Андрэй Герашчанка: Беларусь належыць да рускага свету

Ці ёсць прыхільнікі рускага свету ў Беларусі? Безумоўна. А як яны выглядаюць? Кіраўнік віцебскай ГА «Рускі дом» Андрэй Герашчанка не хавае сваіх меркаванняў і распавядае пра падабенства беларусаў з індзейцамі.



— «Рускі дом» — невялікая арганізацыя. Чаму? Не знаходзіце прыхільнікаў?

 — Закон патрабуе больш за 10 чалавек, каб стварыць грамадскую арганізацыю. У нас сярэдняя спісачная колькасць — 28–32 чалавекі. Удзел у мерапрыемствах арганізацыі бярэ большая колькасць людзей, але нефармальна. Чым большая фактычная колькасць людзей, тым складаней выконваць розныя працэдуры, напрыклад, праводзіць з’езды. Закон падштурхоўвае нас да такой дэкларацыі колькасці сябраў. Таксама мы сутыкнуліся са складаным стаўленнем дзяржавы да нашай арганізацыі. І лішні раз уцягваць людзей у дзейнасць, якая можа перашкаджаць іх кар’еры, няма сэнсу. У 2002 годзе са мной не працягнулі кантракт пасля майго інтэрв’ю расійскаму парталу «Мацярык», мой намеснік Скарынкін таксама быў вымушаны пакінуць пасаду начальніка гарадскога аддзела спорту і турызму. Шэраг сябраў нашай арганізацыі былі пад ціскам і напісалі заявы на выхад з «Рускага дома». То бок мы бачым, што адносіны з Расіяй выбудоўваць можна, але толькі пад пільнай увагай уладаў. Хто робіць гэта самастойна, патрапляе пад рэпрэсіі. Я ў гэтым трагедыі не бачу, і мы настроеныя неагрэсіўна да ўладаў.

— У гэтых дзеяннях можна ўбачыць лагічныя намаганні Беларусі абмежаваць уплыў на сваёй тэрыторыі сілаў, якія падтрымліваюць расійскую ідэалогію.

— Безумоўна. Толькі паглядзіце, у 1991 годзе адбыўся распад СССР. Межы былі ўстаноўленыя штучна. Рускамоўны фон пераважае. Дык і палітыку трэба выбудоўваць без спробаў арганізаваць дыстанцыю ад рускіх. Лепш паказваць людзям неабходнасць суверэннай дзяржавы. Ва Украіне стала зразумела, што адна дзяржаўная мова немагчымая без гвалту, бо людзі абіраюць дзвюхмоўе. У нас тое ж самае — 98% абяруць рускую мову. У Мінску, як і паўсюль, ёсць магчымасць фарміраваць беларускамоўныя класы. Але нават дзеці нашых апазіцыянераў не хочуць ісці ў беларускія класы (канкрэтызацыі не было. — аўт.).

— Бо для адукацыі ў рускамоўным класе ніякія намаганні не патрэбныя, а для адукацыі па-беларуску трэба напісаць заяву, знайсці аднадумцаў. Гэта ўзаконеная сегрэгацыя.

— Ды не, атрымліваецца, што большасць мусіць змяніць сваю мову, бо некамфортна меншасці. Напрыклад, індзейцы ЗША — там жа цэлыя штаты не пераходзяць на мову індзейцаў, хаця менавіта апошнія і ёсць карэнным насельніцтвам.

— У 1990-я гады колькасць беларускамоўных школ і садкоў была непараўнальная большая, чым цяпер. Для многіх людзей, якія вучыліся ў 1990-я, беларуская мова — натуральная. Цяпер жа настаўнікі расказваюць, як дзеці ўжо ў пачатковых класах беларускамоўныя тэксты чытаюць са слоўнікам. Ваша пазіцыя акурат і падтрымлівае палітыку, калі тытульная нацыя застаецца па-за бортам.

Андрэй Герашчанка

(З гэтага моманту гутаркі Андрэй Герашчанка перайшоў на беларускую мову. — аўт.)

