«Нічога асабістага, проста бізнэс». Куды знікла наша права на горад?

Забудоўшчыкам можна ўсё, а нам застаецца толькі мірыцца? У гэтым каралеўстве нешта відавочна пайшло не так.

minsk_12.jpg

Аб праве на горад у Мінску кажуць, крычаць, спрачаюцца і плачуць ужо вельмі даўно. Улады распараджаюцца гарадской прасторай на сваё меркаванне, пры гэтым нярэдка ігнаруючы інтарэсы мясцовых жыхароў. А мы злуемся і абураемся, але нам у адказ ледзь не прамым тэкстам кажуць, што гэта проста бізнэс. Нічога асабістага.
Вось і новы прыклад, які апісала беларуская служба Радыё Свабода: будаўніцтва комплексу Minsk World у раёне старога аэрапорта. Кіпрская кампанія вырашыла інвеставаць у будаўніцтва, а сербская арганізацыя, чые ўладальнікі асабіста знаёмыя і публічна сімпатызуюць Аляксандру Лукашэнку, выступае ў якасці забудоўшчыка і атрымлівае шэраг ільгот.
Новыя кватэры — гэта, вядома, добра, але для будаўніцтва гэтага комплексу зносілі прыватныя дамы, праігнараваўшы жаданні іх жыхароў. А будынак старога аэрапорта прадалі за дзве базавыя велічыні. Цяпер там фінансавы цэнтр Dana Holdings.
І было б несумленным лічыць што тое, што адбываецца тычыцца толькі асобна ўзятага гарадскога раёна. Такія забудовы маюць велізарную ідэалагічную значнасць і паказваюць, як змяняецца семіётыка (знакавыя сістэмы) горада, і як мы самі, нажаль, вельмі мала можам на гэта паўплываць. Ва ўсякім разе, пакуль што.

minsk_2_2.jpg

Горадабудаўніцтва як стыхійнае бедства

Семіётыка сучасных гарадоў у цэлым мае свае асаблівасці. Калі ў эпоху Рэнесансу горада, на думку тэарэтыкаў, павінны былі мець дакладныя планы будаўніцтва і развіцця, заснаваныя на розных канцэптуальных падыходах, то цяпер усё інакш.
Зараз гарады часта растуць вельмі стыхійна, і гэта адбываецца з-за непарыўна звязаных працэсаў урбанізацыі і руралізацыі. І пра перасякальныя інтарэсы ўладаў і буйнога бізнесу таксама не варта забываць.
Вядома, планы горадабудаўніцтва ёсць і цяпер. Але, як паказвае практыка, з канцэптуальнасцю стратэгіі развіцця Мінска ў нас сур’ёзныя праблемы. Планы могуць мяняцца досыць рэзка, і пра нейкую канкрэтную канцэпцыю казаць досыць складана. З кім уладам выгадна супрацоўнічаць, тыя кампаніі і атрымліваюць прэферэнцыі ў сваёй працы. А ўжо што і як яны панабудавалі, гэта справа дзесятая.
Гэтыя працэсы прыводзяць да абвастрэння канфлікту «свае-чужыя» ў гарадской прасторы. Першапачаткова вінаватыя ў сітуацыі з забудовамі тыя, хто дае на іх дазвол. Але з народнай злосцю ў выніку даводзіцца сутыкацца і тым, хто купляе кватэры ў нядаўна пабудаваных жылых комплексах. Гэтых людзей абвінавачваюць у здрадзе і кажуць, што яны не любяць горад. Іх абвяшчаюць ледзь не класавымі ворагамі.

minsk_3_2.jpg

Пастаянны падзел гарадской прасторы на «сваё» і «чужое» абумоўлены самой прыродай горада, але таксама і некаторымі асаблівасцямі механізмаў нашай самаідэнтыфікацыі ў эпоху постмадэрну.
У традыцыйнай культуры і культуры мадэрна ў аснове самаідэнтыфікацыі індывіда былі супольнасць, рэлігія і месца жыхарства, а цяпер гэтыя механізмы сталі больш складанымі і меней відавочнымі.

Сапраўдныя мясцовыя і панаехаўшыя

У гарадской прасторы апазіцыя «свае-чужыя» звычайна адносіцца да аб’ектаў навакольнага асяроддзя (будынкаў, площаям, помнікаў, паркаў і інш.), Але таксама распаўсюджваецца і на суб’ектаў — мясцовых жыхароў. Людзей, якія жывуць у буйным горадзе, зноў жа традыцыйна падзяляюць на «сапраўдных» мясцовых і «панаехаўшых». Да другой катэгорыі ставяцца як да чужых, прышлых і часам успрымаюць іх (нас) як небяспеку для горада і «сапраўдных» мясцовых жыхароў.
Каб трапіць у катэгорыю «панаехаўшых» чужых, зусім неабавязкова быць родам не з Мінска. Часам дастаткова на любым узроўні падтрымаць сумнеўныя праекты (напрыклад, купіць кватэру ў новым жылым комплексе Dana Holdings). І хай хоць пяць апошніх пакаленняў у вашай сям’і нараджаліся і жылі ў Мінску, вас усё адно не будуць успрымаць як «сваіх».
Гэта адбываецца галоўным чынам з-за канфлікту каштоўнасцяў. Новае будаўніцтва вядзецца насуперак пратэстам мясцовых жыхароў, і любая яго падтрымка счытваецца як грэбаванне тымі людзьмі, чые дамы знеслі дзеля будаўніцтва шматпавярховак. Разам з тым гэта накшталт адабрэння продажу забудоўшчыку гісторыка-культурнай каштоўнасці, уваход у якую зараз магчымы толькі па прапусках. І, нагадаем, прадалі будынак аэравакзала за 2 базавыя велічыні.
А яшчэ справа ў тым, што супольнасці, праз якія мы зараз вызначаем кагосьці як сваіх ці чужых, часта аб’ядноўваюць людзей не па прыроджаных прыкметах, а па набытых. Гэтыя супольнасці пастаянна трансфармуюцца, і людзі часта трапляюць у іх па ўласным жаданні ці па набытай адпаведнасці нейкіх крытэраў. Вядома, прыроджаныя крытэры (месца нараджэння, сацыяльны статус, узровень адукацыі і матэрыяльнай забяспечанасці бацькоўскай сям’і) таксама на многае ўплываюць, але роля набытых крытэрыяў становіцца ўсё больш значнай.

