«У Беларусі ад нас шарахаліся». Сям'я беларусаў дамаглася ў Польшчы пенсіі для сына-інваліда

Наталля з мужам і сынам-інвалідам пераехалі ў Польшчу ў 2021 годзе, у гэтай краіне сям'я атрымала міжнародную абарону. Нягледзячы на тое, што паміж Беларуссю і Польшчай няма дамовы аб узаемным прызнанні непрацоўных пенсій, бацькам удалося дамагчыся прызначэння пенсіі сыну. Гэтая гісторыя можа стаць прэцэдэнтам для многіх беларускіх сем'яў у вымушанай эміграцыі. Пра свой шлях Наталля распавяла MOST.

Пацвердзіць інваліднасць у Польшчы прасцей, чым у Беларусі

У сына беларускі цяжкая форма аўтызму. Пасля пераезду перш за ўсё ёй трэба было пацвердзіць яго дыягназ. Для гэтага жанчына звярнулася да сямейнага доктара, якая дала накіраванне да псіхіятра і дакумент для звароту ў Варшаўскі цэнтр дапамогі сем'ям. Хлопчык прайшоў камісію, і праз два тыдні яму выдалі дакумент аб інваліднасці.

Наталля мяркуе, што ў Польшчы пацвердзіць інваліднасць прасцей, чым у Беларусі, дзе трэба здаць аналізы і прайсці ўсіх лекараў.

— У Беларусі інваліднасць устанаўліваецца на пэўны тэрмін: першы раз сыну ўстанавілі на два гады, а потым — на пяць. Калі тэрмін заканчваецца, трэба праходзіць пераагляд, а гэта значыць, што дзіця зноў трэба цягаць па лекарах. Пасля гэтага яшчэ трэба прайсці ВКК (медычна-кансультацыйную камісію) і толькі потым можна атрымаць пацверджанне інваліднасці.

Дамагліся дапамогі ў памеры 3 тыс. злотых

Пасля ўстанаўлення інваліднасці Наталля занялася афармленнем дапамогі па інваліднасці сына. Для гэтага спатрэбіліся пашпарт сына, карта часовага побыту па міжнароднай абароне, даведка, якая пацвярджае інваліднасць, і заяву. Пакет дакументаў беларуска падала ў ZUS (цэнтр сацяльнага страхавання). Дапамогу хлопчыку прызначылі, але сума аказалася значна меншай, чым ён атрымліваў у Беларусі.

— У Польшчы пенсія ва ўсіх дзяцей да 18 гадоў — і з лёгкай, і з цяжкай ступенню інваліднасці — вельмі маленькая, — кажа Наталля. — Таму што лічыцца, што да паўналецця бацькі павінны забяспечваць дзіця. Калі ў Беларусі сын атрымліваў каля 420 рублёў, то ў Польшчы — усяго 215 злотых (178 рублёў).

Акрамя таго, можна аформіць дапамогу па доглядзе за дзіцем з інваліднасцю да 18 гадоў. Але для гэтага недастаткова ўстанаўлення інваліднасці.

— Калі ў Беларусі любая мама дзіцяці-інваліда можа аформіць [дапамогу] па доглядзе і атрымліваць дадаткова каля 400 рублёў, то ў Польшчы, каб аформіць такую дапамогу, дзіця павінна атрымаць пэўныя пункты на камісіі — сем і восем. Калі хаця б аднаго з гэтых пунктаў не будзе, нічога не выйдзе. Адразу я наогул не зразумела, што значаць гэтыя пункты. Падумала, што дапамогу прызначылі па змаўчанні, як у Беларусі. Але [аказалася], яе нам не прызначылі. Пра гэта мне сказалі ва ўжондзе (адміністрацыі), калі я прыйшла афармляць для сына дапамогу па інваліднасці. На той момант падаваць апеляцыю было позна — тэрміны ўжо прайшлі, і нам давялося чакаць цэлы год, каб прайсці камісію ў сувязі з пагаршэннем здароўя сына. У выніку дапамогі мы ўсё ж дамагліся.

