Вясновы Парыж. Падарожныя замалёўкі

Прэзідэнт Францыі? Не гу­чыць! Кароль Францыі — гучыць! Яшчэ як гучыць. Пераканаўча гучыць. Як і «Рускі цар!» — гучыць. Прэзідэнт СССР — малапрыстойнае нешта, аднара­зова-кандомнае. Прэзідэнт ЗША — ідэальна гучыць. Канцлер Германіі — ідэальна. Султан Брунэя — ідэальна. Англійская каралева — ідэальна. Папа Рымскі — ідэальна.

Небяспечныя рэчы

На даглядзе ў аэрапорце паставілі апарат «Рукі ў гору!». Я так яго назваў, бо цяпер трэба высока ўздымаць рукі, калі цябе скануюць. Паперадзе мяне тры разы ўздымаў рукі чалавек з Закаўказзя. Ён абураўся тым, што трэба здаваць металічныя грошы. Чамусьці яму было шкода расстацца нават на кароткі час са звонкімі манеткамі. Калі ён з трэцяй спробы прайшоў «Рукі ў гору!», яму ветлівыя даглядчыцы паведамілі, што ў сумцы маюцца забароненныя рэчы. Іх трэба або здаваць у багаж ці выкінуць. Чалавек з Закаўказзя напружыўся. Ён перапытаў, і яму паўтарылі пра забароненыя рэчы. «Якія канкрэтна рэчы я павінен здаць у багаж?» — «Відэлец!» — жорсткім голасам сказаў даглядчык. Пачуўшы пра відэлец, я страціў цікаўнасць да небяспечнай валізы чалавека з вечна праблемнага Закаўказзя.

Дождж

У Парыжы і шэры, і дробны, і бясконцы дождж прыносіць радасць. Бо ён спакойны. Бо не сёння дык заўтра спыніцца ягоная падманная бясконцасць. Бо шэрасць у яго празрыстая і срэбная. Бо ён — парыжанін.

Пабла Пікаса

Пачынаць падарожжы па музейным Парыжы варта з галерэі Пабла Пікаса, вядома, калі ў душы ты — мастак.

Натуршчыкі і асабліва натуршчыцы Пікаса нават на фотаздымках падобныя да карцінных вобразаў. Разглядаеш фотапартрэты натуршыкаў, і складаецца адчуванне, што іх зрабіў сам Пабла Пікаса. Зусім іншае адчуванне пакідаюць карціны, у іх няма моднай фотаграфічнасці. Ёсць падабенства, ёсць жывапіснасць, ёсць графічнае рашэнне, але няма фотадакументалістыкі. Нават дзіву даешся, што яе няма.

Пікаса ў Парыжы госць. Ён прызнаны і паважаны, ён агульнавядомы і ўсімі любімы, ён блізкі, але не свой. Пікаса арганічны ў Барселоне. Там ён натуральны, нязмушаны і трагічны. У Парыжы Пікаса працаўнік, у Барселоне — малады чалавек поўны веры ў сваю зорнасць. У Парыжы Пікаса адзін са шматлікіх геніяльных мастакоў, а ў Барселоне ён найвялікшы з вялікіх. У Парыжы свой — Селін, а не Пікаса.

На палотнах і малюнках Пікаса шмат чытачак. Хацелася б верыць, што яны зачытваюцца вершамі. У чалавечым свеце зашмат жорсткасці і замала лірычнасці. Таму я веру ў тое, што чытачкі Пабла Пікаса зачытваліся верлібрамі Гіёма Апалінэра.

Парыж і прэзідэнства

Прэзідэнт Францыі? Не гу­чыць! Кароль Францыі — гучыць! Яшчэ як гучыць. Пераканаўча гучыць. Як і «Рускі цар!» — гучыць. Прэзідэнт СССР — малапрыстойнае нешта, аднара­зова-кандомнае. Прэзідэнт ЗША — ідэальна гучыць. Канцлер Германіі — ідэальна. Султан Брунэя — ідэальна. Англійская каралева — ідэальна. Папа Рымскі — ідэальна. Я ўсёй душой за дэмакратыю, за сумленныя выбары, за адукаваны свет. І ўсё ж... Прэзідэнт Францыі — не гучыць, а хочацца, каб гучала, каб у словах і дзеяннях была гармонія. Гуляю па вясновым Парыжы, горад рыхтуецца да выбараў, французы зноў пойдуць галасаваць за новага кіраўніка дзяржавы, яны выберуць сабе прэзідэнта ці прэзідэнтшу... І ўсё ж... Не гучыць.

