75 гадоў пасьлядоўнай адмовы ад міру. Дык за што змагаюцца палестынцы?
Пасьля столькіх дзесяцігоддзяў страчаных магчымасьцей неабходна ўважліва вывучыць сапраўдныя матывы неаднаразовага адхіленьня палестынскім кіраўніцтвам мірных ініцыятываў. Ад самага пачатку палестынскі адказ застаецца нязьменным: татальная адмова ад міру. Вывучылі гісторыю мірных прапановаў.
Плян ААН па падзеле Палестыны 1947
Хто прапанаваў плян
Спэцыяльны камітэт Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў па Палестыне (UNSCOP) быў створаны ў 1947 годзе для вырашэньня праблемы ў рэгіёне. ААН прапанавала плян падзелу, рэзалюцыю, вядомую як рэзалюцыя 181 Генэральнай Асамблеі ААН.
У чым сутнасьць пляну
Сутнасьць заключалася ў падзеле Палестыны на дзьве незалежныя дзяржавы: адну габрэйскую і адну арабскую, а горад Ерузалем павінен быў быць перададзены пад міжнароднае кіраваньне праз яго рэлігійнае значэньне. Прапанаваная габрэйская дзяржава займала б каля 56% тэрыторыі Палестыны, габрэі складалі каля траціны насельніцтва на той час. Арабская дзяржава займала б прыкладна 43% тэрыторыі Палестыны. Абедзьве дзяржавы павінныя былі атрымаць эканамічнае адзінства праз прапанаваны эканамічны зьвяз.
Арабская рэакцыя на плян
Арабскія краіны, у тым ліку палестынскія арабы, катэгарычна выступілі супраць пляну падзелу ААН. Арабам здавалася, што падзел узнагароджвае сіянісцкі рух за нядаўнюю міграцыю і наступную куплю зямлі, адначасова падрываючы стагодзьдзі арабскай дэмаграфічнай большасьці. Была шырока распаўсюджаная вера ў арабскае адзінства і ідэю адзінай, непадзельнай арабскай нацыі, якая распрасьціраецца па ўсім Блізкім Усходзе. Ідэя неарабскай, габрэйскай дзяржавы пасярод гэтай арабскай прасторы была для іх непрымальнай.
У выніку Генэральная Асамблея ААН прагаласавала па дадзенай рэзалюцыі. За падзел прагаласавалі 72% дзяржаваў, у тым ліку і Беларусь, як краіна-заснавальнік ААН. Супраць прагаласавалі ўсе арабскія дзяржавы.
Гэтыя арабскія дзяржавы і напалі на Ізраіль на наступны дзень пасьля абвяшчэньня незалежнасьці 14 траўня 1948 году.
Рэзалюцыя 194 Генасамблеі ААН 1948
Хто прапанаваў плян
Пасля араба-ізраільскай вайны 1948 году Генэральная Асамблея Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў паспрабавала ліквідаваць наступствы канфлікту і прапанавала прыняць рэзалюцыю 194. Рэзалюцыя ўзьнікла з жаданьня арганізацыі стабілізаваць рэгіён і закласьці аснову для трывалага міру.
У чым сутнасьць пляну
Рэзалюцыя 194, прынятая 11 сьнежня 1948 году, у першую чаргу тычылася цяжкага становішча палестынскіх бежанцаў, якія былі перасунутыя падчас вайны 1948 году. У рэзалюцыі казалася, што бежанцам, якія жадаюць вярнуцца ў свае дамы і жыць у міры са сваімі суседзямі, павінна быць дазволена зрабіць гэта як мага раней. Тым, хто не жадаў вяртацца, павінна была быць выплачаная кампэнсацыя за іх страчаную маёмасьць і за шкоду маёмасьці, якая ў адпаведнасьці з прынцыпамі міжнароднага права павінна быць кампенсаваная ўрадамі або адказнымі ўладамі.
Рэзалюцыя таксама заклікала да дэмілітарызацыі Ерузалему, забесьпячэньня доступу да сьвятых месцаў.