Пункты, пра якія кажа Наталля, адзначаюцца ў даведцы аб інваліднасці (Orzeczenie o niepełnosprawnośći). 7-мы пункт — патрэба ў пастаянным або працяглым доглядзе або дапамозе з боку іншага чалавека ў сувязі са значна абмежаванай здольнасцю жыць самастойна, а 8-мы пункт — неабходнасць пастаяннага паўсядзённага ўдзелу апекуна дзіцяці ў працэсе лячэння, рэабілітацыі і выхавання.

Дапамогу ў памеры 3 тыс. злотых аформілі на мужа Наталлі, бо сын ужо дарослы і мужчыну з ім лягчэй. А Наталля выйшла на поўную стаўку на працу.

Дубавец: Нізкі рэйтынг беларусаў сярод усіх суседзяў, апроч Расіі, выклікае трывогу

Сітуацыя дваякая

Новыя цяжкасці з атрыманнем пенсіі паўсталі летам мінулага года, калі хлопчыку споўнілася 18 гадоў. Наталля адзначае, што праблема ў тым, што паміж Польшчай і Беларуссю няма пагаднення аб пенсіях па інваліднасці. Таму пры першай падачы дакументаў у ZUS у атрыманні пенсіі яе сыну адмовілі.

У 2019 годзе Беларусь і Польшча заключылі дагавор аб сацыяльным забеспячэнні. Паводле яго, краіны ўзялі на сябе ўзаемныя абавязацельствы ўлічваць пры прызначэнні і выплаце пенсій працоўны стаж, набыты на тэрыторыі іншай дзяржавы. Нягледзячы на пагаршэнне адносін паміж дзвюма краінамі, 1 красавіка 2022 года дагавор уступіў у сілу. Аднак на практыцы беларусы ў Польшчы часта сутыкаюцца са складанасцямі ў прызначэнні пенсій, паколькі паміж сацыяльнымі ведамствамі дзвюх краін — Фондам сацыяльнай абароны насельніцтва і польскім ZUS — няма рэальнага абмену данымі. ZUS накіроўвае запыт у Беларусь, але адказу на яго не прыходзіць. Беларусам даводзіцца самастойна ехаць па дакументы ў ФСАН, а для многіх эмігрантаў, якія знаходзяцца ў Польшчы з палітычных прычын, гэта немагчыма. Для інвалідаў дзяцінства сітуацыя яшчэ больш складаная. Дагавор аб сацыяльным забеспячэнні ўлічвае толькі працоўныя пенсіі (уключаючы працоўныя пенсіі па інваліднасці), але не пенсіі інвалідаў дзяцінства.

— Я напісала [Святлане] Ціханоўскай і [Паўлу] Латушку. Ціханоўская мяне адправіла ў ЦБС (Цэнтр беларускай салідарнасці), але там у адказ на маю праблему толькі паохалі і паахалі. А памочніца Латушкі запрасіла дакументы, але пытанне яны разглядалі вельмі доўга.

Тады Наталля звярнулася да юрыста ў Польскі міграцыйны форум па бясплатную кансультацыю. Там сказалі, што сітуацыя можа быць дваякай. З аднаго боку, дапамогу могуць прызначыць, паколькі сям'я знаходзіцца пад міжнароднай абаронай. А з іншага боку, могуць палічыць, што без карты сталага побыту яна не прадугледжаная.

— У выніку юрыст сказала, што прызначэнне дапамогі будзе залежаць толькі ад таго, як ZUS нас інтэрпрэтуе. І калі ZUS адмовіць, то зрабіць з гэтым нічога будзе нельга.

Тым не менш сітуацыя вырашылася на карысць сына Наталлі: яе сыну прызначылі дапамогу. ZUS улічыў, што міжнародную абарону сям'я атрымала менавіта ў Польшчы.

«Усё ўкамплектавана»

Паралельна з вырашэннем іншых пытанняў улетку 2021 года беларуска пачала падбіраць сыну спецыяльную школу, у якую ён мог бы пайсці з новага навучальнага года.