Майстэрня над Сенай

Мне давалі званне «парыжанін на тры мясяцы», а я сціпла пагадзіўся на адзін. Трэба паспрабаваць, а раптам не прыжывуся. Прыжыцца ў Парыжы не так і проста. Калі ў цябе няма вялікіх запатрабаванняў, можна і пад мостам пажыць, але я не з такіх. Беспрытульнік — не мой вобраз. Мне далі ў Парыжы прытулак. Між іншым, выдатны прытулак. Далі майстэрню не горшую, чым я маю ў Мінску. Высокі паверх, шмат святла, з гаўбца відаць Сена. У Мінску мне страшэнна не хапае ў майстэрні гаўбца, а тут і гаўбец, і рэчка, і краявіды казачныя за вакном. Такая правільнасць паўсюль і ва ўсім, што нават маляваць страшнавата. Не ведаеш, з чаго пачынаць. Добра, што наконт літаратуры была папярэдняя прапісаная дамоўленасць: абяцаў напісаць парыжскія казкі. А малюнкі? Намаляваў кубак з чорнай каваю. Майстэрня без кавы — не майстэрня. Пакуль маляваў кубак кавы, прыдумаў першы мастацкі ход: буду маляваць у Парыжы за тых сваіх сяброў-мастакоў, хто ў Парыж не даехаў. Хацеў — і не атрымалася. Памалюю за Мішу Нацэўскага, за Юру Яўменава, за Мішу Пракоф’ева… З імі мне бу­дзе не так сумна аднаму на гаўбцы, над Сенаю.

Мовы і Парыж

Парыж — горад, у якім усе мастакі жывуць з дзяцінства. Яны ходзяць у Луўр, яны гадзінамі разглядаюць вітражы ў саборах, яны разам з Шардэнам пішуць нацюрморты і побач з Радэнам малююць аголеных натуршчыц, з Пабла Пікаса яны робяць адкрыцці, а з Жоржам Бракам вучацца прадаваць малюнкі як даражэй… Ты мне скажаш: «А мова? На якой мове размаўляюць твае мастакі, калі з дзяцінства яны жывуць у Парыжы?» Адкажу… Ну якая мова ў мастака? Пляма, кропка, лінія ды рыска. Вось і ўся яго мова.

Папяровыя шклянкі

Парыж вярнуўся да папяровых пакетаў і папяровых аднаразовых «шкляначак». Замест пластыка французы зноў выкарыстоўваюць кардон. Прыемна... Усё прыемна: і глядзіцца добра, і ў руках трымаеш з асалодаю. Нават папяровая «склянка» з дармовым супам у руках бяздомнага выглядае добра. Так добра, што ажно самому захацелася пакаштаваць той дармовы суп. Спыніўся і паразглядаў парыжскіх жабракоў. Скажу, што апрануты яны лепей за мінскіх валацуг. Як і ў Мінску, у Парыжы большасць вулічных людзей — старыя, зарослыя бародамі мужчыны. Як і мінскія бадзягі, парыжкія бадзягі любяць кардон і паперу. Любоў да паперы ў мяне — агульная рыса з вулічнымі людзьмі ва ўсім свеце.

Выстава

У парыжскай майстэрні развесіў выставу малюнкаў. Каб раней, дык выпіў бы гарэлкі, а так наліў сабе ў шклянку газаванай мінералкі з мятай. Мінералка «Пер’е» — выдатны напой. Вада багоў. Жан-Поль Сартр казаў, што «Пер’е» мае металічны прысмак. Так і ёсць, з мятай у вады прысмак халоднага металу, прысмак халоднай рыцарскай зброі. Карацей, я гэта зрабіў: займеў маленькую персанальную выставу ў сталіцы мастакоў, у Парыжы. «Цяпер, — як некалі казаў мой тата, — усе зайздроснікі хай зробяць стойку на галаве!» Засталося прыдумаць назву для выставы… «27 малюнкаў Адама Глобуса» — думаю, лепей і не трэба.

