Альфер: Імавернасць прызнання выбараў-2015 місіяй БДІПЧ вельмі вялікая
Нават як будуць тыя ж парушэнні, праз якія не прызналі выбары папярэднія, — галоўнае, каб не было Плошчы, кажа эксперт у выбарчым праве Сяргей Альфер.
Еўрарадыё: Асноўная прэтэнзія міжнародных назіральнікаў да прэзідэнцкіх выбараў 2010 года — непразрыстая сістэма падліку галасоў. Калі сёлета такая магчымасць у назіральнікаў будзе, то ці можна спадзявацца на прызнанне выбараў “свабоднымі і справядлівымі”?
Сяргей Альфер: Калі не кранаць падзей Плошчы, то апроч гэтай была прэтэнзія ў назіральнікаў і наконт няроўных магчымасцяў падчас правядзення выбарчай кампаніі. Але так, немагчымасць назіраць за працэсам падліку галасоў — галоўная прэтэнзія. Цяпер уявім, што такая магчымасць у назіральнікаў з’явілася і яны бачаць, як ідзе падлік у выбарчых камісіях. Але справа ў тым, што працэс ад падліку галасоў да падвядзення вынікаў выбараў дастаткова доўгі. І пасля таго як галасы “падлічылі” ў выбарчых камісіях, гэтыя пратаколы пераходзяць у тэрытарыяльную выбарчую камісію. Дзе праходзіць падлік галасоў па ўсіх выбарчых участках гэтай тэрытарыяльнай выбарчай камісіі. Потым з гэтых камісій пратаколы дасылаюцца ў Цэнтрвыбаркам, дзе праходзіць падлік галасоў. Пытанне: ці на ўсіх этапах за падлікам можна будзе сачыць?
Яшчэ адзін момант: датэрміновае галасаванне. Яно ўвогуле непразрыста праходзіць. А ёсць яшчэ пытанне неўключэння ў выбарчыя камісіі прадстаўнікоў… альтэрнатыўных поглядаў. Ты не менш мне падаецца, што нават калі будуць такія ж парушэнні, як і ў 2010 годзе, але не будзе гвалту супраць альтэрнатыўных кандыдатаў, выбары будуць прызнаныя.
Еўрарадыё: Гвалту супраць альтэрнатыўных кандыдатаў няма, але ёсць іншае: кіраўнік краіны на час выбарчай кампаніі застаецца на сваёй пасадзе і ў гэтай якасці наведвае прадпрыемствы, ездзіць па рэгіёнах — гэта можа стаць фактарам, за які назіральнікі зачэпяцца, каб не прызнаць выбары?
Сяргей Альфер: Па вялікім рахунку, кіраўнік краіны павінен быў бы пайсці ў адпачынак на час выбараў альбо выкарыстоўваць СМІ такім чынам, каб не было гэтага парушэння. У нас гэтага няма, і таму відавочна, што гэты кандыдат мае магчымасць праводзіць сваю кампанію нашмат актыўней, чым іншыя
.
Назіральная місія на самай справе можа шмат што прад’явіць арганізатарам выбараў. Апроч розных магчымасцяў доступу да СМІ — розныя магчымасці па ўключэнні сваіх прадстаўнікоў у выбарчыя камісіі. Бо вядома, што фармуюць выбарчыя камісіі мясцовыя органы ўлады. Найперш з правераных людзей, з тых, на каго яны маюць уплыў. Таму гэтыя выбарчыя камісіі на 100% залежныя не ад Цэнтрвыбаркама, які імі нібыта кіруе, а ад мясцовых органаў улады. А мясцовыя ўлады праводзяць выбары так, як яны гэта разумеюць, а не так, як ім кажа спадарыня Ярмошына ці яшчэ хто. Без канкрэтнай устаноўкі, як і што рабіць сёлета, мясцовыя ўлады будуць працаваць на выбарах як і раней. Гэта тычыцца і фармавання выбарчых камісій, і падліку галасоў.
Вяртаючыся да пытання пра тое, ці будзе лічыцца факт працоўных паездак кіраўніка краіны падчас выбарчай кампаніі парушэннем, сёння адказаць цяжка. Рашэнне будзе прымацца БДІПЧ АБСЕ з улікам меркавання еўрапейскай дэмакратычнай супольнасці. Адсюль выснова: паколькі гэта пытанне хутчэй палітычнае, то яно наўпрост не звязанае з прававымі ўмовамі правядзення выбарчай кампаніі.
Еўрарадыё: Устаноўка ёсць і гэтых парушэнняў пазбавіліся, але ў краіне па-ранейшаму застаюцца палітвязні — як гэта паўплывае на прызнанне выбараў?
Сяргей Альфер: Зразумела, што пытанне палітвязняў і выбары — розныя моманты. Але гэта амаль адзінае пытанне, звязанае з Беларуссю, якое для Еўропы застаецца нявырашаным. Менавіта таму Еўропа не адмяняе санкцыі: і персанальныя, і эканамічныя. Таму знаходжанне гэтых людзей у турмах можа стаць адной з палітычных падстаў непрызнання гэтых выбараў. Калі выбары будуць праведзеныя як заўжды.
Еўрарадыё: Калі напярэдадні выбараў Мінінфарм заблакуе доступ да сайтаў пэўных незалежных СМІ — гэта будзе ўлічвацца назіральнікамі пры падвядзенні высноў назірання?
Сяргей Альфер: Калі будзе масавая блакіроўка сайтаў, то гэта парушэнне — парушаецца права грамадзян на свабоду атрымання інфармацыі. І гэта назіральнікамі будзе ўлічана. Але мне здаецца, што блакавання сайтаў, нават у невялікай колькасці, падчас выбарчай кампаніі не будзе. А калі і будзе, то блакаваць будуць сайты, створаныя спецыяльна пад выбары. І не кандыдатамі, а нейкімі іншымі структурамі. І калі гэтыя сайты, з пункту гледжання ўлады, могуць нанесці іміджавыя страты.