Глядзіце таксама
Арабская рэакцыя на плян
Арабскія дзяржавы, нягледзячы на, здавалася б, узважаны падыход рэзалюцыі, выступілі супраць яе. Арабскае кіраўніцтва палічыла, што рэзалюцыя не ўскладае належным чынам віну за крызіс з бежанцамі на Ізраіль. Хоць рэзалюцыя прапаноўвала вяртаньне бежанцаў, яна не ўсталёўвала адназначнага «права на вяртаньне». Арабскія краіны расцанілі гэта як завуаляваную спробу абмежаваць вяртаньне палестынскіх арабаў у свае былыя дамы.
Арабскія дзяржавы выкарыстоўвалі праблему бежанцаў як палітычны інструмэнт, наўмысна перашкаджаючы іх інтэграцыі ў краінах, дзе яны апынуліся. Іх статус бежанца захоўваўся з пакаленьня ў пакаленьне як зброя супраць Ізраіля.
Рэзалюцыя 242 Рады Бясьпекі ААН 1967
Хто прапанаваў плян
Пасьля Шасьцідзённай вайны ў чэрвені 1967 году, калі Ізраіль атрымаў ашаламляльную перамогу над кааліцыяй арабскіх дзяржаваў, Рада Бясьпекі Арганізацыі Аб'яднаных Нацыяў адчувала патэнцыял для далейшай эскалацыі, таму прапанавала рэзалюцыю 242 ад 22 лістапада 1967 году.
У чым сутнасьць пляну
У рэзалюцыі падкрэсьлівалася «недапушчальнасць захопу тэрыторыі вайной». Гэта было вытлумачана як абавязак Ізраілю выйсьці з тэрыторый, акупаваных у нядаўнім канфлікце. У сваю чаргу, рэзалюцыя пацьвердзіла неабходнасьць забесьпячэньня суверэнітэту, тэрытарыяльнай цэласнасьці і палітычнай незалежнасьці кожнай дзяржавы ў рэгіёне зь іх правам жыць у міры ў бясьпечных і прызнаных межах. Рэзалюцыя заклікала спыніць усе баявыя дзеяньні, а таксама да справядлівага вырашэньня праблемы бежанцаў, закранаючы як габрэйскае, так і арабскае насельніцтва.
Глядзіце таксама
Арабская рэакцыя на плян
Арабскія дзяржавы, якія кіраваліся сваёй глыбокай варожасьцю да Ізраіля і нежаданьнем прызнаць ягоную легітымнасьць, былі катэгарычна супраць.
На саміце ў Хартуме ў жніўні 1967 году арабскія лідэры сумесна абвесьцілі прынцып «Трох не»: не — міру з Ізраілем, не — прызнаньню Ізраілю, не — перамовам з Ізраілем.
Кэмп-Дэвідзкія пагадненьні 1978
Хто прапанаваў плян
Кэмп-Дэвідзкія пагадненьні ўзьніклі ў выніку дванаццацідзённых таемных перамоваў. Пагадненьні былі заключаныя пры пасярэдніцтве прэзідэнта ЗША Джымі Картэра, які запрасіў прэзідэнта Эгіпта Анвара Садата і прэм'ер-міністра Ізраіля Менахэма Бегіна на перамовы, усьведамляючы неабходнасьць пошуку вырашэньня ізраільска-эгіпецкай напружанасьці.
У чым сутнасьць пляну
Першая частка датычылася нармалізацыі адносінаў паміж Эгіптам і Ізраілем, што прывяло да падпісаньня мірнай дамовы паміж дзяржавамі ў 1979 годзе. Гэтае пагадненьне прывяло да выхаду Ізраілю з Сінайскай паўвыспы (акупаванай з вайны 1967 году).
Другая частка Пагадненьняў паказала плян стварэньня аўтаномнай улады самакіраваньня на Заходнім беразе і ў Газе, што зьяўлялася рашучым крокам да вырашэньня ізраільска-палестынскага канфлікту. Ён таксама прапанаваў пяцігадовы пераходны перыяд палестынскага самакіраваньня, пасьля якога на перамовах аб канчатковым статусе будуць разглядацца межы, Ерузалем і іншыя нявырашаныя пытаньні.