Ван Гог і парыжскае сонца

Каб я меў здольнасці такія, як у Ван Гога, дык абавязкова напісаў бы чырвона-залатое сонца над вечаровай Сенай. Можа, Ван Гог і напісаў падобны краявід. Хутчэй за ўсё, ён яго зрабіў. Я нават перакананы, што тэмпераментны галандзец, стоячы пасярод Парыжа, пісаў сонца над рэчкай, пісаў мост, пісаў Нотэр-Дам… Шкада, што з парыжскага перыяду, які адбыўся ў творчасці Вінцэнта Ван Гога, мала што захавалася. Але гэта не перашкаджае мне любавацца вечаровым Парыжам, спыняцца і ўяўляць, як гэты ці той краявід мог напісаць рудабароды геній.

Свечка

У касцёльнай цішыні запальваю свечку. Самую танную. Не думаю, што Хрыстос будзе лічыць грошы, ахвяраваныя на свечкі. Можа, Ён і свечкі не лічыць. Не важна… Мне прыемна запаліць свечку ў цішыні парыжскага пустога касцёла. Запальваеш, ставіш пад гіпсавую Дзеву Марыю, думаеш пра бацькоў-нябожчыкаў. Што можа быць больш маім за згадкі пра бацькоў у прасторным і ціхім касцёле? Бадай, нічога.

Спробы

У Парыжы добра відаць, як іншыя гарады рабілі спробы стаць падобнымі да яго. Спрабаваць спрабавалі, але не сталі яны Парыжамі. Не стаў Парыжам Амстэрдам, не стаў Пецербург, не стала Варшава… Падобныя спробы варта ўхваліць, а не ганіць, бо менавіта ў Парыжы нарадзіліся вялікія архітэктурныя стылі. Тут зазіхацела ракако, тут паўстаў ампір, тут расквітнеў рамантызм і тут узнік мадэрнізм. Нават самы найкарацейшы пералік зробленага ў Парыжы ўражвае і будзе яшчэ доўга здзіўляць ра­зумную частку чалавецтва.

Холад і Нотэр-Дам

Выйшаў з майстерні, каб памаляваць вялікі сабор з натуры. Прагноз прарочыў кепскае надвор’е. Надзеў я куртку і шапку. Выйшаў да Сены, стаў і малюю. Вецер вырывае паперу з рук. Халодна і сыра. Вось-вось з нізкага неба пасыплецца напрарочаны сіноптыкамі дождж. Тут я заўважыў, што ў Нотэр-Дам няма чаргі. Зазвычай, на прысаборным пляцы ляжыць даўжэзная змяюка чаргі, а тут — пусты пляц. Я прыспешыў хаду. Забег у сабор. Стаю пад скляпеннямі і адчуваю, што на мяне ўсе недабразычліва паглядаюць. Хай сабе! Мне што? Узняў я галаву, каб вітражнай ружай палюбавацца, тут і адчуў, што на галаве маёй сядзіць шапка. Зайшоў у Нотэр-Дам і так расхваляваўся, што на шапку забыўся. Зняў я шапку. Схаваў яе ў кішэню. Падумаў, каб я працаваў у Нотэр-Даме, дык працаваў бы ў шапцы. Прахалодна ў саборы. У час службы я шапку здымаў бы, а так, калі ніхто не бачыць, сядзеў бы з галавой у цяпле.

Гюго і пахаванне

Наведаў музей Віктора Гюго. Выйшаў з яго са змрочным настроем. Самае гнятлівае ўражанне пакінула спачывальня раманіста. У ёй Гюго памёр. Стаіш у змрочна-чырвонай маўзалейнай спачывальні і пераносішся ў дзевятнаццатае стагоддзе, у час смерці рамантыка.

