Забойства Паўла Шарамета: што мы ведаем пра расследаванне
20 ліпеня 2016 года ў цэнтры Кіева ў выніку выбуху аўтамабіля загінуў вядомы журналіст Павел Шарамет. На дзень публікацыі гэтага артыкула ўкраінскія праваахоўныя органы не змаглі назваць ні замоўцаў забойства журналіста, ні яго выканаўцаў.
У канцы чэрвеня генеральны пракурор Украіны Юры Луцэнка прызнаў, што ў расследаванні няма «сур'ёзнага прагрэсу», а на мінулым тыдні міжнародная арганізацыя Камітэт абароны журналістаў (CPJ) заклікала ўкраінскія ўлады прыцягнуць да следства замежных экспертаў.
Паспрабуем падсумаваць наяўную на дадзены момант у адкрытых крыніцах інфармацыю пра расследаванне забойства Паўла Шарамета.
Дзень забойства
У сераду, 20 ліпеня мінулага года, каля 7:45 раніцы, у цэнтры Кіева на скрыжаванні вуліц Франка і Хмяльніцкага прагучаў выбух.
Выбухнула чырвоная «Субару», у салоне якой знаходзіўся мужчына. Калі яго выцягнулі з машыны, ён быў яшчэ жывы, аднак траўмы, атрыманыя ім у выніку выбуху, былі настолькі цяжкімі, што ён памёр у машыне хуткай дапамогі.
Ужо праз лічаныя хвіліны пасля выбуху СМІ паведамілі: загінуў вядомы беларускі, украінскі і расійскі журналіст Павел Шарамет, які на працягу апошніх пяці гадоў пражываў у Кіеве.
Машына, у якой ехаў Павел Шарамет, была падарваная пры дапамозе самаробнага выбуховага прыстасавання
Прэзідэнт Пётр Парашэнка выказаў спачуванне родным і блізкім загінулага і сабраў у сваёй адміністрацыі нараду кіраўнікоў сілавых ведамстваў Украіны, па выніках якой было прынята рашэнне стварыць аператыўную групу з супрацоўнікамі паліцыі і Службы бяспекі ў складзе.
Пазней стала вядома, што да расследавання будуць прыцягнуты замежныя следчыя — у прыватнасці, прадстаўнікі ФБР.
Амбасада ЗША, амбасадар ЕС у Кіеве і прадстаўнік АБСЕ па пытаннях свабоды слова ў першыя гадзіны пасля выбуху заклікалі ўкраінскія ўлады цалкам расследаваць забойства журналіста і пакараць вінаватых.
Прэс-сакратар Уладзіміра ПуцінаДзмітрый Пяскоў нагадаў, што загінулы меў расійскае грамадзянства, і заявіў, што яго забойства з'яўляецца «падставай для сур'ёзнай занепакоенасці ў Крамлі».
Увечары таго ж дня некалькі сотняў чалавек прынялі ўдзел у акцыі памяці Паўла Шарамета на Майдане Незалежнасці у цэнтры Кіева.
Першыя версіі
Ужо ў дзень выбуху дарадца кіраўніка Службы бяспекі Украіны Юрый Тандзіт назваў чатыры асноўныя версіі, адпрацоўваецца следчымі.
Першая з іх — прафесійная дзейнасць загінулага. Павел Шарамет супрацоўнічаў з некалькімі ўкраінскімі СМІ, а акрамя таго, у сваіх артыкулах і публічных выступах востра крытыкаваў беларускія і расійскія ўлады.
Другой версіяй, па словах Тандзіта, былі непрыязнасць у адносінах або асабістыя матывы.
Трэцяя версія — «расійскі след» нібыта з мэтай дэстабілізацыі сітуацыі на Украіне — знайшла нямала прыхільнікаў у сацыяльных сетках непасрэдна пасля забойства.
Яе прыхільнікі звярталі ўвагу на тое, што выбух, які забіў Шарамета, адбыўся напярэдадні шматтысячнага хроснага ходу, запланаванага на 27 ліпеня мінулага года праваслаўнай царквой Маскоўскага патрыярхату ў цэнтры Кіева.