Арабская рэакцыя на плян
Хаця Эгіпет прымаў непасрэдны ўдзел у пагадненьнях, шырокі арабскі сьвет адрэагаваў з прыкметнай варожасьцю. Арабскія дзяржавы ўбачылі ў выступленьні Садата з Ізраілем і наступнай мірнай дамове здраду арабскай справе. Пагадненьні былі ўспрынятыя як прыярытэт нацыянальных інтарэсаў Эгіпту над калектыўнымі інтарэсамі арабскага сьвету, асабліва палестынскага пытаньня.
У адплату за так званую здраду Садата Эгіпет быў выключаны з Лігі арабскіх дзяржаваў, а сам прэзідэнт Эгіпту быў забіты празь некалькі гадоў.
Дамова Ізраілю і Ярданіі 1994
Хто прапанаваў плян
Дамова аб міры стала кульмінацыяй таемных і адкрытых перамоваў паміж Дзяржавай Ізраіль і Ярданскім Хашыміцкім Каралеўствам. Гэтыя дыскусіі цягнуліся некалькі гадоў, хаця імкненьне да афіцыйнай мірнай дамовы ўзмацнілася пасьля пагадненьняў у Осла паміж Ізраілем і палестынцамі. Сьведкам падпісаньня быў прэзідэнт ЗША Біл Клінтан.
У чым сутнасьць пляну
Дамова афіцыйна спыніла стан вайны паміж Ярданіяй і Ізраілем і прызнала суверэнныя правы кожнай нацыі. Абедзьве краіны дамовіліся абмяняцца амбасадарамі, спрыяць супрацоўніцтву і разьвіцьцю двухбаковых адносінаў. Дамова датычылася і далікатнага пытаньня межаў і тэрыторыяў, зь некаторымі абменамі землямі і пагадненьнямі аб арэндзе. Дзяржавы паабяцалі ўстрымлівацца ад пагрозаў і выкарыстаньня сілы адна супраць адной, адзначаючы прыхільнасьць да мірнага суіснаваньня.
Ізраіль і Ярданія пагадзіліся супрацоўнічаць, каб дапамагчы бежанцам-палестынцам, у тым ліку пры ўдзеле чатырохбаковага камітэту (Ізраіль, Ярданія, Эгіпет і палестынцы), каб паспрабаваць знайсьці рашэньні.
Арабская рэакцыя на плян
Рэакцыя арабскага сьвету на дамову была рознай: ад неахвотнага прыняцьця, абыякавасьці і да рэзкага супраціву. Шматлікія палестынскія арабы палічылі, што мірная дамова Ярданіі з Ізраілем, як і Эгіпту да гэтага, адкідвала на другі плян палестынскае пытаньне. У той час як Ярданія гістарычна выконвала асаблівую ролю ў якасьці ахоўніка мусульманскіх сьвятых месцаў у Ерузаліме і раней акупавала Заходні бераг (у 1948-1967 гадах), некаторыя лічылі, што гэтая дамова вызваляе Ізраіль ад яго абавязкаў перад палестынцамі.
У самой Ярданіі былі выступы сярод палестынскага насельніцтва супраць дамовы, якія паказвалі занепакоенасць наступствамі для палестынскага пытаньня.
У кастрычніку 2018 году Ярданія паведаміла Ізраілю аб сваім намеры не працягваць арэнду земляў, арэндаваных у адпаведнасьці з Дадаткам I пагадненьня.
Кэмп-Дэвідзкі саміт 2000
Хто прапанаваў плян
Саміт у Кэмп-Дэвідзе ў 2000 годзе быў арганізаваны прэзідэнтам ЗША Білам Клінтанам, у якім прынялі ўдзел прэм'ер-міністр Ізраіля Эхуд Барак і старшыня Палестынскай аўтаноміі Ясір Арафат. Мэтай Клінтана было скарыстацца імпульсам пагадненьняў у Осла і пераадолець прорву паміж ізраільцянамі і палестынцамі, каб дасягнуць пагадненьня аб канчатковым статусе.