 Ягонае спакутаванае цела толькі што вынеслі з пакоя — хаваць, а ты тут застаўся і невядома нашто стаіш у здранцвенні. Наглядчыкі ў музеі маюць таксама нейкі ўрачысты і пахавальны выгляд. Яны ўсе ў чорным, і такое ўражанне, што крыху п’янаватыя. Яны такія, якім і трэба быць на пахаванні. Адным словам, я ішоў у музей, як на свята, а трапіў на ўрачыстае пахаванне найвялікшага з рамантыкаў.

Параўнанні

Беларуская літаратура, прынамсі, яе лепшая частка — песенная і казачная, беларускія казачнікі і паэты сквапныя на словы і шчодрыя на паўторы. Французская літаратура шматтомная, шматраманная і шматслоўная. Французы любяць доўгія сказы, яны нават кароткую літаратурную форму называюць максімай.

У беларусаў сасіскі таўшчынёю з вялікі мужчынкі палец, а ў французаў сасіскі худыя, як алоўкі, але смачнейшыя (зрэшты, калі добра пашукаць, можна і ў французаў знайсці сасіскі таўшчынёю з вялікі палец).

Беларускія міліцыянты пачалі з’яўляцца на вуліцах з аўтаматамі, французскія паліцыянты таксама разгульваюць па вуліцах Парыжа з аўтаматамі ў руках, а яшчэ ў Парыжы паліцыянты ездзяць на роварах, а ў Мінску я яшчэ не бачыў міліцыянтаў на роварах, здаецца ж, быў у нас велазавод, маглі б ужо і мы пасадзіць міліцыянтаў на два колы.

Беларус можа прылегчы на гарадской лаўцы, каб хвілінку адпачыць. Ён ведае пра рызыку атрымаць заўвагу ад якога амапаўца ці міліцыянта, але стома бывае такой неадольнай, такой свінцовай, такой сонастваральнай, што беларус пераадольвае страх і кладзецца на лаўку. Французу з гэтым лягчэй, француз можа спакойна легчы на любую гарадскую лаўку, можа легчы на парыжскі ходнік, можа нават у гамак легчы і пазіраць з таго грамадскага гамака на Нотэр-Дам.

Беларус пад сваімі беларускімі мастамі прыспешвае хаду, нават пад сталічнымі мінскімі мастамі мы прахо­дзім як хутчэй; пад парыжскімі мастамі наадварот адчуваеш утульнасць, так і хочацца там спыніцца і застацца, шмат хто і застаецца, і жыве.

Панядзелак

Лежачы ў парыжскай студыі, падумаў, што на свеце ёсць месцы, дзе заўсёды толькі адзін дзень на тыдні — нядзеля. На беразе Чорнага мора, у горадзе Сочы, для ўсіх, хто ў ім знаходзіцца, ёсць толькі нядзеля. Для адпачыннікаў гэта вольная, поўная красамоўных водараў нядзеля, для астатніх — нядзеля працоўная. Падобныя нядзелі ёсць і ў Січазе, што пад Барселонаю. Пэўна, ёсць яшчэ іншыя месцы на зямлі, дзе насуперак календарам штораніцы пачынаецца нядзеля. Такім месцам некалі была Ялта... Мне казалі, што была, бо сам я па той Ялце пахадзіў у дзяцінстве толькі паўдня на экскурсіі. У беспрацоўных і адпачыннікаў нядзеля сем дзён на тыдні наўпрост тамака, дзе яны знаходзяцца. З мастакамі зусім іншая сітуацыя. У мастакоў няма ніякіх выходных, як іх няма і ў паэтаў. У мастакоў сем дзён на тыдні працоўны дзень. Так і ў мяне ў парыжскай студыі ў нядзелю — панядзелак, і заўтра — у панядзелак будзе зноў панядзелак.