Украінскія сілавікі заяўлялі, што масавая навала вернікаў можа стаць зручнай мішэнню для рознага роду правакацый.
Следчыя называюць прыярытэтнай версіяй забойства Шарамета яго прафесійную деяельность, аднак не выключаюць і іншыя версіі
Нарэшце, чацвёртай версіяй Юрый Тандзіт назваў замах на Алену Прытула, грамадзянскую жонку Паўла Шарамета, кіраўніцу ўплывовага інтэрнэт-выдання «Украінская праўда». Менавіта ёй належаў выбухнуўшы аўтамабіль.
Гэтую версію ўскосна пацвярджала даручэнне Пятра Парашэнкі даць Алене Прытула дзяржаўную ахову ў дзень забойства Шарамета.
Праз некалькі дзён генеральны пракурор Юрый Луцэнка заявіў, што следства вызначылася з ключавой версіяй забойства журналіста.
«Следства разглядае ўсе версіі, але ключавой лічыцца помста за прафесійную дзейнасць Паўла», — сказаў ён.
Фанатыкі і Траян
Зрэшты, гучалі і іншыя версіі забойства журналіста.
«(Забіць Шарамета маглі) фанатыкі, якія маглі прыйсці і з акупаваных тэрыторый, ці адкуль заўгодна. Яны, напрыклад, маглі ўспрымаць Шарамета як здрадніка. Гэта можа быць нейкая асабістая помста. Фанатык — гэта асаблівая катэгорыя — самая страшная зброя», — заявіў «Украінскай праўдзе» намеснік кіраўніка нацыянальнай паліцыі Украіны Вадзім Траян.
Прозвішча самога Траяна таксама гучала ў кантэксце расследавання гэтага забойства.
Справа ў тым, што Павел Шарамет і Алёна Прытула ў канца 2015 года звярталіся ў праваахоўныя органы з нагоды сачэння, якое нібыта за імі вядзецца.
Неўзабаве пасля забойства журналіста ў некаторых украінскіх СМІ з'явілася інфармацыя аб тым, што нібыта ініцыятарам сакрэтнага назірання за Шараметам быў менавіта Траян.
За некалькі месяцаў да забойства Павел Шарамет звяртаўся ў праваахоўныя органы з нагоды сачэння, якое за ім вядзецца
Нягледзячы на тое, што крыніцы дадзеных не належалі да ліку рэспектабельных інфармагенцтваў, МУС правяло з гэтай нагоды спецыяльную службовую праверку і заявіла, што гэтая інфармацыя не пацвердзілася.
Пазней з заявай аб недатычнасці да сачэнні за журналістамі «Украінскай праўды» выступіла і Служба бяспекі Украіны.
Мужчына і жанчына
Расследаванне справы аб забойстве Шарамета з першых дзён знаходзілася ў фокусе ўкраінскіх СМІ.
Следчыя не занадта актыўна дзяліліся з журналістамі яго падрабязнасцямі, спасылаючыся на таямніцу следства.
Тым не менш, ужо праз дзень пасля выбуху інтэрнэт-выданне «Обозреватель» апублікавала відэанарэзку запісаў камер назірання паблізу дома, у якім жыў Павел Шарамет.
На невыразным відэа фігуравалі мужчына і жанчына, прычым жанчына на запісе, гаварылася ў каментары да яго, фізічна закладвала выбухоўку пад дно аўтамабіля.
Спачатку праваахоўнікі казалі, што публікацыя гэтых відэа нашкодзіла следству, аднак ужо праз некалькі дзён паліцыя распаўсюдзіла яшчэ адну нарэзку відэа, ужо ў лепшай якасці.
Зараз следчыя заяўляюць: запісы камер назірання ў ноч перад забойствам дазваляюць меркаваць, што выбухоўку пад месца кіроўцы каля 02:40 ночы напярэдадні выбуху закладвала жанчына, якая дзейнічала сумесна з мужчынам.
Следчыя кажуць, што выбухоўку ў аўтамабіль Шарамета ў ноч напярэдадні забойства закладвалі мужчына і жанчына
У паліцыі таксама кажуць, што ў запісах камер відэаназірання паблізу дома Шарамета на працягу некалькіх дзён перад яго забойствам заўважаныя людзі, якія паводзілі сябе «нетыпова»: «сачылі за тым, што адбываецца, вялі фота-відэафіксацыю», магчыма, рыхтуючыся да злачынства.