Ведаеце, не было ніводных выбараў, каб на іх не зафіксавалі хаця б нейкіх дробных парушэнняў. Але місія БДІПЧ АБСЕ ацэньвае выбары, так бы мовіць, агулам: “А ўвогуле атмасфера выбараў дазваляла правесці іх свабодна і справядліва?”, “А вынікі галасавання адпавядаюць волевыяўленню выбаршчыкаў?”. І калі атмасфера выбараў нармальная, а парушэнні не перашкаджалі волевыяўленню выбаршчыкаў, то будзе прызнана, што “выбары былі праведзеныя ў адпаведнасці з крытэрыямі АБСЕ аб свабодных і дэмакратычных выбарах”.
Еўрарадыё: Як адказаць на пытанне “Ці адпавядаюць вынікі галасавання волевыяўленню выбаршчыкаў?”, калі працэдура падліку галасоў не вельмі празрыстая?
Сяргей Альфер: Калі напярэдадні выбараў сацыялогія будзе паказваць, што рэйтынг Лукашэнкі 60-75%, а пасля выбараў будзе ясна, што ён атрымаў перамогу ў першым туры, то тут найхутчэй будзе ісці размова аб прызнанні гэтага выніку. Але сёння кіраўнік краіны, як і падчас шэрагу папярэдніх выбараў, не мае і 50% падтрымкі. Адпаведна, калі вынік галасавання будзе ў межах 50% плюс-мінус вагацца, то перамога ў адзін тур можа нарадзіць пытанні. Але не так, што “гэта дае нам падставы лічыць гэтыя выбары несвабоднымі і несправядлівымі”, а — улічваючы ўсе астатнія фактары кампаніі. І найперш, як я ўжо казаў, атмасфера выбараў.
Еўрарадыё: Сітуацыя, калі кандыдаты ад дэмакратычнай апазіцыі ў апошні момант здымуцца з выбараў, як можа паўплываць на ацэнку выбараў назіральнікамі?
Сяргей Альфер: Да не здымуцца яны! І тут пытанне іншае: “А колькі іх сёлета будзе зарэгістравана?” З пункту гледжання рэальнай магчымасці кандыдатаў па зборы подпісаў я бачу толькі аднаго, апроч Лукашэнкі, кандыдата, які можа назбіраць 100 тысяч сапраўдных подпісаў. Калі будзе зарэгістравана больш, то ў мяне будзе пэўны сумнеў, што іншых асоб зарэгістравалі на законнай падставе.
Еўрарадыё: Затое гэта пакажа дэмакратычнасць правядзення выбараў і падвысіць шансы на прызнанне выбараў…
Сяргей Альфер: Прызнанне альбо непрызнанне выбараў АБСЕ — гэта такі фетыш у галовах пэўнай часткі нашай дэмакратычнай супольнасці, прэзідэнта, старшыні ЦВК і часткі дзяржаўных чыноўнікаў. Але на самай справе можна абсалютна не звяртаць увагі на прызнанне ці непрызнанне вынікаў выбараў гэтай хай і ўплывовай, але міжнароднай арганізацыяй пад назвай “Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ”. Дарэчы, даю вам гарантыю, што частка міжнародных арганізацый, да прыкладу, ад СНД, прызнае нашы выбары свабоднымі і дэмакратычнымі — яны заўжды прызнаюць. Па выніку атрымліваецца, што нейкія міжнародныя арганізацыі выбары прызналі, нейкія — не, але прэзідэнт і дэ-факта, і дэ-юрэ выбраны. І яго ў якасці прэзідэнта прызнаюць і іншыя краіны, і міжнародная супольнасць. Атрымліваецца, што пытанне прызнання — больш маральнага плану. Маўляў, прызнанне паказвае, наколькі выбары адпавядаюць дэмакратычным рэформам і наколькі само жыццё, сама палітыка ў рэспубліцы дэмакратычныя. Непрызнанне ж сведчыць, што палітычнае кіраўніцтва ўтрымлівае сваю ўладу не зусім законнымі метадамі. І ўсё. Пэўны дыскамфорт гэтае непрызнанне ўладам стварае, але не змяншае легітымнасці органа, які быў абраны падчас гэтых выбараў.
Еўрарадыё: Але ж спіс неўязных у ЕС па выніку выбараў складаўся! Інакш за што туды трапілі старшыні выбарчых камісій, тая ж Лідзія Ярмошына?
Сяргей Альфер: Першы такі спіс з’явіўся пасля выбараў 2006 года і быў дапоўнены пасля выбараў 2010 года. І там, і там уплыў мела Плошча. І ў спіс уносілі асоб, якія ў той ці іншай ступені прывялі да гэтага гвалту супраць людзей. Адпаведна, уносілі ў яго і прадстаўнікоў выбарчых органаў. Але сёлета Плошчы ніводная палітычная сіла не плануе, а ўлада, як мне падаецца, не плануе праводзіць ніякіх сілавых акцый падчас ці пасля выбараў. А ў такім выпадку пытанне аб папаўненні спісу неўязных, незалежна ад таго, будуць выбары прызнаныя ці не, не будзе стаяць. А калі будзе вырашанае пытанне з палітвязнямі, то можа істотна змяніцца і гэтых спіс неўязных у ЕС беларускіх дзяржаўных асоб.
Еўрарадыё: І ўсё ж: выбары праходзяць як і папярэднія, але Плошчы і гвалту над людзьмі няма — якая імавернасць іх прызнання місіяй БДІПЧ АБСЕ?
Сяргей Альфер: Вельмі вялікая.