Норы

Штодня я спыняўся каля пацучыных нораў і з замілаваннем, інакш і не скажыш, назіраў за вясёлымі гульнямі парыжскіх пацукоў. Ну дзе ты яшчэ такое дзіва пабачыш? Адкажу! Там, дзе няма вулічных катоў і сабак. Каб у Парыжы гулялі вулічныя сабакі і каты, дык пацучыная вольніца імгненна скончылася б. Так, у вялікім дзесяцімільённым горадзе няма вулічных катоў. Іх адлоўліваюць. Такі ж лёс і ў сабакі, які застаўся на парыжскім бульвары без гаспадара. Ад падобнай здагадкі мне зрабілася так сумна, што я, замест таго, каб ісці ў Луўр, пайшоў у заакраму. Наглядзеўся я тамака на катоў па 2000 еўра, на какаду за 2690, на марскіх парсючкоў па 39... Па краме разгульваў чорна-белы мардаты кот, якога можна было нават пагладзіць. Другі кот грэўся, лежачы на цёплай накрыўцы акварыўма з чырвонымі рыбкамі. А вось пацукоў у заакраме я не пабачыў. Звычайна ў падобных крамах заўсёды прадаюцца белыя пацукі, а тут не было, але праз гэта не замаркоціўся. Галоўнае: я наглядзеўся на парыжскіх катоў і сабак.

Языкі

Убачыў жабрака з высалапленым языком. Бліскуча-ружовы шырокі язык звісаў з ніжняй губы і ляжаў на парослым шэрай шчэццю падбароддзі. Жабрак мяне ўразіў, бо арганічна дапаўняў мост каля Нотэр-Дама. Праз паўгадзіны на вуліцы Рывалі я сустрэў старую ў бэзавым капелюшы. Яна аблізвала вострадзюбым языком пасінелыя вусны. Праз дзень каля Ратушы я пабачыў яшчэ аднаго старога з высалапленым языком. У Мінску я не сустракаў людзей з такой хваробаю. Можа, у нас холад мацнейшы, можа, нашы маразы прымушаюць людзей трымаць языкі за зубамі, а можа, нашы людзі не дажываюць да такой хваробы, калі язык з рота пачынае вывальвацца...

5 еўра

У недарагой ангельскай краме прыдбаў сабе новыя цёмна-сінія нагавіцы. Парыжане любяць апранацца ў цёмна-сіні. Каб не вылучацца ў сваіх вайскова-зялёных нагавіцах, я памяняў іх на сінія. Пяць дзён прахадзіў у сініх, а потым дзеля простай разнастайнасці зноўку надзеў зялёныя. Якая была радасць — знайсці ў старых нагавіцах 5 еўра. Здавалася б — 5 еўра не вялікія грошы, а знаходзіш іх у кішэні старых нагавіцаў і радуешся напоўніцу. Некаму падобная знаходка падасца неістотнай, а мне дык і такія 5 еўра ўзнялі настрой. Цяпер думаю… На што іх пус­ціць? На паперу для малявання ці на цюбік чорнай фарбы? Думаю, што пушчу на шчыльную, фактурную, белую паперу.

Мінчане і парыжане

Мінчанін часцяком шморгае носам, бо халодныя дажджы і вірусы надоўга не пакідаюць нашу сталіцу; парыжанін пакашлівае, бо паветра ў Парыжы, што б мне хто не казаў, — жорсткае.

Мінчанін не толькі сам чакае на скрыжаваннях зялёнае святло, ён яшчэ і асуджае ўсіх тых, хто таго святла не можа дачакацца. Парыжанін можа перабегчы вуліцу пад чырвоным светлафорам, ён яшчэ можа выпіць шклянку чырвонага, сесці пасля гэтага за стырно аўтамабіля і спакойна паехаць на чырвоны светлафор.

Мінчанкі паселі на ровары; глядзіш на іх i радуешся, бо жанчына на ровары выглядае эратычна. Парыжанкі вакол Луўра і Гранд-Оперы ездзяць на самакатах, жанчына на самакаце маладзее. Можа, мне гэта толькі падалося, што маладзее жанчына на самакаце, але калі сонца, калі лёгкі ветрык, калі яна ляціць па гладкім і чыстым асфальце — яна і сапраўды адчувае сябе маладой і прывабнай.