Фотаробаты падазроных у забойстве Паўла Шарамета да гэтага часу не апублікаваныя. У паліцыі заяўляюць, што маюць на гэты конт уласныя меркаванні.
«Калі мы апублікуем фотаробат забойцаў, гэта будзе азначаць, што мы ў тупіку», — заявіў у лютым гэтага года міністр унутраных спраў Украіны Арсен Авакаў.
У справаздачы пра стан расследавання ў пачатку гэтага года, міністр распавёў, што незадоўга да смерці Павел Шарамет ездзіў у Маскву, дзе меў зносіны з былым міністрам даходаў і збораў Украіны Аляксандрам Кліменкам, а таксама пагаварыў з расійскім апазіцыянерам Уладзімірам Кара-Мурзой.
Па словах Авакава, следства не выключала, што Шарамет стаў ахвярай «замоўленага палітычнага забойства, замова на якое паступіла менавіта з РФ».
«Няма прагрэсу»
У лютым гэтага года следчыя зрабілі справаздачу аб праведзенай рабоце: у рамках расследавання справы аб забойстве Шарамета імі было дапытана звыш 1800 чалавек, атрымана больш за 400 дазволаў на доступ да інфармацыі мабільных аператараў па амаль 19 тысячам абаненцкіх нумароў.
Акрамя таго, у распараджэнні следства мелася больш 150 тэрабайт інфармацыі з камер назірання.
Тым не менш, апублікаваны ў траўні гэтага года фільм — журналісцкае расследаванне праекта «Слідство.Інфо» і Цэнтра па раследаванні карупцыі і арганізаванай злачыннасці (OCCRP) «забі» — паставіў перад грамадствам шэраг пытанняў аб якасці афіцыйнага следства.
Аўтарам фільма ўдалося атрымаць доступ да відэазапісаў камер назірання, якіх не было ў распараджэнні следчых.
Акрамя таго, яны пагутарылі з людзьмі, якія былі ў ноч напярэдадні забойства паблізу аўтамабіля Паўла Шарамета, да якіх у следства на той момант не ўзнікла пытанняў, у тым ліку з былым супрацоўнікам украінскай спецслужбы.
«Я чакаў вялікіх вынікаў і не задаволены, што ў нас да гэтага часу няма забойцы, ён не прыцягнуты да адказнасці», — прызнаў пасля выхаду гэтага фільма на экраны прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка.
Прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка заявіў, што ў бліжэйшы час сілавікі павінны даць справаздачу аб ходзе расследавання забойства Паўла Шарамета
У чэрвені гэтага года ў адсутнасці сур'ёзнага прагрэсу ў раследаванні забойства Паўла Шарамета прызнаўся генеральны пракурор Юрый Луцэнка.
Пра гэта ж гаворка ідзе ў справаздачы міжнароднага Камітэта абароны журналістаў (CPJ) пра расследаванне забойства, апублікаваным у ліпені.
«Украінскія ўлады заяўляюць, што яны настроены на раскрыццё забойства Паўла Шарамета, але не прапануюць ніякіх відавочных доказаў у падтрымку сваёй асноўнай версіі расследавання — расійскага следу ... Назіральнікі за ходам расследавання асцерагаюцца, што органы ўлады, цалкам верагодна, не ў поўнай ступені вывучаюць версію аб магчымым ўкраінскім следзе», — гаворыцца ў справаздачы.
Аўтары дакумента рэкамендуюць украінскім уладам прыцягнуць да расследавання забойства Паўла Шарамета незалежных міжнародных следчых, якія маглі б забяспечыць «дбайнае вывучэнне кожнага матыву і ажыццяўленне правасуддзя».
На мінулым тыдні, на сустрэчы з прадстаўнікамі CPJ і роднымі Паўла Шарамета, прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка заявіў, што праваахоўныя органы павінны ў бліжэйшы час публічна даць справаздачу аб выніках следства.
Паводле BBC