— Я вучыўся ў савецкі час, засвоіў беларускую мову і не маю з ёй складанасцяў. У 1990-я гады была спроба пабудаваць дэмакратычную нацыянальную дзяржаву. Фактычна, усе прыхільнікі беларускай мовы паставіліся крытычна да фігуры Лукашэнкі і пайшлі да яго ў апазіцыю. Калі б яны тады занялі крыху іншую пазіцыю, моўнае пытанне магло б сёння выглядаць інакш. А для Лукашэнкі ў выніку беларуская мова стала асацыявацца з рухамі, што пагражаюць непасрэдна яму. У мяне адштурхоўванне беларускай мовы з’явілася, калі я пабачыў антырускія настроі сярод беларускіх нацыяналістаў. Калі беларуская мова становіцца інструментам развалу геапалітычнага канкурэнта — у дадзеным выпадку Расіі, то гэта адштурхоўвае людзей. Вось, напрыклад, Чарнобыльскі шлях. Некалі на яго прыходзілі 50 тысяч. А цяпер 500–1000 чалавек. Бо на Чарнобыльскі шлях пачалі выносіць іншыя пытанні — палітвязняў, Еўрасаюзу. То бок гэта проста нагода, інструмент для іншых мэтаў.

— Як вы бачыце канчатковую мэту інтэграцыйных працэсаў з Расіяй?

— Я чалавек Савецкага саюза. Мой выпуск ва ўніверсітэце быў апошнім у СССР. Таму для мяне распад дзяржавы быў асабістай трагедыяй. Калі будзе выгодна і неабходна, Расія будзе нармальна развівацца (а сёння ёсць пытанні па гэтай тэме), то можа быць аб’яднанне па ўзору канфедэрацыі ці нават адной дзяржавы. Суверэнітэт для Беларусі не з’яўляецца нейкай самамэтай. Я ў суверэннай Беларусі апынуўся, калі загінула вялікая краіна. Але гэта, канешне, не значыць, што мы імкнёмся, каб Расія праглынула Беларусь. А тым больш цяпер. Бо постсавецкая прастора структурызуецца, ЗША не можа ўтрымаць усе свае заваёвы пасля распаду СССР. Беларусь належыць да рускага свету. Пад рускім светам я разумею падабенства алфавіту, культуралагічны фон. Але гэта не значыць, што нам трэба жыць у адной дзяржаве. А вось калі падзеі будуць ісці паводле ўкраінскага варыянту... Праз некаторы час Беларусі трэба будзе рабіць геапалітычны выбар.

— Што вы разумееце пад украінскім варыянтам?

— Цяперашні ўкраінскі варыянт — гэта ўкраінізацыя, то бок аднамоўе, змена гістарычных, ідэалагічных прыярытэтаў. У нас можна назіраць нешта падобнае, калі выцягваюць партрэты Вітушкі і астатніх, дыскрэдытуюць партызанскі рух, які, быццам бы, быў вінаваты ў рэпрэсіях фашыстаў супраць мясцовага насельніцтва. Гэта нейкі варыянт украінскага Галадамору: вінаватай робяць Маскву, а ўхваляюць каштоўнасці Еўрасаюза. І як не будзе моцнай дзяржаўнай улады тут, то можна чакаць плошчу, беларусізацыю і гэтак далей. І з верагоднасцю ў 95% гэта выкліча сітуацыю Данбаса, бо Расія будзе вымушаная ўмяшацца. Тут частка цывілізацыйнай прасторы, якая належыць нашым народам. Нікога нельга зрабіць шчаслівым прымусова. Чалавек мусіць сам праявіць сімпатыі да нейкіх ідэй.

— Сацыялагічныя даследаванні паказваюць, што ў Беларусі ўжо многа гадоў сімпатыі грамадства прыкладна напалову падзеленыя паміж Расіяй і Захадам.

— У нас не надта добрая эканамічная сітуацыя. Маладыя людзі бачаць еўрапейскі досвед і разлічваюць, што як будуць знятыя бар’еры, то з’явіцца многа шансаў рэалізаваць сябе. А ёсць яшчэ група, што скіраваная на працу ў Расіі. І як будзе згорнутая інтэграцыя з Масквой ды паўстануць межы, то ў гэтых людзей будуць праблемы. У нас ёсць рускамоўныя і беларускамоўныя, праваслаўныя і католікі. І героі ў гэтых людзей розныя — у каго Касцюшка, а ў каго Сувораў. І калі пачынаюць усіх раўняць, выдаваць адзіны набор герояў, то гэта выклікае канфлікт. Не трэба мне расказваць, што я мушу рабіць як шчыры беларус. Бо атрымаем той жа вынік, што быў у часы СССР, ці ёсць цяпер у нас на дзяржаўных святах.