У чым сутнасьць пляну
Ізраіль прапанаваў палестынцам першапачаткова 73% тэрыторыі Заходняга берага ракі Ярдан і 100% сектару Газа, з абменам зямлёй у якасьці кампенсацыі за буйныя ізраільскія паселішчы.
Праз 10-25 гадоў Палестынская дзяржава магла пашырыцца максымум да 92% тэрыторыі Заходняга берага ракі Ярдан (91% Заходняга берага і 1% ад абмену земляў).
Ізраіль прапанаваў плян, паводле якога Ерузалем застанецца непадзеленым, але палестынцы будуць мець суверэнітэт над некалькімі кварталамі і адміністрацыйны кантроль над Храмавай гарой, у той час як Ізраіль захоўвае кантроль бясьпекі.
Ізраіль прызнаў пакуты палестынскіх бежанцаў, але ня даў поўнага права на вяртаньне праз дэмаграфічныя наступствы для габрэйскай дзяржавы. Замест гэтага Ізраіль прапанаваў кампенсацыю і перасяленьне ў будучую палестынскую дзяржаву або трэція краіны.
Ізраіль патрабаваў гарантый бясьпекі, што ўключалі дэмілітарызаваную палестынскую дзяржаву і кантроль над далінай Ярдана на пэўны перыяд.
Арабская рэакцыя на плян
Нягледзячы на беспрэцэдэнтныя саступкі з боку Ізраілю, арабскі адказ, асабліва з боку палестынскага кіраўніцтва, быў адмоўным.
Адной з самых значных крытычных заўвагаў была няздольнасьць Арафата высунуць сустрэчную прапанову. Замест таго, каб удзельнічаць у канструктыўных перамовах, ён наўпрост адхіліў прапанову Ізраілю.
Для палестынцаў пытаньне бежанцаў не падлягала абмеркаваньню. Яны настойвалі на поўным праве на вяртаньне, што было непрымальным для Ізраілю з-за наступстваў для габрэйскага характару дзяржавы.
Нягледзячы на шырокія кампрамісы, прапанаваныя Ізраілем, адмова ад мірнага пляну палестынскага кіраўніцтва перашкодзіла рэалізацыі рашэньня аб стварэньні дзьвюх дзяржаваў у момант, калі гэта было магчыма.
Плян Ольмерта 2008
Хто прапанаваў плян
У 2008 годзе, падчас фінальнага пэрыяду прэзідэнцтва Джорджа Буша, прэм'ер-міністр Ізраіля Эхуд Ольмерт высунуў сьмелую мірную прапанову. Гэтая ініцыятыва была зробленая ў кантэксце перамоваў і дыскусій, падтрыманых адміністрацыяй Буша, якая была зацікаўленая ў вырашэньні ізраільска-палестынскага канфлікту.
У чым сутнасьць пляну
Прапанова Эхуда Ольмерта, якую часта называюць як адну з самых шчодрых з калі-небудзь прапанаваных ізраільскім лідэрам, засяродзілася на наступных ключавых момантах. Ольмерт прапанаваў анэксаваць асноўныя блокі ізраільскіх паселішчаў, якія складаюць каля 6,3% тэрыторыі Заходняга берага. У абмен Ізраіль саступіў бы эквівалентную частку сваёй тэрыторыі будучай Палестынскай дзяржаве.
Ерузалем быў бы агульным: габрэйскія раёны адыдуць да Ізраіля, а арабскія — да дзяржавы палестынцаў. Стары горад не будзе знаходзіцца пад суверэнітэтам, а будзе кіравацца кансорцыюмам Саудаўскай Арабіі, Ярданіі, Палестынскай аўтаноміі, Ізраілю і ЗША.
Ольмерт прапанаваў некалькім тысячам палестынскіх бежанцаў вярнуцца ў Ізраіль, а астатнім атрымаць кампенсацыю або пасяліцца ў новай палестынскай дзяржаве.
