіўся недавер і да палітыкаў:
«На НАУ (Народнае антыкрызіснае ўпраўленне), Офіс Ціханоўскай мы ўжо глядзім інакш, чым на зоне. Там я актыўна падтрымліваў іх. А цяпер я не давяраю, бо не бачу канкрэтных дзеянняў для тых, хто ў турмах, калоніях, хто выйшаў. Крута, што цяпер у Аб'яднаным пераходным кабінеце прызначылі Вольгу Гарбунову, якая якраз будзе займацца пытаннямі дапамогі палітвязням, у тым ліку тым, хто вызваліліся з калоній. Але я прачытаў, што ў яе яшчэ няма каманды. Атрымліваецца, да гэтага часу не было чалавека, хто б гэтым займаўся? Прытым што праз лагеры праходзяць тысячы чалавек і ў кожнага адны і тыя ж праблемы. Мне гэта дзіўна. Для мяне важна, каб у іншых палітвязняў усё было добра, бо я сам праз гэта прайшоў. Адзін псіхолаг сказаў, што ў нас цяпер забарона на жыццё: забараняеш сабе нармальна жыць, таму што твае знаёмыя сядзяць і ім дрэнна. Гэта сапраўды так».
Сярод наступстваў адседкі — страта працоўных навыкаў, бессань, начныя кашмары, падвышаная трывожнасць, праблемы з зубамі, спінай, каленямі, пералічвае Павел.
У чым сёння маюць патрэбу палітвязні
«Калі чалавек выходзіць, добра было б, каб яму дапамагаў валанцёр, бо сам ён проста не ў рэсурсе. Чым большы тэрмін, тым складаней адаптавацца потым, і пра цябе пачынаюць забываць усе, каго ты ведаў.
Дакладна неабходны аператыўны медыцынскі агляд на інфекцыйныя захворванні, напрыклад, пранцы, сухоты, бо на зоне ты знаходзішся побач з вельмі рознымі людзьмі. Дакладна патрэбны стаматолаг. На нашай зоне, да прыкладу, стаматолаг проста вырываў не тыя зубы, таму да яго мы стараліся не хадзіць. Неабходная простая схема кампенсацыі медыцынскіх абследаванняў і лячэння для тых, хто вызваліліся, бо ў іх можа не быць сродкаў на гэта.
Патрэбна прававая кансультацыя, як хадзіць у РУУС адзначацца і як там сябе паводзіць. Для нас гэта складаная і небяспечная камунікацыя. У мяне, напрыклад, ледзь нервовы зрыў там не здарыўся. Патрэбна кансультацыя па бяспецы: што сёння можна ў Беларусі, што не. Патрэбна кансультацыя па пазовах і штрафах. У чалавека пасля адседкі няма грошай, а яшчэ і штраф вісіць перад Мінтрансам, да прыкладу, ён не можа яго аплаціць і, адпаведна, не можа выехаць з краіны. Патрэбна дапамога ў пераездзе, пошуку жылля і працы, легалізацыі за мяжой. Многія застаюцца ў Беларусі і чакаюць чарговага арышту, бо не ведаюць, на што і як будуць жыць у іншай краіне. Нас так доўга пераконвалі на зоне: сядзі і не высоўвайся, не ва ўсіх будуць сілы браць ініцыятыву на сябе па рашэнні ўсіх гэтых пытанняў».
Павел дадае, што цяпер вызваленым палітвязням дапамагаюць асобныя арганізацыі і людзі, але знайсці гэтую дапамогу часам складана, асабліва калі няма вялікай колькасці сацыяльных сувязей: «Хацелася б выразнага трэку і дапамогі ў яго праходжанні».