— У сакавіку газета «Наше православие», рэдактарам якой вы з’яўляецеся, надрукавала гутарку з Маргарытай Зайдлер, грамадзянкай Германіі, якая ваюе за баевікоў «Наваросіі». У тэксце ідзе ўхваленне ўдзелу праваслаўных вернікаў у вайне ва Украіне, у праваслаўнай газеце фактычна друкуюцца заклікі ісці і забіваць людзей. Чаму вы прапусцілі гэты тэкст?

— Я не ўсе матэрыялы праглядаю, бо давяраю сваім супрацоўнікам. Можа быць, і не паставіў бы гэты тэкст. Але падзяляю меркаванне, што ўладу ў Кіеве захапіла хунта, частка насельніцтва падняла бунт. Я не заклікаю да вайны. Але мы не бачым варыянтаў для Данбасу, каб вярнуцца ў склад Украіны. Самае дрэннае, калі забіваюць людзей. Таму ніякай вайны для Беларусі я не хачу. Гэта самы найгоршы варыянт для Беларусі. Я б зусім не хацеў, каб тут бегалі неадэкватныя людзі і ўсё было ў дыме.

— Калі б цяпер з’явіліся сілы, якія б, напрыклад, прапаноўвалі ўздымаць пытанне аб далучэнні да Расіі, вы б падтрымалі іх?

— А чаго мы баімся? Што людзі падтрымаюць гэтую ідэю. Дык трэба ствараць такія ўмовы, каб людзі хацелі жыць у гэтай дзяржаве.

— І ўсё ж?

— Ну, умовы ж розныя могуць быць. Але, да прыкладу, калі б беларуская мова была аб’яўленая адзінай, то падтрымаў бы. Гэта пазіцыя светапогляду, а не нацыянальнасці.

Пасляслоўе

Мяркую, можна абысціся без высноў, чытачы НЧ зробяць іх самастойна. Але варта памятаць, калі дазволіць д'яблу ўвайсці ў царкву, ён падымецца і на кафедру прапаведніка.

Ёсць меркаванне, што ўсходняя частка Беларусі больш русіфікаваная, больш лаяльная да Расіі, там пануюць асаблівыя настроі і сімпатыі. Ці гэта так? мы пацікавіліся ў жыхароў Віцебска, якія, верагодна, ходзяць аднымі вуліцамі з Андрэем Герашчанкам.

Раман Воранаў, экскурсавод:

— Я не адчуваю розніцы паміж людзьмі свайго горада ці жыхарамі Гродна, Магілёва. Мне цяжка меркаваць пра ярка выражаныя сімпатыі. На такую тэму хіба што варта рабіць адмысловыя даследаванні. Няма ў мяне і ўражання папулярнасці, вядомасці прарасійскіх арганізацый. Ёсць нават рэальны паказчык падтрымкі ініцыятывы: калі ставілі помнік князю Альгерду, «расійская грамадскасць Віцебска» выступіла супраць гэтай ініцыятывы. У падтрымку свайго бачання яны сабралі ажно восем подпісаў. Ад апісанняў у інтэрнэце дзейнасці ў рэале больш не становіцца.

Павел Левінаў, праваабаронца:

— Як праваабаронца я мяркую, што кожны павінен мець права на стварэнне грамадскіх арганізацый, але трэба абмяжоўваць іх дзейнасць, калі гэта можа пагражаць нацыянальнай бяспекі. Напрыклад, у нас жа забароненыя неанацысцкія арганізацыі. І мне не незразумела, чаму абласныя ўлады заплюшчваюць вочы на дзейнасць «Русского дома». Журналістаў, як толькі нешта не так сказалі, папярэджваюць. На суткі садзяць, штрафуюць, а тут пад носам такая арганізацыя дзейнічае! Ва Украіне ж таксама ўсё не пачалося ў адзін дзень. І раздача расійскіх сцяжкоў, стварэнне тэматычных суполак у сацыяльных сетках — усё гэта нездарма. Адразу ўспрымаецца як жарт, але асядае ў памяці. На Данбасе таксама не адным днём усё пачалося. Шцірліц дасканала валодаў нямецкай, але працаваў на рускую выведку. Пра гэта трэба памятаць.