— На той момант яму патрэбен быў восьмы клас спецыяльнай школы. Першапачаткова я прыйшла на прыём да дырэктара звычайнай школы па месцы жыхарства. Яна паклікала настаўніка-ўкраінца, які дапамог нам пагутарыць, бо па-польску на той момант я гаварыла слаба. Я патлумачыла ёй сітуацыю, а яна пры мне патэлефанавала ў псіхолага-педагагічную кансультацыю. Там праходзяць камісіі, якія вызначаюць акадэмічны шлях дзіцяці. У Беларусі, дарэчы, таксама так адбываецца, толькі ў нас трэба ісці ў ЦКРНіР (цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі). Звычайна чакаць такую камісію трэба каля трох месяцаў, але дырэктар школы папрасіла прапанаваць нам бліжэйшы магчымы час. У выніку камісію нам прызначылі праз два тыдні.

Наталля адзначае, што праходжанне камісіі падобна на тое, як гэта адбываецца ў Беларусі. З той толькі розніцай, што ў Польшчы не задаюць пытанняў пра тое, дзе і з кім жыве дзіця, у якіх умовах, дзе працуюць яго бацькі і колькі зарабляюць.

«Адчуваеш сябе не «панаехаўшым». Беларусы — пра новае грамадзянства і змены ў жыцці

Праблемы з суправаджальнікамі няма

З заключэннем камісіі Наталля накіравалася ў спецшколу.

— У спецшколе па месцы жыхарства сказалі: «Усё ўкамплектавана. Месцаў няма», — успамінае беларуска. — Тады 1 верасня я паехала ва Упраўленне адукацыі, патлумачыла сітуацыю і напісала заяву — дакладней, папрасіла, каб яе там напісалі за мяне, бо пісаць па-польску я яшчэ не ўмела. У выніку праз тыдзень мне патэлефанавалі і сказалі, што знайшлося месца ў школе, у якую я прыходзіла першапачаткова. Маўляў, там ёсць дзіця, якое практычна не ходзіць, таму яны даюць нам месца. 10 верасня сын пайшоў у школу.

Зараз сын Наталлі наведвае другі курс спецыяльнай школы па падрыхтоўцы да працы (Szkoła Specjalna Przysposabiająca do pracy). У арганізацыі адукацыйнага працэсу Наталля выявіла некалькі адрозненняў ад Беларусі. Асноўнае заключаецца ва ўмовах атрымання суправаджальніка. Гэта чалавек, які дапамагае дзецям прайсці ад класа да класа, схадзіць у туалет, выканаць заданне.

— Каб атрымаць яго ў Беларусі, трэба было дамагацца яго на камісіі. Дзяржава не хоча яго даваць, таму што гэта асобная стаўка ў школе і дадатковыя грошыкі. Але гэта яшчэ не ўся праблема: стаўка ў Беларусі настолькі маленькая, што ніхто не хоча ісці на гэтую працу. Калі хто і згаджаецца, дык гэта студэнты, каб падзарабіць. І то часцей за ўсё бацькі даплачваюць памочнікам са сваёй кішэні.

У Польшчы такой праблемы няма. Тут на гэтым не эканомяць. На камісіі нам сказалі, што будзе адзін суправаджальны на клас. Мяне гэта задаволіла, так як дзіця ў мяне ўжо досыць дарослае, а ў класе ўсяго чатыры чалавекі. А калі ўлічыць, што нашы асаблівыя дзеці часта прапускаюць, то сын у класе і зусім можа быць адзін.

«У Беларусі людзі проста шарахаліся»

Наталля адзначае, што стаўленне да людзей з інваліднасцю ў Беларусі і Польшчы адрозніваецца не на карысць Беларусі.

— Польскае грамадства добразычлівей ставіцца да дзяцей-інвалідаў, тут гэта на ўзроўні нормы. Гэта ў нас у Беларусі ўсе сядзяць па дамах і практычна нікуды не ходзяць. Ад майго дарослага сына ў Беларусі людзі проста шарахаліся. Мне тут камфортней. У Польшчы мы змаглі сабе дазволіць нармальна падарожнічаць на грамадскім транспарце — ні ў аўтобусах, ні ў цягніках, ні ў самалётах ніякіх праблем у нас не ўзнікала. Вядома, ёсць людзі, якія могуць паглядзець са здзіўленнем або адысці ў старонку, але ў большасці сваёй людзі імкнуцца падтрымаць і пытаюцца, чым могуць дапамагчы.