Даследаванне: Беларуска-літоўскія адносіны маюць значна большы патэнцыял, чым многія думаюць

Да гэтага часу Беларусь і Літва паспяхова пазбягалі сварак у тых сферах, дзе супрацоўніцтва заставалася ўзаемавыгадным.

Пра гэта гаворыцца ў новым аналітычным дакуменце «Адносіны паміж Беларуссю і Літвой: агульныя інтарэсы і рознагалоссі па АЭС», які складаюць Цэнтар Астрагорскага. Яго аўтар — дырэктар па развіцці Цэнтра Астрагорскага і заснавальнік Цэнтра новых ідэй Рыгора Астапеня разглядае ў працы праблемных аспектаў ўзаемаадносін дзвюх краін, а таксама найбольш перспектыўныя напрамкі супрацоўніцтва.

Тэма Беларускай АЭС

Зразумела, самая напружаная тэма ў дыялогу Літвы і Беларусі з'яўляецца Беларускай АЭС. Як піша Рыгор Астапеня, Беларусь і Літва не могуць прыйсці да згоды нават у пытанні мэты будаўніцтва атамнай электрастанцыі. Літоўская эліта лічыць, што ініцыятыва па запуску беларускай АЭС належала Крамлю. Беларуская ж кіруючая эліта перакананая, што беларуская АЭС — гэта магчымасць знізіць сваю залежнасць ад расійскага газу, а таксама стымуляваць эканоміку ў цэлым.
Пры гэтым, як гаворыцца ў даследаванні, літоўскі бок абгрунтавана заяўляе, што ў беларускіх уладаў ёсць праблемы з празрыстасцю. Напрыклад, калі на будоўлі ўпаў 300-тонны рэактар, улады першапачаткова абвяргалі гэтую інфармацыю і хавалі інцыдэнт ад грамадскасці на працягу некалькіх тыдняў. Гэта стварае ўражанне, што ў выпадку аварыі на электрастанцыі Беларусі не паведаміць пра яе Літве (і нават сваім уласным грамадзянам) або зробіць гэта тады, калі будзе занадта позна.
Акрамя таго, будаўніцтва АЭС не цалкам адказвае патрабаванням як Канвенцыі Эспаа, так і Орхускай канвенцыі, хоць на практыцы многія падобныя будоўлі сутыкаюцца з цяжкасцямі ў пытанні адпаведнасці ўсім палажэнням гэтых міжнародных канвенцый. Яны заснаваныя на добрай волі падпісантаў, і нават многія дзяржавы-сябры Еўрапейскага саюза спрачаюцца аб іх выкананні.
Аднак, адзначае Рыгор Астапеня, літоўскі бок мае тэндэнцыю ігнараваць некалькі фактаў. Па-першае, па словах Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі Беларусь паспяхова спраўляецца з развіццём ядзернай энергетыкі. Па-другое, Беларусь добраахвотна пагадзілася на стрэс-тэсты Еўрапейскай камісіі. Нарэшце, нават літоўскія энергетычныя спецыялісты адзначаюць, што станцыя адпавядае высокім стандартам бяспекі.

Паміж бяспекай і эканомікай

Адносіны паміж дзвюма краінамі здаецца чорна-белымі таму, што ў некаторых сферах яны вельмі сапсаваныя, а ў іншых насупраць, паспяхова развіваецца. Акрамя АЭС, балючым месцам у двухбаковых адносінах застаецца ваеннае супрацоўніцтва і дзейнасць разведвальных службаў. Літва была самым вялікім крытыкам вайсковых вучэнняў «Захад-2017», якія праводзіліся ў Беларусі і Расіі восенню мінулага года, а выведвальныя супольнасці абедзвюх дзяржаў глядзяць адзін на аднаго з непрыхаванай варожасцю.
Штогод Дэпартамент дзяржаўнай бяспекі і міністэрства нацыянальнай абароны Літвы публікуе справаздачу «Ацэнка пагроз нацыянальнай бяспекі», у якім пагрозы з боку Беларусі ўключаны ў тую ж галіну, што і пагрозы з боку Расіі. Беларускія і расійскія спецслужбы ўспрымаюцца як цесна звязаныя, хоць на практыцы ў дзяржаў ёсць мэты, якія зусім розныя як з пункту гледжання напрамкаў, так і па сваіх амбіцыях.
У той жа час у сферы эканамічнага супрацоўніцтва і кантактаў паміж грамадзянамі двухбаковыя адносіны дэманструюць прыкметныя поспехі. Краіны з'яўляюцца ключавымі эканамічнымі партнёрамі: Літва застаецца адным з найбуйнейшых заходніх інвестараў у Беларусі, займаючы сярод іх першае месца, і на працягу некалькіх гадоў з'яўлялася адным з найбуйнейшых экспарцёраў у Беларусь сярод краін Захаду.
Трансгранічнае перасоўванне людзей паміж дзвюма краінамі пастаянна расце.

Патэнцыял супрацоўніцтва

Рыгор Астапеня перакананы, што беларуска-літоўскія адносіны маюць значна большы патэнцыял, чым многія думаюць. З паглыбленнем беларуска-літоўскіх сувязяў Літва магла б адыгрываць усё большую ролю ў пераўтварэннях унутры Беларусі. Напрыклад, у канцы 2017 года Беларусь падпісала свой першы партнёрскі праект, накіраваны на падтрымку Нацыянальнага банка Беларусі і які фінансуецца Еўрапейскім Саюзам. Цэнтральны банк Літвы выступае ў якасці партнёра ў гэтым праекце. Гэта ўсяго толькі адзін прыклад таго, як краіны могуць пераследваць свае інтарэсы, дапамагаючы адзін аднаму.
Галоўная праблема ў беларуска-літоўскіх адносінах — адсутнасць даверу паміж бакамі. Дзяржавам неабходна навучыцца ставіць адзін аднаго на месца партнёра. Больш канкрэтныя рэкамендацыі ўключаюць стварэнне сумеснага механізму маніторынгу беларускай АЭС, пашырэнне двухбаковага дыялога на ўзроўні экспертаў, прапарцыйнае пераразмеркаванне сродкаў з Праграмы добрасуседства ЕС і больш шырокі абмен інфармацыяй паміж міністэрствамі абароны дзвюх дзяржаў.
Паводле thinktanks.by