minsk_4_2.jpg

Іерархія каштоўнасцяў і вобраз горада

Каштоўнасці, якімі мы кіруемся ў жыцці, не раўназначныя, а выстройваюцца ў досыць выразную іерархію. І досыць абстрактныя нацыянальны і грамадзянскі гонар можа аказвацца важней канкрэтнага жадання мець жыллё ва ўласнасці. Асабліва, калі гонар гэты свой, а жаданне купіць кватэру — чыёсці чужое.
Рэальнасць такая, што, плануючы сваю будучыню, чалавек арыентуецца перш за ўсё на ўласную іерархію каштоўнасцяў. Арыентуючыся ў шырокім спектры сацыяльных і іншых каштоўнасцяў, ён ці яна выбірае тыя, якія ў дадзенай канкрэтнай сітуацыі больш за ўсё звязаны з яго ці яе дамінуючымі патрэбамі.
Безумоўна, такой жа логікай кіруюцца і ўлады, калі ўхваляюць знос прыватнай забудовы і высечку гарадскіх паркаў. Але да іх мы можам і павінны прад’яўляць прэтэнзіі з нагоды гэтага выбару. Гарадскія і дзяржаўныя ўлады павінны кіравацца інтарэсамі горада, а не сваімі ўласнымі, — гэта іх прамы службовая абавязак.

minsk_5_1.jpg

Адзін з падыходаў да вывучэння горада прапануе разглядаць яго як тэкст, а ўсе гарадскія прасторы — як элементы гэтага тэксту. Важна, што ні адзін з элементаў не павінен разглядацца адасоблена. Усе яны існуюць у кантэксце, які ўплывае на тое, што гараджане думаюць пра трансфармацыю горада і наколькі легітымнай і дапушчальнай лічаць стратэгію гарадскога планавання.
Як кажуць, адзін раз — выпадковасць, два — супадзенне, тры — ужо тэндэнцыя. Вось і з мінскімі забудовамі так. Дом Чыжа разбурае архітэктурны ансамбль старога горада, Кемпінскі змяняе вобраз праспекта Незалежнасці, паступовы знос прыватнага сектара то тут, то там, у цэлым змяняе гарадскі ландшафт. Мясцовыя жыхары заўсёды незадаволеныя, уладам і забудоўшчыкам заўсёды напляваць.
Так што будаўніцтва Minsk World — гэта ўсяго толькі элемент агульнай тэндэнцыі. Яшчэ адна клякса ў тэксце нашага горада, якая сама і сама па сабе псуе агульны вобраз і функцыянальнасць тэксту, а ўжо разам з іншымі кляксамі робіць яго ўсё меней чытэльным.

Новая ідэалогія

Доўгі час аб Мінску можна было казаць як пра горад, у якім архітэктары перапрацоўваюць агульную ваенную траўму. Гэты працэс таксама быў напрамую звязаны з ідэалагічнымі плынямі, але ў ім сапраўды былі адлюстраваны ідэі, актуальныя для большай часткі жыхароў.
Так, мы і раней як супольнасць мелі не вельмі шмат магчымасцяў уплываць на гарадское планаванне, але былі вызначаныя межы, за якія нікому нельга было выходзіць.
А нядаўна на вуліцы Стэфаніі Станюты ў Мінску з’явіўся помнік Срэтану Карычу — аднаму з заснавальнікаў Dana Holdings. І гэта, здаецца, быў нават не тайны падкоп пад негалосную мяжу, а яе поўнае разбурэнне «сярод белага дня». Зараз у нас у горадзе ёсць помнік чалавеку, які разбурае вобраз гэтага самага горада.

minsk_6_1.jpg

Безумоўна, пакуль горад жывы, у ім усё яшчэ можа мяняцца. Магчыма, аднойчы мы вернем сабе права на горад і зможам мацней уплываць на яго развіццё. Але пакуль што тэндэнцыя сумная.
У нас ёсць не толькі помнік забудоўшчыку, але і недатыкальная скульптура «Мінскі гарадавы», якую нельга біць (школьніку прыйшлося публічна каяцца ва ўчынку), цалаваць, і на якую нельга вязаць шалік.
У нас высякаюць дрэвы, зносяць прыватныя дамы і цалкам перайначваць горад. І мы вельмі, вельмі мала можам на гэта ўплываць.
Паводле Зялёнага партала