Мінчанкай быць лёгка; прыехала ў беларускую сталіцу, пасялілася, і ты — мінчанка. Большасць мінчанак думаюць, што яны і беларускі, а гэта не праўда. Падобнае і з парыжанкамі: прыехала, пасялілася і стала парыжанкай. Так і ёсць. Самая знакамітая парыжанка — Мона Ліза. Усе яе ведаюць, усе парыжанкі забягаюць да яе павітацца. Ліза ўсміхаецца. Вядомая непадробная чароўная ўсмешка парыжанкі. Толькі Мона Ліза не францужанка. Яна столькі часу пражыла ў Парыжы, а нават слова па-французску не сказала. Парыжанка можа цэлы век пражыць без французскай мовы, а ў францужанкі і адзін дзень без роднай мовы не пачнецца.

Мінчанка не пачне, седзячы пасярод касцёла, размаўляць па сотавіку. У Парыжы я на свае вочы бачыў і чуў, як у касцёле святога Луі жанчына гучна і радасна гаварыла ў тэлефон. Сувязь была добрая. Парыжанка зусім не спяшалася скончыць размову. Дзякучы цудоўнай акустыцы я чуў і разумеў (!) яе кожнае слова, парыжанка гаварыла па-польску.

Віно

Парыж пахне віном. Смачным, духмяным, вінаградным напоем дыхае на цябе вуліца, поўная кавярняў і рэстарацый. Ідзеш і хмялееш ад вінных пароў, ад вясны, ад вечаровага вінаколернага сонца... Мінск ніколі не пахне віном. Нават мінскія вінзаводы пахнуць толькі яблыкамі ды бражкай. Каля вінзавода, што некалі стаяў на вуліцы Прытыцкага, прайшло маё школьніцтва. Я выдатна памятаю восеньскія водары антонаўкі. Цэлыя горы спелых яблык ляжалі на пляцы пасярод шэрых карпусоў. Яны пахлі мёдам і вёскай, але яны не пахлі віном. У Мінску шмат смачных водараў. Пякарні моцна пахнуць свежым хлебам. Каля бровараў стаіць такое смачнае паветра, што здаецца, яго трэба есці лыжкай. Марозныя мінскія ранкі пахнуць спіртам. Да сваіх мінскіх водараў я даўно прывык, праходжу і не адчуваю. Галава занятая іншым. У Парыжы я магу крыху і адпачыць, і спыніцца, і пастаяць у вінным, п’янкім, чыста французскім водары.

Пустышка на асфальце

У Парыжы столькі ўсяго вялікага і значнага, запамінальнага і ўрачыстага, пафаснага і галавазакрутнага, што губляешся, у які бок ісці. І леваруч, і праваруч, і наперадзе цябе чакаюць сустрэчы з неверагодным і невераемным. Таму ты і глядзіш на ходнік. Глядзіш пад ногі. Глядзіш і бачыш пустышку на асфальце. Зграбная зялёна-блакітная пустышка з белай шаўковай стужачкай, такая яна чыстыя, што хочацца ўзяць гэтую пустышку. Не бярэш — і крочыш далей да манументальнага і залатога, да высокага і прасторнага. Ідзеш і згадваеш нейкую драбязу, накшталт таго, што чэлес па-парыжску — зізі. Ты чуў, як знаёмы хлопчык Клод сказаў свайму сябруку Жану, што ў ягонага таты вялікі зізі. Жак не разгубіўся, ён адказаў Клоду з гонарам, бо ў ягонага таты да вялікага зізі ёсць яшчэ і вялікі жывот. Ты ў Парыжы, трэба думаць пра Паскаля і Мантэня, а ты думаеш пра пустышку і чужыя зізі. Ты амаль што пачаў думаць пра Паскаля, калі пабачыў жанчыну з чорнымі кучаравымі бакенбардамі. Замест таго, каб згадваць Паскалеўскія афарызмы, ты не можаш забыць жаночыя бакенбарды. Ты пра іх думаў бы яшчэ доўга, каб не пабачыў бабулю, якая круціцца вакол дзіцячага вазка. У вазку, як на троне, сядзіць таўстун. Гэта ён выплюнуў пустышку на парыжскі асфальт. Гэта ён давёў мне, што нічога больш важнага за ягоную пустышку ў вялікім горадзе няма.

Гарачыня

У Парыжы такая гарачыня, што ў шмат якіх гарадскіх фантанаў у горле паперасыхала.