Арабская рэакцыя на плян
Палестынская рэакцыя была ў значнай ступені негатыўнай. Махмуд Абас, кіраўнік палестынцаў, не адразу прыняў або адхіліў прапанову. Некаторыя сцьвярджаюць, што гэтыя ваганьні мелі спробу перачакаць тэрмін знаходжаньня ва ўладзе Ольмерта і дамовіцца з патэнцыйна яшчэ больш шчодрым пераемнікам.
Урэшце, чарговая спроба Ізраілю зрабіць для палестынцаў дзяржаву не была прынятая ФАТХ.
Контур міру Кэры 2014
Хто прапанаваў плян
Ізраільска-палестынскія мірныя перамовы ў 2013–2014 гадах былі ініцыяваныя дзяржсакратаром ЗША Джонам Кэры. Адміністрацыя Абамы імкнулася прасунуць мірныя перамовы пасьля шматгадовага застою.
У чым сутнасьць пляну
Мэтай перамоваў было вызначыць межы будучай палестынскай дзяржавы, выкарыстоўваючы ў якасьці асновы лініі да 1967 году з узаемна ўзгодненым абменам земляў. Патрэбы бясьпекі Ізраілю, асабліва ў дачыненьні да даліны Ярдана і дэмілітарызаванай палестынскай дзяржавы, былі галоўнымі пунктамі абмеркаваньня. Абмяркоўваліся рашэньні праблемы палестынскіх бежанцаў, у тым ліку магчымае вяртаньне, кампенсацыя і перасяленьне.
Глядзіце таксама
Ізраіль дамагаўся прызнаньня палестынцамі дзяржавы Ізраіль у якасьці габрэйскай дзяржавы, каб забясьпечыць спыненьне далейшых тэрытарыяльных патрабаваньняў.
Арабская рэакцыя на плян
На жаль, замест канструктыўнага ўзаемадзеяньня перамовы сутыкнуліся з рознымі перашкодамі з арабскага боку. Падчас перамоваў Палестынская аўтаномія імкнулася павысіць свой статус на міжнародных форумах, у тым ліку ў ААН, што было ўспрынята Ізраілем як спроба інтэрнацыяналізацыі канфлікту і ўхіленьня ад наўпроставых перамоваў.
У 2014 годзе Палестынскія ўлады на чале з ФАТХ абвесьцілі аб пагадненьні аб прымірэньні з тэрарыстамі з ХАМАС. Гэты крок сур'ёзна падарваў перамовы, паколькі нельга было чакаць, што Ізраіль будзе весьці перамовы з урадам, што ўключаў фракцыю, мэтай якой зьяўляецца зьнішчэньне Ізраіля.
Палестынскае кіраўніцтва ўпарта адмаўлялася прызнаць Ізраіль габрэйскай дзяржавай.
За што змагаюцца палестынцы?
Калі нехта скажа вам, што палестынцы змагаюцца за сваю дзяржаву на месцы Заходняга берага і Газы (у межах, прадугледжаных плянам ААН ці ў якіх-кольвек межах, што прадугледжваюць мірнае суіснаваньне з Ізраілем), яны схлусяць у твар. Як відавочна з усіх спробаў Ізраілю і сусьветнай супольнасьці ў выглядзе ААН ці Рады Бясьпекі той жа ААН, палестынцы маглі шматкроць атрымаць усё тое, за што, па іх словах, яны змагаюцца, збольшага тэрорам.
Відавочным зьяўляецца тое, што мэтай ад самага пачатку зьяўляецца не «Фры Палестын», а «Зьнішчы сіянісцкі рэжым дашчэнту».
Разам з тым відавочна, што Ізраіль атрымае ўсю неабходную колькасьць перамогаў над сваімі ворагамі, магчыма, і вялікім коштам. А вось палестынцам утрымліваць жыцьцяздольнасьць сваёй патэнцыйнай арабскай дзяржавы не выпадае. Бо ўжо з пакаленьня ў пакаленьня ўсе рахункі аплачвае міжнародная супольнасьць.
Напрыканцы яшчэ раз узгадаем, як на саміце ў Хартуме ў жніўні 1967 году арабскія лідэры сумесна абвесьцілі прынцып «Трох не»: не — міру з Ізраілем, не — прызнаньню Ізраілю, не — перамовам з Ізраілем.