ЗША і Германія мяняюцца ролямі

Гісторык, аглядальнік Financial Times Сайман Шама пра тое, што значыць для любой краіны стаўленне да бежанцаў



Прама на нашых вачах, у дні, калі загінулых дзяцей мора выносіць на берагі нашай ганьбы, дзве вялікія краіны мяняюцца ролямі. Масавае перамяшчэнне людзей ляжыць у самым асяродку гісторыі ЗША і Германіі. Але сёння дзве гэтыя дзяржавы адказваюць на міграцыйны крызіс не так, як можна было б меркаваць, грунтуючыся на іх папярэднім вопыце.

Статуя Свабоды першапачаткова павінна была служыць сімвалам інтэрнацыянальнага рэспубліканскага руху, але была пераасэнсавана як маяк надзеі для ўцекачоў з іншых краін. Вершы Эмы Лазарус на п'едэстале помніка абвяшчаюць: «Захоўвайце, старажытныя краіны, вашу легендарную пышнасць, а мне аддайце вашых стомленых, вашых бедных». Але сённяшні амерыканскі прэзідэнт  — які займае актыўную пазіцыю па многіх пытаннях — лёс бежанцаў абыходзіць маўчаннем. Кандыдаты-рэспубліканцы, якія змагаюцца за права замяніць Барака Абаму, нават тыя з іх, чые сем'і нядаўна пераехалі ў ЗША, спаборнічаюць у ксенафобскай рыторыцы і рыхтуюць прапановы аб тым, як умацаваць мяжы, на ахову якіх і так вылучаюць $ 3,6 млрд. у год. Мяжу ЗША ўжо сёння абараняюць 20000 чалавек і сотні кіламетраў агародж.

Між тым канцлер Нямеччыны, лідэр краіны, у якой толькі тры чвэрці стагоддзя таму ў імя расавай чысціні была прадпрынятая бязлітасная праграма дэгуманізацыі і знішчэння, апынулася на належнай маральнай вышыні. Жыхары Германіі ў большасці адгукнуліся на трагедыю бежанцаў па-чалавечы. У ЗША размовы ідуць аб ўзвядзенні дадатковых сцен і масавую дэпартацыю (у выпадку Доналда Трампа гаворка ідзе пра 11 млн душ), а ў Нямеччыне грамадства гатова паклапаціцца аб 800.000 людзей, якія знаходзяцца ў роспачы.

Перад светам стаяць тры ўсёабдымныя праблемы. Мы сведкі няспыннай дэградацыі планетарнай экасістэмы. На нашых вачах працягвае шырыцца прорва паміж багатымі і беднымі. І па-трэцяе,, ёсць яшчэ адна і вельмі вялікая праблема: гэта падзел паміж тымі, хто хоча жыць толькі з людзьмі, якія выглядаюць і кажуць, як яны, і тымі, хто мяркуе, што розніца ў колеры скуры, веры і мове — не перашкода для інтэрната, пры ўмове, вядома, што прыхадні будуць падзяляць прынцыпы памяркоўнасці, якія, уласна, і зрабілі магчымым іх прыбыццё сюды.

Нягледзячы на ​​тое што ЗША з моманту заснавання сцвярджалі сваю выключнасць як нацыі імігрантаў, настроі амерыканскага грамадства заўсёды былі пераменлівыя. Гектар Сэнт-Джон дэ Крэвкёр у «Лістах амерыканскага фермера» (1782), адным з найважнейшых дакументаў амерыканскай жыцця, усхваляў юную рэспубліку як адзінае месца ў свеце, дзе любы прыхільнік агульных дэмакратычных ідэалаў, незалежна ад паходжання, расы і мовы, мог з мігранта ператварыцца ў грамадзяніна. Але ўжо праз 100 гадоў, калі сотні тысяч імігрантаў заязджалі ў краіну з Італіі і Усходняй Еўропы, у грамадстве загучалі «трампападобныя» ноткі. У траўні 1887, праз сем месяцаў пасля адкрыцця статуі Свабоды, у дзень, калі на 13 параходах у краіну прыбылі 10 000 мігрантаў, у рэдакцыйным артыкуле The New York Times запытвала: «Чаму мы павінны прымаць у сябе беднякоў Еўропы, яе злачынцаў, вар'ятаў, рэвалюцыянераў і валацугаў?».

У 1924 г. сенатар Элісан Дзюрант Сміт настойваў у сваёй прамове перад кангрэсам: «У нашай краіне дастаткова насельніцтва, прыйшоў час зачыніць дзверы і вырасціць чыстага, амерыканскага грамадзяніна». Але мільёны і мільёны людзей працягвалі прыязджаць, ствараючы сераду этнічнай разнастайнасці, тым, што корміць амерыканскую культуру на працягу ўсяго ХХ стагоддзя.

Жорсткія квоты на імігрантаў, вылучаныя як малыя працэнтныя долі тых суполак, якія ўжо жылі ў ЗША, паступова зачынялі ўваход у Амерыку. У 1930-я дзверы былі зачыненыя перад носам габрэяў, якія адчайна шукалі спосабаў выехаць з нацысцкай Германіі. На працягу таго ж дзесяцігоддзя ў Каліфорніі напад на мексіканскіх рабочых прымусіў апошніх бегчы ў сваю краіну. Дзясяткі тысяч мексіканцаў былі дэпартаваныя тады ж. Горш таго, палітыкі ЗША і Брытаніі арганізавалі дзве канферэнцыі па пытанні аб бежанцах — у 1938 г. у Эвіяне і ў 1943 г. у Гамільтане на Бермудах (у момант, калі пра жахі халакосту было ўжо добра вядома), — на працягу якіх заломванне рук і праліццё кракадзілавых слёз сумяшчалася з татальнай бяздзейнасцю.

Тым больш характэрна, што сёння менавіта Германія апынулася краінай, найбольш чуллівай да бяды сірыйскіх бежанцаў, прычым не толькі ў асобе Ангелы Меркель (якая таксама праявіла выключную ўважлівасць ў дачыненні да прыкметаў адраджэння антысемітызму), але і ў асобе ўсяго грамадства. Магчыма, бясконцая дэманізацыя яе як ката няшчасных грэкаў дапамагла Меркель ўсвядоміць, што Еўрапейскаму саюзу, калі ён хоча выстаяць і не разваліцца, трэба знайсці сабе нейкую іншую місію, акрамя наглядчыка за фіскальнай дысцыплінай сваіх членаў. А можа быць, цяперашні момант ісціны наступіў для Нямеччыны, уласна, як і для ўсіх 28 краін ЕС, проста таму, што наступіў — сам сабой.

Так ці інакш, а менавіта гэтае пытанне, а зусім не пытанне суверэннай запазычанасці дазволіць вырашыць, выжыве Еўропа ці памрэ як нешта большае, чым акуратны менеджэр бізнес-цыклаў. Няма сумненняў, што канферэнцыі таксама будуць праведзеныя. Будзем верыць, што яны не будуць такім жа фарсам, як тыя, што прайшлі ў Эвіяне і на Бермудах. Будзем верыць, што прыйшоў час, калі Еўропа, уключаючы Брытанію, нарэшце зноў знойдзе даўно згубленую аснову сваёй палітычнай анатоміі — маральны стрыжань.

Аўтар — гісторык, рэдактар-аглядальнік Financial Times

Паводле: Ведомости

Пераклад НЧ