Цыбульны суп

Да мяне ў студыю завітаў жывапісец Раман Заслонаў. Пасля адкрыцця сваёй выставы на Венецыянскім біенале Раман вырашыў крыху адпачыць і пагуляць па травеньскім Парыжы. Мы пахадзілі па маляўнічым яўрэйскім раёне Марэ. Пазаглядвалі ў розныя дарагія і танныя крамы. Да нашай кампаніі далучыўся сын Рамана — Піліп. Мы пачалі абмяркоўваць рэстарацыі. Наш выбар спыніўся на традыцыйнай французскай рэстарацыі «Філосафы». Там Раман і пачаставаў мяне цыбульным супам. Варта зазначыць, што ў Парыжы трэба абавязкова пачаставацца цыбульным супам. Я не гурман, але французскі цыбульны суп, з’едзены ў рэстарацыі «Філосафы», зрабіў на мяне вялікае ўражанне, амаль такое, як і калаж Анры Матыса «Маркота караля». Ты можаш абурыцца… Дзе той суп, а дзе Матыс? Такія рэчы нельга параўноваць! Не параўноўвай. Я наогул сумняваюся, што ты бачыў «Маркоту караля» ў арыгінале. Ха-ха! Карацей, суп быў выдатны. Мая жонка, якая далучылася да нас у «Філосафах», замест супу замовіла сабе салату з буракоў. Салата была самая звычайная, а цыбульны суп мяне пацешыў. У юнацтве я чытаў, што скульптар Радэн любіў і штодня еў цыбульны суп. Цяпер я выдатна разумею Радэна. Пасля вячэры мы схадзілі на востраў Святога Луі. Раман спытаў: «Трыццаць гадоў назад ты мог сабе ўявіць, што цябе запросяць пажыць і папрацаваць у Парыж, што ты праедзеш сюды, а тут у Францыі буду жыць і працаваць я, што мы з табой будзем гуляць каля Сены і глядзець на Нотэр Дам? Мог?» Раману я сказаў, што не мог. У маладосці, калі мы разам з Раманам вучыліся ў інстытуце, я і сапраўды не мог такую карціну ўявіць, але ў таемным кутку душы я на такое спадзяваўся і верыў, што нешта падобнае са мной здарыцца і я пакаштую ў Парыжы цыбульны суп.

Ножык

Чым больш у цябе жаданняў, тым больш праблем і непрыемнасцяў. Думаеш: спраўдзіцца жаданне, і радасць ахопіць з галавы да ног. Як жа-ж, ахопіць… Таму я стрымліваю жаданні, мінімалізую сваё «хачу» да самага неабходнага. У дарозе патрэбен нож. Без нажа-складанчыка, ці як у нас яго называюць — сцізорыка, я ў дарогу не выпраўляюся. Ёсць цяжкасці з пералётамі. Усе ножыкі і нажніцы цяпер трэба здаваць у багажны адсек. Здаю. Прывык. Нож свой я даглядаю, таму ён і служыць доўга. Служыў… Забыўся я свой нож у парыжскай майстэрні. Застаўся ён ляжаць на паліцы ў варэльні. Во, некаму радасць будзе — знайсці швейцарскі сцізорык. Некаму ра­дасць… Мяне гэта суцяшае, але не так каб моцна. Адсутнасць нажа мяне занепакоіла. Адна справа стрымаць жаданне пра нешта такое, чаго ў цябе не было, зусім іншая сітуацыя, калі хочацца вярнуць страчанае. Знайшоў я свой ножык у інтэрнэт-краме і замовіў дастаўку, а ў горадзе коракі на дарогах. Дастаўшчык тэлефануе: «Можа, вы зробіце ласку, выйдзеце ў двор па ножык?» Выйшаў я пад дождж і вырашыў падбегчы да машыны, каб не намокнуць. Падбег… Тры крокі ступіў і падвярнуў нагу. Забалела нага страшна, але звязка не парвалася. Расцягнулася, але жыць буду. Ножык я ўсё ж прыдбаў, жаданне сваё спатоліў, але з радасцю праблемы. Суцяшаюся тым, што расцягнутая звязка лепей за парваную.

Малюнкі аўтара